 |
| (Nguồn ảnh: Internet) |
GIẤC MƠ ANH LÁI ĐÒ
hay
Do không có phép ẩn dụ
toàn bài nên tứ và ý bài thơ giống nhau, và thật đơn giản: tác giả tâm sự với
người đọc về mối tình vô vọng của mình. Bài thơ chỉ có 14 câu, có thể đọc một
mạch từ đầu đến cuối mà không bị khựng ở chỗ nào. Ngôn ngữ, hình ảnh (rất Nguyễn
Bính), gần gũi, dân dã.
Bài
thơ có thể chia làm 4 đoạn:
Năm xưa chở chiếc thuyền này
Cho cô sang bãi tước đay chiều chiều
Tác
giả giới thiệu hoàn cảnh mà từ đó tình yêu của chàng với cô gái đã bén rễ: được
mỗi chiều – bằng chiếc thuyền nhỏ bé của mình - chở cô sang bãi tước đay.
 |
| (Tác giả Phạm Đức Nhì) |
Để tôi mơ mãi mơ nhiều
“Tước đay xe võng nhuộm điều ta đi
Tưng bừng vua mở khoa thi
Tôi đỗ quan trạng vinh quy về làng
Võng anh đi trước võng nàng
Cả hai chiếc võng cùng sang một đò”
Tác
giả không nói gì về tình yêu nhưng khi người đọc nghe chàng tâm sự là đã đưa cô
vào trong cả giấc mơ “vinh quy bái tổ” của mình thì hiểu ngay rằng chàng đã yêu
cô say đắm.
Đồn rằng: đám cưới cô to
Nhà giai thuê chín chiếc đò đón dâu
Nhà gái ăn chín nghìn cau
Tiền cheo, tiền cưới chừng đâu chín nghìn
Tình
địch của anh lái đò quá giàu, có thể tổ chức một đám cưới linh đình để lấy cô
về làm vợ. Không kể việc thuê chín chiếc đò để đón dâu, đem đến nhà gái chín
nghìn cau làm lễ vật mà còn có thể nạp chín nghìn quan tiền (một số tiền rất
lớn) cho khoản tiền cheo, tiền cưới.
Lang thang tôi dạm bán thuyền
Có người giả chín quan tiền, lại thôi
Trong
khi cả cơ nghiệp của anh lái đò – là chiếc thuyền – đem gạ bán thì người ta chỉ
trả có chín quan tiền.
Nhận
Định Nghệ Thuật
1.Không
có hội chứng nhàm chán vần
Bài
thơ chỉ có 14 câu gồm 4 đoạn nối kết nhau thành một truyện tình đơn phương, vô
vọng; người đọc được cốt truyện lôi cuốn, chưa cảm thấy “ngán” cái giọng ầu ơ
của thơ lục bát thì bài thơ đã hết.
2.
Ngôn ngữ, hình ảnh bình dị dân dã
Nói
đến thơ lục bát của Nguyễn Bính thì hình như bài nào ngôn ngữ, hình ảnh cũng
rất bình dị, dân dã, dễ hiểu và dễ cảm. Người đọc yêu thơ thế nào cũng biết cái
nét đặc biệt này của thi sĩ. Nhưng bình thơ Nguyễn Bính mà quên nhắc đến cái
tài này (dù cứ phải lập đi, lập lại) thì lại là một thiếu sót. Đúng vậy, bài
Giấc Mơ Anh Lái Đò ngôn ngữ, hình ảnh cũng rất bình dị, gần gũi với dân quê.
Trong cả 14 câu thơ, 98 chữ, chữ nào cũng dễ hiểu, cũng rõ như ban ngày. Ngay
cả cái hình ảnh vinh quy bái tổ “võng anh đi trước võng nàng” cũng rất gần gũi
với người dân quê Việt Nam; nếu họ chưa tận mắt chứng kiến cái nghi thức có
thật này thì cũng được nghe các bậc ông bà, cha mẹ kể đi, kể lại, xem như một
tấm gương để khuyến khích con cháu cố công học tập, dùi mài kinh sử.
3.
Dòng chảy của thơ lững lờ, chậm rãi.
Tác
giả kể lại chuyện tình của mình một cách chậm rãi, có vẻ như bình thản (khác
với cái vẻ háo hức của một kẻ đang yêu như trong Người Hàng Xóm). Chỉ đến hai
câu cuối, bao nhiêu đau buồn tuyệt vọng bị dồn nén trong lòng mới được tuôn ra.
4.
Ba trong 4 đoạn thành công với thủ pháp “bày tỏ, không kể lại” (show, not tell)
Ý
định của tác giả là sử dụng thủ pháp “bày tỏ, không kể lại” trong cả 4 đoạn của
bài thơ, nhưng theo tôi, ông chỉ thành công ở 3 đoạn.
a/ Năm xưa chở chiếc thuyền này
Cho cô sang bãi tước đay chiều chiều
Đây
chính là hoàn cảnh – cơ hội được tiếp xúc, gần gũi với cô gái – để mối tình đơn
phương nẩy nở.
b/ Để tôi mơ mãi mơ nhiều
(…………………………..)
Cả hai chiếc võng cùng sang một đò.
Tác
giả chỉ nói về giấc mơ của anh lái đò – được cùng cô gái “vinh quy bái tổ” sau
khi đỗ Trạng Nguyên – nhưng người đọc đã hiểu rằng anh đã yêu nàng say đắm.
c/ Đồn rằng: đám cưới cô to
Nhà giai thuê chín chiếc đò đón dâu
Nhà gái ăn chín nghìn cau
Tiền cheo, tiền cưới chừng đâu chín nghìn
Chữ
vụng nhất và theo tôi, làm giảm giá trị của cả đoạn thơ là chữ “to”. Chính chữ
“to” đã để lộ ý của tác giả trong đoạn này và đã làm thủ pháp “bày tỏ, không kể
lại” thất bại. Ba câu kế tiếp chỉ làm rõ nghĩa thêm cho chữ “to” mà thôi. Nếu
tác giả “dấu” được chữ “to” (thí dụ: Đồn rằng đám cưới của cô) thì 3 câu kế
tiếp sẽ đóng vai trò cung cấp thông tin để từ đó người đọc tự nhận ra và tự kết
luận “À! Đám cưới cô ấy to thật”. Đoạn thơ sẽ trở thành “bày tỏ, không kể lại”
một cách tự nhiên, không gượng ép.
d/ Lang thang tôi dạm bán thuyền
Có người giả chín quan tiền, lại thôi.
Hai
câu thơ chỉ nói đến việc dọ giá bán thuyền nhưng đã ngầm chứa nỗi đau đến xé
tâm can của anh lái đò về mối tình vô vọng.
5.
Hai câu kết tuyệt vời
Cái
hay nhất của bài thơ chính là hai câu kết:
Nhà giai thuê chín chiếc đò đón dâu
Nhà gái ăn chín nghìn cau
Tiền cheo, tiền cưới chừng
đâu chín nghìn
Lang thang tôi dạm bán thuyền
Có người giả chín quan tiền, lại thôi.
Tôi
không tin là trong thực tế, con số chín (9) hoàn toàn phù hợp với số
lượng những “thứ” mà ông nói đến trong bài thơ. Đúng là ông “phịa”; nhưng ông
“phịa” khéo quá, “cao tay ấn” quá, nên người đọc, theo dòng cảm xúc của mình,
đâu cần biết “có đúng là chín chiếc đò đón dâu, có đúng là chín nghìn cau hay
chín nghìn tiền cheo, tiền cưới hay không, mà chỉ thấy cái khoảng cách giàu
nghèo giữa anh lái đò và tình địch hiện ra một cách rõ ràng và cay đắng, để rồi
cái cảm giác bàng hoàng đau đớn về mối tình vô vọng của anh lái đò đã như một
dòng thác đổ xuống, tràn ngập tâm hồn. Ở đây thủ pháp “bày tỏ, không kể lại”
được phối hợp với phép điệp ngữ (chín) một cách tài tình đã dẫn đến 2 câu kết
thật tuyệt vời.
6.
Hai chữ chừng đâu hơi gượng
Người
đọc, nếu để ý, sẽ thấy hai chữ “chừng đâu” không thêm được gì trong nhiệm vụ
chuyển tải ý của tác giả. Hình như chúng được đẩy vào vị trí ấy (một cách gượng
gạo) chỉ với mục đích tạo vần cho câu 8 (của thể thơ lục bát). Tệ hại hơn,
chúng còn làm cho con số “chín nghìn” của tiền cheo, tiền cưới có vẻ không chuẩn
xác lắm (“chừng đâu” có nghĩa là có thể hơn, có thể kém) và từ đó khiến người
đọc hơi có cảm giác “lấn cấn” khi so sánh với giá chiếc thuyền của anh lái đò,
dù rằng con số này gấp cả nghìn lần con số kia. Ở những bài thơ “thường thường
bậc trung” có lẽ chả ai để ý đến cái khuyết điểm nhỏ này, nhưng đây lại là bài
thơ có tầm vóc, nằm trong số những bài thơ hay của thời tiền chiến, nên nếu có
bị “chẻ sợi tóc làm tư” thì chắc bạn đọc yêu thơ cũng thông cảm cho người viết
bài này.
Kết
Luận:
Mỗi
lần đọc lại hoặc ngâm nga bài Giấc Mơ Anh Lái Đò trong đầu tôi lại hiện ra một
câu hỏi: “Tại sao một tài thơ hiếm có như Nguyễn Bính lại vô ý đến độ đưa chữ
“to” rất “thô”, rất vô duyên ấy vào bài thơ?” Chữ “to” ấy đã làm đoạn thứ 3 mất
đi danh hiệu “đoạn thơ bày tỏ không kể lại” (show, not tell) và đáng tiếc nhất
là do đó, ông đã để vuột khỏi tay chiếc huy chương dành cho thi sĩ có Thi Phẩm
Hoàn Toàn Show, Not Tell.
Dẫu
sao Giấc Mơ Anh Lái Đò vẫn là một bài thơ rất hay. Đặc biệt là 2 câu kết
tuyệt vời, mở cửa đổ cả một dòng thác cảm xúc làm ướt đẫm tâm hồn người đọc và
đã lưu lại trong lòng họ rất lâu cái cảm giác đau buồn tê tái của anh lái đò.
Tuy không có tuyệt chiêu “thi hóa thân thành họa” như Ông Đồ của Vũ đình Liên
nhưng bài thơ có những ưu điểm khác (đặc biệt là đoạn kết) tạo thành một thi
phẩm độc đáo, góp phần đưa Nguyễn Bính vào hàng những nhà thơ được yêu mến nhất
trong thời kỳ Thơ Mới.
Thay
cho phần chú thích:
Sau
khi đọc bài viết, một người bạn nhắc tôi “Trong một số phiên bản khác, bài
GMALĐ còn có thêm 8 câu nữa.” Điều này tôi cũng đã biết. Nhưng theo tôi, (và
một số bạn thơ mà tôi có trao đổi về việc này) 8 câu thơ thêm vào (chưa biết có
phải thật của Nguyễn Bính hay không) làm tứ thơ loãng và nhạt đi rất nhiều
(giống như trường hợp 4 câu thêm vào đoạn cuối của Tống Biệt Hành). Hơn nữa,
trong Thơ Việt Nam Thế Kỷ XX – Thơ Trữ Tình (trang 50) được nhà xuất bản Giáo
Dục in năm 2004 thì bài thơ chỉ có 14 câu, ở cuối bài có ký hiệu […] mà tôi
hiểu là “còn nữa nhưng xin ngừng ở đây”. Hồng Vân trên youtube, khi ngâm bài
thơ này cũng chỉ ngâm có 14 câu.
Sau
đây là nguyên văn bài thơ:
(8
câu thêm vào chữ màu xanh)
GIẤC MƠ ANH LÁI ĐÒ
Năm xưa chở chiếc thuyền này
Cho cô sang bãi tước đay chiều chiều
Để tôi mơ mãi, mơ nhiều:
“Tước đay se võng nhuộm điều ta đi
Tưng bừng vua mở khoa thi,
Tôi đỗ quan trạng vinh quy về làng
Võng anh đi trước võng nàng
Cả hai chiếc võng cùng sang một đò.”
Đồn rằng đám cưới cô to
Nhà giai thuê chín chiếc đò đón dâu
Nhà gái ăn chín nghìn cau
Tiền cheo, tiền cưới chừng đâu chín nghìn…
Lang thang tôi dạm bán thuyền
Có người giả chín quan tiền, lại thôi!
Buông sào cho nước sông trôi
Bãi đay thấp thoáng, tôi ngồi tôi mơ
Có người con gái đang tơ
Vẫy tay ý muốn sang nhờ bãi đay
Sao cô không gọi sáng ngày?
Giờ thuyền tôi đã chở đầy thuyền mơ
Con sông nó có hai bờ
Tôi chưa đỗ trạng, thôi cô lại nhà.
*.
PHẠM ĐỨC NHÌ
Địa chỉ: League
City
Email: nhidpham@gmail.com
.
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gửi qua email ngày 28.08.2015
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét