 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
“CHỢ
TÌNH”
- VIÊN NGỌC BỎ QUÊN
Một Người Bạn Mới:
 |
| (Tác giả Phạm Đức Nhì) |
Mấy tuần trước tôi nhận được email của một độc giả tên
Phạm Lam Hà:
“Qua bài anh bình
thơ của bạn Ngọc Mai, tôi rất thích và Cảm Mến anh! Đã lâu tôi mới lại được đọc
một bài bình thơ Công Bằng và Chân Thành như Anh. Tôi hỏi Ngọc Mai, biết
anh cư trú ở Mỹ. Tiếc quá, tôi muốn liên lạc thường xuyên với anh để trao đổi,
học hỏi thì có thể làm thế nào được?
Chúc Anh cùng gia đình luôn Vui Khỏe và Hạnh Phúc.”
Thế rồi thư qua thư lại mấy ngày chúng tôi kết bạn
Facebook. Nhờ hộp tin nhắn facebook tôi gọi nói chuyện, biết anh là kỹ sư cầu
đường về hưu, quê ở Hải Dương, sinh năm 1947. Anh rất vui vẻ, chân thật nên
thỉnh thoảng trò chuyện đôi câu cũng không đến nỗi chán. Sau đó anh gởi cho tôi
một bài thơ, có lẽ là ưng ý nhất, nhờ góp ý kiến. Tôi chân tình nhận xét ưu
khuyết điểm của bài thơ để anh rút kinh nghiệm. Lần mò vào trang của anh trên
facebook tôi đọc được khá nhiều thơ văn trong đó bài thơ Chợ Tình có vóc dáng rất
đặc biệt. Tôi lại bỏ ra mấy ngày để cùng anh trao đổi về hoàn cảnh ra đời của
Chợ Tình và một số chi tiết độc đáo của nội dung bài thơ.
Vài Nét Về Chợ Tình
Chợ Tình trong bài thơ của Phạm Lam Hà chính là chợ Khau Vai, mỗi
năm chỉ họp duy nhất một phiên vào ngày 26 tháng 3 âm lịch. Địa điểm thuộc
huyện Mèo Vạc tỉnh Hà Giang.
Anh Phạm Lam Hà cho biết thêm:
Vì là Chợ Tình nên người bán, người mua rất ít. Mục đích
chính của phiên chợ là để cho gái trai đến tìm bạn tình, cho những người yêu nhau
mà vì lẽ gì đó không lấy được nhau, đến tìm gặp người tình cũ (dù lúc ấy đã có
vợ hoặc chồng). Họ có quyền vui chơi, tình tự và sống với nhau như vợ chồng
dưới “tán ô xòe” được dựng “riêng một góc trời”. Cả vợ hoặc chồng đều có quyền
gặp người tình cũ như vậy. Có biết, có thấy, có chạm mặt nhau cũng không ai
ghen tuông gì. Quan niệm về tình yêu, tình dục và hôn nhân của họ, theo anh Phạm
Lam Hà, rất tự do và phóng khoáng, vượt xa những xã hội tự nhận là văn minh.
Anh cũng cho biết năm 1966 anh có sống và công
tác ở Mèo Vạc, Hà Giang 6 tháng và có dự phiên chợ Khau Vai để tìm (và gặp) bạn
tình. Anh viết bài thơ Chợ Tình vào năm đó (lúc 19 tuổi) và
năm 2017 có “đánh bóng lại” chút ít để đưa lên Facebook.
Dưới đây là bài thơ của anh Phạm Lam Hà:
CHỢ TÌNH
Lán lá chông chênh
sườn dốc
lũ ngựa thả rông
nhởn nhơ gặm cỏ ven
rừng
Chợ đông, rất đông
xênh xang áo váy đủ
màu
chảo Thắng Cố (1)
sôi
vòng ngồi nêm chặt
ngả nghiêng chóe
rượu khèn bè (2)
Gái, trai ngời rạng
ngực Thổ Cẩm (3)
căng tròn
ô xòe (4) che nghiêng
góc riêng giữa trời
giữa đất
trời cứ xanh cao
núi xanh cao!
bóng núi từng
chùm
bầu trời rất lạ
Chợ đông, rất đông
người bán, người
mua lại ít
mẹ xuống chợ gặp
người yêu cũ
cha về hẹn bạn tình
xưa
chẳng ghen tuông
rình rập bao giờ
Chợ Khau Vai
năm một lần mới họp
chợ một phiên
tình nặng một đời.
*
Hà Giang 1966
Hải Dương 2017
Chú Thích:
1/ Món ăn rất được ưa thích của dân miền núi,
nguyên liệu là lục phủ, ngũ tạng của trâu, bò, dê, lợn, ngựa v.v, cộng với gia
vị đặc biệt của dân địa phương, ăn nóng rất ngon.
2/ Một loại nhạc cụ của người Thái và người
Dao
3/ Một loại vải dệt bằng sợi “Lanh” có “cài
hoa văn” đủ màu sắc
4/ Một kiểu lều che 3 mặt đơn giản
Tứ Thơ:
Quang cảnh một phiên “Chợ Tình” có tên gọi Chợ Khau Vai ở
huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang.
Nói Thêm Về Tứ Thơ:
Ca dao Việt Nam
Ba đồng một mớ trầu
cay,
Sao anh chẳng hỏi
những ngày còn không?
Bây giờ em đã có
chồng,
Như chim vào lồng
như cá cắn câu.
Cá cắn câu biết đâu
mà gỡ?
Chim vào lồng biết
thuở nào ra?
(Trèo Lên Cây Bưởi Hái Hoa, ca dao)
Đây là hoàn cảnh của phụ nữ không lấy được người mình
yêu. Bị trói buộc như cá cắn câu, như chim vào lồng. Nhiều trường hợp lấy được
người yêu thích nhất (trong số bạn tình), sau khi chung sống một thời gian mới
biết là không hợp, muốn cựa quậy tìm đường thoát nhưng ràng buộc đã quá chặt.
Phía nam giới tuy có dễ dàng hơn một chút nhưng ngoài chuyện tình cảm và con
cái, cái giá để hủy bỏ một cuộc hôn nhân - về phương diện tài chánh, xã hội,
đạo đức, tôn giáo - trong nhiều trường hợp, quá cao nên cũng đành cam chịu.
Những bài thơ của TTKh là một minh chứng hùng hồn.
Ở các nước Âu Mỹ quan niệm về tình yêu và hôn nhân có
phóng khoáng hơn nhưng chế độ một vợ một chồng cũng là nền tảng căn bản. Và
trong đời sống vợ chồng, những cuộc hôn nhân xé nát tim người cũng không phải
là ít. Tôi đã thấy trên sách báo, truyền thanh truyền hình, trong tòa án và cả
thực tế ngoài đời biết bao cảnh tình bi đát vì không tìm ra lối thoát. Bi kịch
hôn nhân của Thái Tử Charles và Công Nương Diana là một thí dụ điển hình.
Hôn nhân kiểu “xã hội văn minh” được dây nhợ của luật
pháp, tôn giáo, đạo đức, cách hành xử xã hội … trói chặt, bao kín trong suốt
chiều dài của lịch sử nhân loại, đã trở thành một cái cũi vô hình giam hãm tâm
hồn con người. Từ lúc sinh ra cho đến lúc trưởng thành con người được giáo dục,
“thuần hóa” để tình nguyện chui vào cái cũi ấy (và nhiều cái cũi khác
nữa).
Tình yêu kiểu Chợ Tình (Khau Vai) tuy chưa phải là
câu trả lời rốt ráo cho vấn nạn hôn nhân, nhưng ít ra, theo tôi, cũng là một
gợi ý để những tâm hồn phóng khoáng tự cảnh tỉnh rồi mạnh dạn đặt những bước
chân khai phá hầu tìm một hướng đi mới cho cuộc sống vợ chồng.
Hình Thức:
Thoạt nhìn tôi đã khoái vóc dáng của bài thơ. Không còn dính
dáng gì đến các thể thơ truyền thống, bỏ xa thơ mới, vượt qua thơ mới biến thể.
Số chữ trong câu, số câu trong bài biến đổi tùy tiện, thoải mái, không theo một
quy luật nào. Với hình thức thơ này tác giả giành lại gần như trọn vẹn quyền tự
do của thi sĩ khi phóng bút.
Ngôn Ngữ Thơ:
Rất bình dân mà lại rất cao siêu. Bình dân vì đó là ngôn
ngữ đời thường, không có những từ mang tính triết lý, học thuật, vượt quá trình
độ thưởng thức của người yêu thơ trung bình. Dĩ nhiên, vì viết về nếp sống từ
vùng rừng sâu, núi cao của dân tộc thiểu số nên có vài từ địa phương, nhưng chỉ
cần liếc qua phần chú thích là độc giả sẽ hiểu ngay. Cao siêu vì các con chữ
kết hợp với nhau một cách tài tình thành những bức tranh thơ sinh động, tuyệt
đẹp. Tôi có thể đơn cử 3 bức tranh thơ:
1/
Bằng 3 câu thơ mở đầu thi sĩ Phạm Lam Hà đã vẽ bức tranh
đầu tiên của Chợ Tình:
Lán lá chông chênh
sườn dốc
lũ ngựa thả rông
nhởn nhơ gặm cỏ ven
rừng
Có 2 đìểm đặc biệt về kỹ thuật thơ trong đoạn thơ
này:
a/ Thi Hóa Thân Thành Họa: Ngôn ngữ thơ đã hoàn toàn tan
biến để hóa thân thành một bức tranh thơ sống động.
b/ Thủ pháp Show, Don’t Tell (gợi, không kể): Với bức
tranh trên, độc giả, với khả năng liên tưởng của mình sẽ nhận ra một nét lạ đầu
tiên của Chợ Tinh; Nhiều người cỡi ngựa đến dự phiên chợ độc đáo này. Tác giả
không nói mà chỉ cung cấp dữ kiện (gợi ý) để độc giả tự suy ra.
2/
Và tác giả tiếp tục ra tài thơ của mình qua bức tranh thứ
hai:
Chợ đông, rất đông
xênh xang áo váy đủ
màu
chảo Thắng Cố sôi
vòng ngồi nêm chặt
ngả nghiêng chóe
rượu khèn bè
Bức tranh vẽ cảnh một quán ăn của người miền núi, người
ngồi nêm chặt quanh chảo Thắng Cố sôi bốc khói, ngả nghiêng với chóe rượu khèn
bè. Phía sau, xa xa một tí, “xênh xang áo váy đủ màu”, người đi, kẻ lại đông
đúc. Chữ “nêm” rất “gợi” và đắt, làm đẹp và mạnh nghĩa cho cả câu và đoạn thơ.
Ngôn ngữ thơ ở đây rõ ràng quá, câu cú đơn giản, chặt chẽ quá; tất cả đã tan
hết, hòa nhập vào bức tranh sinh động, không cần và cũng không thể giải thích
gì thêm nữa.
3/
Đoạn kế tiếp và bức tranh thứ ba:
Gái, trai ngời rạng
ngực Thổ Cẩm căng
tròn
ô xòe che nghiêng
góc riêng giữa trời
giữa đất
Bức tranh vẽ cảnh gái trai mặt mũi tươi vui, ngời rạng,
mặc áo vải Thổ Cẩm, ngực căng tròn đầy sức sống; xa xa những chiếc ô xòe che
nghiêng (kiểu lều che kín 3 mặt) như đứng riêng một góc trời (để tình nhân đến
tình tự, ân ái). Đây là bức tranh rất gợi tình và sexy một cách kín đáo, nghệ
thuật.
Bàn Thêm Về Hai Chữ “rất lạ”
Đoạn thơ kế tiếp có nhóm hai chữ làm cho độc giả kỹ tính
và người bình thơ phân vân. Đó là nhóm chữ “rất lạ” ở cuối đoạn.
Trời cứ xanh cao
núi xanh cao!
bóng núi từng chùm
bầu trời rất lạ
Trước hết tôi xin bàn về cái dở của nhóm chữ “rất lạ”
này. Nếu nó được thay bằng một chữ (hoặc nhóm chữ) khác thích hợp – trong
ngữ cảnh này chắc là không khó khăn lắm - đọan thơ sẽ thành một bức tranh thơ
vẽ cảnh mênh mông hùng vĩ của những chùm núi được trời xanh bao phủ, cho thấy
vẻ đẹp cảnh “ngoại biên”, cuối tầm mắt của thi sĩ ở khu vực Chợ Tình. Nhóm chữ
“rất lạ” không “tan”, không hòa nhập vào trong tranh mà trồi lên làm “cộm mắt”
người thưởng ngoạn.
Nhưng nhóm chữ “rất lạ” không phải vô tích sự mà cũng có
đóng góp khá quan trọng trong việc thể hiện tứ thơ. Cái hình tượng (chưa phải
là bức tranh) núi trời bao la “rất lạ” ấy rất hợp để đưa tâm hồn độc giả đến
với những thông tin “rất khác thường” của phiên Chợ Tình một cách trơn tru,
thoải mái hơn (nối tiếp ngay sau đó).
Có thể thi sĩ không nghĩ đến nên vô tình để “vuột” bức
tranh thơ thứ tư. Cũng có thể ông biết nhưng vẫn cứ dùng nhóm chữ “rất lạ” để
có sự chuyển đoạn hợp lý, hợp tình, suôn sẻ. Tôi nghiêng về “giả thuyết” thứ
hai – nghĩa là nhà thơ của chúng ta đã chọn lựa một cách tính toán. Tuy hơi
tiếc, nhưng trên trang thơ của mình thi sĩ là Vua nên tôi chấp nhận cúi đầu
tuân phục trước quyền uy tối thượng của Ngài.
Ngoài ra 2 câu:
Trời cứ xanh cao
núi xanh cao
trong đó câu thứ hai bị “cắt” mất một chữ thành thử như
người chân dài, chân ngắn, bước đi khập khiễng, mất cân đối; đọc lên như nghe
ca sĩ hát sai nhịp. Đáng tiếc là việc “cắt một chữ” này chẳng đem lại lợi
ích gì cho đoạn thơ cũng như bài thơ hết.
Đoạn Thơ Cung Cấp Thông Tin “Rất Khác Thường”
Chợ đông, rất đông
người bán, người
mua lại ít
mẹ xuống chợ gặp
người yêu cũ
cha về hẹn bạn tình
xưa
chẳng ghen tuông
rình rập bao giờ
1/
Chợ đông, rất đông
người bán, người
mua lại ít
Người đến Chợ Tình ăn mặc đẹp như đi dự một lễ hội, dĩ
nhiên, không phải để mua bán mà vì một chữ Tình (viết hoa). Đây đó cũng có những
quán:
chảo Thắng Cố sôi
vòng ngồi nêm chặt
ngả nghiêng chóe
rượu khèn bè
nhưng mục đích chỉ để hỗ trợ, vun đắp chữ Tình - tạo
khung cảnh, cơ hội để bạn tình, người yêu cũ ăn uống, vui chơi, chuyện trò, tâm
sự.
2/
mẹ xuống chợ gặp
người yêu cũ
cha về hẹn bạn tình
xưa
chẳng ghen tuông
rình rập bao giờ
Đây cũng là một điểm khác biệt giữa Chơ Tình và những
phiên chợ bình thường khác. Mức độ tự do vượt bậc trong việc tìm người yêu ở
Chợ Tình đã cho phép mọi người tham dự đạp đổ cái hàng rào cấm kỵ được canh giữ
nghiêm ngặt ở xã hội bên ngoài. Lòng chung thủy được xem là đức tính, là nét
đẹp, là điều kiện tối cần thiết cho cuộc sống vợ chồng, nhưng mặt trái của nó
đã bóp nát không biết bao nhiêu triệu trái tim lầm lỡ. Quan niệm cho phép “gặp
người yêu cũ, hẹn bạn tình xưa” để trao trọn cả thể xác lẫn tâm hồn cho
nhau, dù chỉ một ngày mỗi năm, theo tôi, rất nhân bản và đáng ngưỡng mộ.
Đoạn Kết Của Bài Thơ
Chợ Khau Vai
năm một lần mới họp
chợ một phiên
tình nặng một
đời.
Tác giả đưa vào đoạn cuối của bài thơ 2 chi tiết:
Tên Chợ Tình là chợ Khau Vai và mỗi năm chỉ họp một lần.
Sau đó ông rất khéo léo kết thúc bài thơ bằng 2 câu:
chợ một phiên
tình nặng một
đời
“Tình nặng một đời” ở đây không phải là sự trói buộc
của hôn nhân mà là “sợi dây tình” cho phép những kẻ yêu nhau, dù hoàn cảnh trái
ngang đến đâu chăng nữa, mỗi năm cũng có một ngày được sống trọn vẹn cho nhau,
và cứ thế, đến hết một đời. Với sự hỗ trợ của 2 câu trước đó, 2 câu kết đã gói
trọn hồn cốt của bài thơ, để lại trong lòng độc giả một ấn tượng mạnh mẽ.
Vần:
Nhìn qua cách dàn trải chữ nghĩa về mặt hình thức tôi
không nghĩ là tác giả chủ ý gieo vần. Có lẽ vì ông chú tâm quan sát, ghi nhận
để “thu” hết quang cảnh Chợ Tình vào bài thơ nên “quên” luật thơ. Cả bài thơ 25
câu mà chỉ có 2 lần gieo cước vận (vần cuối câu):
1/
lũ ngựa
thả rông
nhởn nhơ gặm cỏ
ven rừng
2/
cha
về hẹn bạn tình xưa
chẳng ghen tuông
rình rập bao giờ
và 2 lần có yêu vận (vần lưng):
1/
ô xòe
che nghiêng
góc riêng giữa
trời giữa đất
2/
chảo Thắng
Cố sôi
vòng ngồi nêm
chặt
Riêng 2 chỗ yêu vận, do nhịp điệu thay đổi, hiệu
ứng tính nhạc rất cao nên dù ít vần, bài thơ đọc vẫn cứ trơn tuột, tứ thơ vẫn
chảy thành dòng từ đầu đến cuối. Món chè Chợ Tình ngọt không phải do đường mà
do “chất ngọt” tự nhiên từ nguyên liệu (ở đây là cấu trúc câu thơ).
Hơn nữa, Chợ Tình ngay phần đầu, đã có đến 3 bức tranh
thơ, ở đó ngôn ngữ đã tan biến nên ý đã có thể đi thẳng vào hồn mà không phải
dừng lại để qua trạm “gạn đục khơi trong” của lý trí.
Cảm Xúc:
Cảm xúc tầng 1:
Khoái cảm có được do tiếp xúc với các con chữ (ngôn ngữ
thơ) và câu thơ - trong bóng đá là kỹ thuật cá nhân của cầu thủ. Như đã nói ở
trên, ngôn ngữ thơ của Chợ Tình vừa bình dân vừa cao siêu, cấu trúc câu giản
dị, dễ hiểu. Độc giả nào thấy được cái siêu của các con chữ tượng hình, lắp đặt
trong một cấu trúc câu đơn giản – đơn giản đến mức tự tan biến để trở thành
những bức tranh thơ - sẽ rất thích thú. Cũng có thể so sánh với việc xem bóng
đá bắt gặp khả năng chận bóng, đi bóng, chuyền bóng, sút bóng - không rê dắt,
màu mè nhưng lại rất hiệu quả - của cầu thủ.
Cảm xúc tầng 2:
Khoái cảm, rung động có được do thế trận câu chữ mạch
lạc, hợp lý – trong bóng đá là đấu pháp toàn đội ăn ý. Thế trận câu chữ của Chợ
Tình đơn giản nhưng mạch lạc dễ hiểu. Đặc biệt đoạn kết rất “gợi”; câu “tình
nặng một đời” cho người đọc cái cảm giác bồi hồi, sung sướng khi mường tượng
trước mắt chính mình và người tình cũ (thật hoặc tưởng tượng) đang sóng vai đi
giữa Chợ Tinh.
Cảm xúc tầng 3:
Người đọc theo dòng chảy của tứ thơ cảm được sự đồng tình
một cách thích thú của tác giả với quan niệm rất phóng khoáng về tình yêu và
tình dục của người dân địa phương. Hơn nữa, thi sĩ bước vào khung cảnh Chợ Tình
không phải như một người bàng quan mà là với tâm trạng xôn xao, háo hức của một
chàng thanh niên 19 tuổi, vừa tò mò trải nghiệm một nét văn hóa mới lạ, vừa
nhập cuộc, đem chính trái tim của mình ra “thử thời vận” với tình duyên.
Chính vì vậy, khác với Ông Đồ của Vũ Đình Liên (cũng có 4
bức tranh thơ), bên dưới 3 bức tranh thơ của Chợ Tình (và mấy đoạn thơ sau đó),
độc giả cảm thấy một luồng hơi nóng tỏa ra, không phải từ các con chữ mà từ đâu
đó giữa hai hàng kẻ. Đó là thứ cảm xúc cao cấp nhất - cho khoái cảm nhiều nhất,
đặc biệt nhất - của thơ.
Có điều ở đây tác giả nặng về chuyển tải thông điệp (về
phiên Chợ Tình) nên mặc dù đoạn kết gây ấn tượng mạnh mẽ, cảm xúc vẫn chưa đến
mức cao trào để tạo hồn thơ.
Kết Luận
Ngoài khuyết điểm nhỏ “cắt một chữ”, Chợ Tình là bài thơ
thành công về nhiều mặt. Tứ thơ chuyển tải một thông điệp, một nét văn hóa rất
lạ, rất đẹp, rất nhân bản về tình yêu và hôn nhân. Về hình thức, Chợ Tình đã
vượt qua thơ mới biến thể, nghĩa là đã đi trước rất nhiều thi sĩ nổi tiếng
đương đại; vần rất ít mà vẫn có vị ngọt tự nhiên giúp tứ thơ chảy thành dòng
thông thoáng, đặc biệt ngôn ngữ đơn giản đến mức ảo diệu, đã vẽ lên 3 bức tranh
thơ sinh động.
Được anh Phạm Lam Hà mời đến “nhà” chơi, thấy viên đá nằm
lăn lóc trên mặt bàn, tôi tò mò cầm lên phủi bụi rồi lấy mảnh khăn giấy
(napkin) lau qua một lượt. Thật lạ lùng! Nó tỏa ra ánh sáng lung linh nhiều màu
rất đẹp. Xem xét kỹ hơn thì biết đó là viên ngọc đã bị ông chủ bỏ quên suốt 50
năm.
Mời thư giãn với nhạc phẩm GẶP NHAU TRONG RỪNG MƠ
của Bảo Chung, qua tiếng hát Tân Nhàn và Trọng Tấn:
*.
League City 16 tháng 6 năm 2018
PHẠM ĐỨC NHÌ
Địa chỉ: League
City
Email: nhidpham@gmail.com
.
……………………………………………………………………………………………………………………………………..………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email
ngày 20.06.2018
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng
Xuân Xuyến
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi
trích đăng lại.
.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét