 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
QUÁ TRÌNH
HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN
DÒNG NHẠC NHẸ ĐƯƠNG ĐẠI VIỆT NAM
 |
| (Tác giả Lê Thiên Minh Khoa) |
Chín thập kỷ ca khúc tân nhạc Việt, tính từ
năm 1930, khi bản tân nhạc đầu tiên của Việt Nam “Cùng nhau đi Hồng binh” của Đinh Nhu ra đời, được tác
giả chia thành nhiều giai đoạn. Theo đó, quá trình phát triển ca khúc tân nhạc
Việt có 4 giai đoạn: GIAI ĐOẠN 1930-1945: GIAI ĐOẠN 1946-1954, GIAI ĐOẠN
1954-1975 và GIAI ĐOẠN ĐƯƠNG ĐẠI - từ 1975 đến nay. Trong mỗi giai đoạn âm nhạc, lại tồn
tại nhiều xu hướng, trào lưu âm nhạc được gọi là dòng nhạc như cách gọi phổ
biến hiện nay.
Riêng GIAI ĐOẠN CA KHÚC ĐƯƠNG ĐẠI- từ 1975
đến nay, lấy mốc để phân ranh là năm 1986, năm bắt đầu thời Đổi mới, có
hai thời đoạn: thời đoạn hậu chiến - 10 năm sau Thống nhất 1975-1985; thời đoạn
đương thời- sau Đổi mới 1986 đến nay và thực tế hiện hữu 2 dòng nhạc song
song tồn tại: dòng nhạc nhẹ chính thống và dòng nhạc thị trường bị thương
mại hóa. Bài viết nầy đề cập đến quá trình hình thành, phát triển dòng nhạc nhẹ
đương đại và chia thành 2 kỳ.
I. NHỮNG BƯỚC “KHỞI ĐẦU NAN ”
CỦA DÒNG NHẠC NHẸ VIỆT TRONG THỜI HẬU CHIẾN - 10 NĂM SAU THỐNG NHẤT (1975-1985)
 |
| (Nhạc sĩ: Văn Cao và Hồng Đăng năm 1984) |
Nền ca nhạc đương đại đã có nhiều thành
tựu đáng kể, có những đóng góp chung cho nền văn hóa, văn nghệ hiện đại của dân
tộc và hiện nay dòng nhạc nhẹ đương thời đã được chính thức công nhận. Nhưng
dòng nhạc nhẹ đương thời được hình thành, phát triển không phải mới bắt đầu từ sau Đổi mới (1986) mà đã có khởi nguồn từ giữa thập niên 70,
sau Thống nhất đất nước, với những bước “khởi đầu nan” của ‘cả quá trình diễn ra từ từ và không thực sự dễ dàng, suôn sẻ” (Nhạc sĩ
Nguyễn Thị Minh Châu - “Âm nhạc thời kinh tế thị trường và thời hội nhập - phần 1”) trong cả 2 thời đoạn: hậu chiến và
đương thời.
Sau ngày thống nhất, nẩy sinh nhiều nhân tố
mới: không khí hòa bình, xây dựng đất nước, tâm lý vui tươi, lạc quan, xu thế
phản ánh hiện thực mới của văn nghệ, ảnh hưởng của trào lưu ca nhạc nhẹ thế
giới, nhất là sự phát triển nội tại tất yếu của phong trào ca nhạc nước nhà,
nhu cầu thẩm mỹ ca nhạc mới của công chúng… Những nhân tố khách quan và chủ
quan đó đã thúc đẩy nền âm nhạc Việt phải có chuyển hướng mới, nhất là sự
chuyển hướng nội dung đề tài ca khúc từ thời chiến sang thời bình đã làm cho
hình thức biểu hiện nghệ thuật của ca khúc cũng thay đổi để phù hợp với nội dung cần phản ánh đã
hình thành dần dần dòng ca nhạc nhẹ Việt.
Nhạc sĩ Tuấn Giang trong cuốn “Thành
tựu ca nhạc Việt Nam thời kỳ đổi mới” (Nhà xuất bản Thanh Niên - 2007) đã viết về
ca khúc thời đoạn nầy: “Bắt đầu từ những
ca khúc êm dịu đầu tiên mang hơi thở cảm xúc của một dòng âm nhạc mới,
dần dần tạo ra bước ngoặc ca nhạc phản ánh đời sống hòa bình của nhân dân”.
Nhưng bước ngoặc ca nhạc đó không phải dễ
dàng một sớm một chiều mà có, mà phải trải qua bao khó khăn cản trở do những
nhân tố khách quan và chủ quan. Nhạc sĩ Tuấn Giang (sách đã dẫn) cũng đã bàn luận về
điều nầy, xin hệ thống lại theo từng phương diện (nhân tố khách quan và chủ
quan) và phân tích, bổ sung thêm.
Về phía khách quan, do quan điểm nghệ thuật
vốn bị ràng buộc quá chặt, bị chi phối hoàn toàn bởi những định kiến chính trị
đã kéo dài trong 30 năm chiến tranh của giới lảnh đạo, giới quản lý văn
nghệ và thói quen thẩm mỹ âm nhạc cũ đã hằn sâu trong tâm trí một bộ phận công
chúng.
 |
| (Nhạc sĩ Phạm Tuyên) |
Ca khúc Gởi nắng cho em (1975 - thơ Bùi Văn
Dung) được Phạm Tuyên viết trong những ngày đầu tiên ông vào Sài Gòn. Khi bài
hát vang lên trên làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam, đầu tiên là giọng ca mượt mà
của ca sĩ Kiều Hưng rồi sau đó là giọng ca trong sáng của ca sĩ Trung Kiên,
được đông đảo bạn nghe đài ưa thích, yêu cầu phát lại, nhiều đoàn nghệ thuật
lấy làm tiết mục biểu diễn, thì ngay lập tức bị một “lệnh cấm bất thành văn”
truyền đến tai các ca sĩ và các đơn vị nghệ thuật: “không được phổ biến bài hát "Gửi nắng cho em" ở bất cứ đâu”.
Vì một số người quản lý nghệ thuật đã rỉ tai nhau lên án: “Mới giải phóng Sài Gòn chưa bao lâu mà Phạm Tuyên đã ăn phải bả của chủ
nghĩa thực dân mới rồi, chưa chi đã vội gửi nắng từ miền Nam ra miền Bắc, chẳng
hóa ra là ngoài này âm u lắm hay sao?!”
Thế là ca khúc "Gửi nắng cho em" bị
chết yểu, bị cấm trong một thời gian khá dài! Sau cả chục năm bị cấm, đầu mùa
xuân năm 1986, nhạc sĩ Bửu Huyền phụ trách phòng ca nhạc Đài Truyền hình thành
phố Hồ Chí Minh quyết định cho ca sĩ Ngọc Tân hát ca khúc "Gửi nắng cho em" đúng vào buổi giao
thừa trên sóng truyền hình thành phố.
Sau đó, Đài Truyền hình Trung ương cũng
mạnh dạn phát bài đó nhiều lần trên sóng và lại được người nghe hâm mộ. Từ đó
“lệnh cấm bất thành văn” kia đối với ca khúc "Gửi nắng cho em" mới không còn hiệu lực nữa.
Ca khúc nổi tiếng Mùa xuân đầu tiên của Văn
Cao được sáng tác vào đầu năm 1976, được in trên báo Sài Gòn giải phóng
số Xuân 1976 và cũng trong năm ấy, được dịch lời Nga và in ở Liên Xô, ngày nay
đã trở nên quen thuộc với người Việt Nam, là một trong những bài hát hay nhất
về mùa xuân. Nhưng tuyệt phẩm này rất “cao số”, cũng có số phận long đong như
chính người tạo nên nó. Với giai điệu valse nhẹ nhàng, dìu dặt, mượt mà, sâu
lắng, với ca từ có ý nghĩa rất sâu sắc, bài hát khắc sâu vào tâm hồn người Việt
tình cảm chan chứa, khát khao yêu thương và niềm tự hào khiến lòng người
trở nên thư thái, ngẫm ngợi, rung lên những cung bậc xúc cảm chân thành, dung
dị về một “mùa xuân đầu tiên” của ngày toàn thắng. Nhưng ca khúc bị coi là
“lạc điệu” với hầu hết bài hát được sáng tác cùng thời điểm đều mang âm hưởng
hào hùng, ngợi ca với tiết tấu mạnh, khỏe, hân hoan. Phải mất 20 năm sau khi ra
đời, khi tác giả đã qua đời, nó mới được dàn dựng, công diễn, phổ biến và mới
thực sự “đóng đinh” vào đời sống âm nhạc Việt Nam.
Trần Tiến có nhiều ca khúc nhạc nhẹ, nhạc trẻ
được công chúng say mê nhưng lại có nhiều “vấn đề” nhất. Ca khúc Những
đôi mắt mang hình viên đạn (1979) của Trần Tiến có nội dung động viên
mọi người bảo vệ Tổ quốc và vừa ra đời đã nhanh chóng đến với công chúng, được hân hoan đón
nhận và gây dư luận sóng gió trong và ngoài nước. Nhưng không ít người lại
nói đó là đôi mắt hận thù “phải gắp những
viên đạn ra khỏi những đôi mắt đó”… Nhiều ca khúc nữa của ông lại có
“vấn đề”: Điệp khúc tình yêu bị cấm vì có chữ “hôn” (Nhớ cái hôn đầu tiên anh chưa dành cho em), Thành
phố trẻ bị cấm vì có nói đến chuyện uống rượu (Anh đi đâu về/ Dầu máy đầy tay/ Lưng trần
gió bể/ Chung vài xị đế/ Nhậu cùng bạn bè), Rock đồng hồ bị cho
là “kích động bạo loạn”, mà sau nầy theo lời Trần Tiến thuật lại, khi gặp ông,
Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh bảo: “Trần
Tiến không kích động bạo loạn, Trần Tiến kích động lòng yêu nước”, nhưng lúc đó bài hát đã khiến ông bị 6 chiến sĩ công an đuổi bắt và trốn
được nhờ một bà cụ già ở bên kênh Nhiêu Lộc (thành phố Hồ Chí Minh) giúp.
Định kiến hẹp hòi, sai lầm của giới
quản lý văn nghệ, một số nhà chính trị, một bộ phận công chúng có ảnh hưởng đến
sự phát triển của dòng ca nhạc nhẹ. Nhiều ca khúc nổi tiếng của những nhạc sĩ
nổi tiếng ở thành phố Hồ Chí Minh bị coi là “lập lờ hai mặt”: Nhớ
mùa thu Hà Nội của Trịnh Công Sơn, Đi qua vùng cỏ non của Tôn Thất Lập,
Ngõ
vắng xôn xao của Trần Quang Huy...
 |
| (Nhạc sĩ: Văn Ký và Dương Thụ) |
Cũng do định kiến với khái niệm nhạc nhẹ, nên
vào cuối thập niên 70, khi một dòng nhạc nhẹ đã hình thành với hàng loạt
ca khúc với giai điệu, nội dung phản ánh và nhân vật trữ tình mang đặc trưng
của nhạc nhẹ nhưng được gọi là nhạc trẻ. Khái niệm nhạc trẻ là nhạc nói về tuổi
trẻ, tình yêu của họ và dành cho tuổi trẻ thưởng thức, mà thực sự công chúng
nhiều lứa tuổi đều yêu thích, nên cách gọi nhạc trẻ có hàm ý tế nhị trước
một vấn đề nhạy cảm là dòng nhạc nhẹ đã thực sự ra đời.
Năm 1979, khi chiến tranh biên giới Tây Nam Nam
Về phía chủ quan tức ở giới sáng tác, ca khúc
của họ dịch chuyển theo động tử “chậm dần đều” từ dòng nhạc chính thống thời
chiến từ từ sang nhạc nhẹ chính hiệu, cả về nhân vật trữ tình, nội dung trữ tình
lẫn giai điệu thể hiện. Nhân vật trữ tình trong ca khúc đi từ cái ta chung, qua
cái ta có cái tôi ẩn mình, đến cái tôi hiện rõ trong hài hòa với cái ta và
cuối cùng là cái tôi chủ thể. Nội dung trữ tinh đi từ đề tài lớn lao quê hương
đất nước, qua cuộc sống thanh bình xây dựng, rồi cuộc chiến đấu hy sinh trong
chiến tranh biên giới của tuổi trẻ, đến nhiều khía cạnh của tuổi trẻ, trong đó
có tình yêu của họ. Giai điệu ca khúc đi từ “nhẹ hóa” ca khúc trong các ca khúc
có khuynh hướng nhạc nhẹ, qua nhạc trẻ, nhạc xanh như ca khúc chính trị
đến nhạc nhẹ chuyên nghiệp với nhịp điệu của Slow, Sur, Disco… rồi Pop, Rock…
 |
| (Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn) |
Bài Biển hát chiều nay của Hồng Đăng
giai điệu dịu dàng đằm thắm biểu hiện tâm trạng hạnh phúc, khoáng đãng với
lời ca ngọt ngào: Ơi biển Việt Nam ơi
sóng Việt Nam/ Qua bao nhiêu thăng trầm mà chiều nay vẫn dịu dàng/ Vùi sâu dưới
đáy những gì đau thương/ Biển lại hát tình ca biển kể chuyện quê hương…
Chỉ ba năm sau đó, ca khúc đã chuyển hướng
sáng tác - lời ca, giai điệu được viết theo hướng nhạc xanh: Chiều trên bến cảng
(1978) của Nguyễn Đức Toàn, Nha Trang mùa thu lại về (1978), Trời
Hà Nội xanh (1978) của Văn Ký, Làng quan họ quê tôi (thơ
Nguyễn Phan Hách - 1978) của Nguyễn Trọng Tạo, Một mùa xuân (thơ Thanh
Hải - 1978) của Trần Hoàn, Tình ca Tây Nguyên (1978) của Hoàng
Vân, Giai
điệu Tổ quốc (1978), Mùa xuân gọi (1978) của Trần Tiến, Em
chọn lối nầy (1978) của An Thuyên, Sợi nhớ sợi thương (thơ Thúy
Bắc-1978) của Phan Huỳnh Điểu, Bài ca biên giới (1978) của Xuân
Giao…
Nha
Trang mùa thu lại về của Văn Ký mở đầu với chất suy tư nhưng giấu cái tôi cá
nhân trong cái ta rộng lớn: Ơi Nha Trang
mùa thu lại về/ Trong nụ cười và trong ánh mắt mê say/ Cờ đỏ tung bay cuộc đời
mới/ Buồm căng gió lộng thuyền ra khơi xa… Sau đó, sang đoạn hai, là sự bay bổng niềm
vui rộn rã, cái tôi được bộc lộ để hát cùng cái ta quê hương đất nước qua
lời ca tự sự anh - em: Mùa thu sang anh cùng em lên
đường/ Đi xây dựng mảnh đất quê hương/ Theo nhịp bước của đoàn quân chiến
thắng/ Anh ơi có nghe chăng mùa thu tới với muôn vàn yêu thương..
Trong Chiều trên bến cảng của
Nguyễn Đức Toàn, cái tôi cá nhân “chia
tay nhau” với người yêu “trong
lòng bao lưu luyến” trên bến cảng nhưng cũng vì nhiệm vụ của cái ta công dân “nghe
đất nước đang gọi mình đi”:
Một chiều mùa hè gặp nhau trên bến cảng/Ta
gần nhau hơn qua mỗi lần xa cách/Trong những chuyến đi xa có biết bao
nhiêu điều mới lạ/ về đất nước về con người về cuộc sống và tình yêu…
 |
| (Nhạc sĩ Trần Tiến) |
Ra đời chậm hơn sau đó vài năm, nhưng Điệp
khúc tình yêu của Trần Tiến với nhịp điệu slow dìu dặt, ca từ rạo
rực, cháy bỏng trong danh xưng anh - em với tình yêu của một thời trai trẻ “đã đi qua chiến tranh” nhưng tình yêu ở
đây là một tình yêu cao cả, tác giả vẫn đứng trên cái ta để nói về thân phận
con người sau chiến tranh và còn lại sau chiến thắng là tình yêu, nên: Hãy hát lời lửa cháy bằng trái tim tình yêu/
Hãy hát lời tình yêu bằng trái tim lửa cháy/Hãy hát lời lửa cháy bằng trái tim
yêu thương/ Hãy hát lời yêu thương bằng lửa cháy trong ta…
Trước đó, cái tôi đã hòa nhập với cái ta
sớm hơn trong Gởi nắng cho em (1975- thơ Bùi Văn Dung) của Phạm Tuyên. Ở
đây tình cảm riêng tư đã hòa vào tình cảm rộng lớn của cả dân tộc, cái tôi
“riêng” đã nhập vào cái ta “chung” một cách hài hoà, chúng không đối lập nhau
nhưng cũng không hòa tan lẫn nhau: Khi hai miền cùng vào một vụ chiêm/ Hai vựa thóc cũng
nặng tình của đất/ Cùng vào mùa một ngày vui thống nhất/ Hơn lúc nào anh hiểu thấu lòng em…
Những ca khúc “nhạc xanh” thời điểm nầy mang
giai điệu nhẹ nhàng, dịu êm, sâu lắng của nhạc nhẹ, nhưng ca từ có nội dung
chính trị (giới trí thức và sinh viên Sài Gòn thưở ấy gọi đùa là nhạc da cam,
là màu do màu đỏ chồng lên màu vàng tạo thành).
Những đại từ anh - em chỉ là cách xưng hô gần gũi, thân mật
trong sự phản ánh chủ đề tư tưởng của ca khúc là ngợi ca quê hương đất nước,
niềm tự hào dân tộc, niềm hân hoan của những con người đang xây dựng cuộc sống
mới…
Cái tôi của Văn Ký còn nặng về cái ta chung
là “đoàn quân chiến thắng”, cái tôi của Nguyễn Đức Toàn “là bản hùng ca biển
khơi…
sáng chói chiến công”, cái tôi của Hồng Đăng là
“tình ca biển kể chuyện quê hương”… Nhưng đây là bước chuyển trong sáng
tác, là cầu nối giữa cái ta đến cái tôi, từ nhạc đỏ qua nhạc xanh đến nhạc
nhẹ.
 |
| (Nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo) |
Tiếp sau những nhạc sĩ đàn anh có nhiều sáng
tác mang nhân tố nhạc nhẹ như: Văn Cao, Nguyễn Đức Toàn, Văn Ký, Trọng Bằng,
Phan Huỳnh Điểu, Xuân Hồng, Phạm Minh Tuấn, Phạm Tuyên, Thế Song…, là các các
ca khúc nhạc nhẹ mà thưở ấy gọi là nhạc trẻ của các nhạc sĩ trẻ hơn: Trần Tiến,
Thanh Tùng, Nguyễn Trọng Tạo, Tôn Thất Lập, Hồng Đăng, Nguyễn Ngọc Thiện, Vũ
Hoàng, Phạm Đăng Khương, Nguyễn Long, Trần Quang Lộc, Quang Lộc, Quang Minh,
Nguyễn Tôn Nghiêm, Thập Nhất, Giáp Văn Thạch, Vũ Công Anh, Nguyễn Hải, Hoàng
Lương (Hà Nội), Hoàng Lương (Bà Rịa - Vũng Tàu), Nguyễn Phú Yên, Bùi Công
Thuấn, An Thuyên, Nguyễn Văn Hiên, Lư Nhất Vũ, Trọng Vĩnh, Trần Tích, Văn Thành
Nho…
Mở màn cho nhạc trẻ, nhạc nhẹ ở phía Bắc
là Trần Tiến. Sau những Giai điệu Tổ quốc (1978), Mùa xuân gọi (1978), Điệp khúc
tình yêu…, nhiều ca khúc nhạc nhẹ chính hiệu ra đời: Tạm
biệt chim én (1980), Vết chân tròn trên cát (1981), Mặt
trời bé con (1982), Chiếc vòng cầu hôn (1982), Ngọn
lửa cao nguyên (1983)… là những bài hát nổi tiếng do ca sĩ Lê Dung thể
hiện rất bốc lửa, nhiệt tình được công chúng vô cùng hâm mộ.
Còn ở phía Nam
Ôi tình yêu tình yêu, tình yêu... lỗi tại tình yêu!
Nếu em không biết gì về chuyện tình của
biển
Nếu thật em không biết gì, tôi sẽ kể ... em
... nghe.....
 |
| (Nhạc sĩ Trần Quang Lộc) |
Nhạc sĩ Trần Quang Lộc nổi tiếng với những
tình khúc trước 1975, như Về đây nghe em (thơ A Khuê - 1968), Có phải em mùa Thu Hà Nội
(thơ Tô Như Châu -1972),
Em
theo đoàn lưu dân (thơ Phạm Hòa Việt - 1973)…, sau Thống nhất, im hơi
lặng tiếng một hồi, anh bắt đầu sáng tác trở lại. Một trong những bài đầu tiên
anh viết lúc nầy, bản Băn khoăn về một tình yêu với giai
điệu Pop Ballad trữ tình sâu lắng, dịu ngọt, nhân vật trữ tình là anh - chủ thể, đối tượng trữ tình là Em - “một vì sao” của anh, không gian trữ tình
là khung cảnh thiên nhiên thơ mộng:
Sao trên trời hôm nào không mọc
Chỉ còn mưa mang ký ức mù sương…
… Mây trên trời lững lờ phiêu bạt
Và sương khuya từ chừng ấy dòng sông…
Hoa trên cành không hiểu được lá
Mây trôi hoài trăng không hiểu nổi
nhưng nội dung trữ tình của ca khúc vẫn là
thuần tình yêu - một tình yêu thủy chung, luôn hướng về nhau:
Nhưng bao giờ trong lòng anh cũng mọc
Một vì sao lóng lánh tựa mắt Em.
Như vậy, các nhạc sĩ đã từ cái ta để nói cái
chung, rồi cái ta có cái tôi ẩn mình để nói cái tôi trong cái ta, sau đó chuyển
sang anh - em để nói cái ta cùng cái tôi và cuối cùng dù nói đến cái chung vẫn
là cái tôi chủ thể. Rồi cái tôi cá thể nầy lại được cá biệt hóa trong ca nhạc
thành những cái tôi cao thượng, cái tôi tội tình, cái tôi đời thường…
Đến đầu thập niên 80, nhạc nhẹ phát triển
rộng khắp từ phong trào ca nhạc quần chúng ở các địa phương, đơn vị sản xuất
đến các đoàn ca múa nhạc chuyên nghiệp và được sự nhiệt tình ủng hộ nhiệt tình
của công chúng là sự đổi mới nhận thức về âm nhạc từ nhiều phía.
Từng bước phát triển ca nhạc nhẹ trong nước
có sự kết hợp tuyên truyền thông tin giới thiệu của các cơ quan thông tấn báo
chí, đặc biệt các đài giới phát thanh, truyền hình thường xuyên giới thiệu
những ca sĩ nhạc nhẹ hàng đầu thế giới như (số lượng % sau là chỉ số
người ủng hộ theo tư liệu của Tạp chí âm nhạc - Nhà xuất bản Trẻ): Michall Jackson 90%,
Madonna 84%, Beck 94%, Ma Riah Cary 53%, Tori Amos 91%, Stinh 22%, Alanis
Morissette 54%... Đài truyền hình còn giới thiệu những ban nhạc hay nhất thế kỷ: The Beatles,
The Jackson
Đầu thập niên 80, Đài truyền hình trung ương
giới thiệu chương trình ca nhạc nhẹ thế giới vào tối thứ bày hàng tuần được
người xem nhiệt tình chờ đón. Đầu năm 1982, nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam Nam
Tất cả các nhân trên cùng với xu thế phát
triển có tính toàn cầu hóa của phong trào ca nhạc nhẹ đã tác động sâu sắc đến
các đoàn ca nhạc chuyên nghiệp, đến các nhạc sĩ và đông đảo công chúng, mở ra
một bước ngoặc có tính lịch sử hình thành một hình thức âm nhạc mới ở nước ta.
Gần cuối thời đoạn nầy, ca nhạc nhẹ dần dần
được mặc nhiên chấp nhận, mặc dù trên danh nghĩa chưa được chính thức công
nhận.
II. NHỮNG BƯỚC NHẬP CUỘC “KHÔNG SUÔN SẺ” CỦA
DÒNG NHẠC NHẸ VIỆT ĐƯƠNG THỜI - SAU ĐỔI
MỚI ĐẾN NAY
 |
| (Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn) |
Từ năm 1986, sau Đại hội VI của đảng Cộng Sản
Việt Nam, với chủ trương “đổi mới”, đất nước Việt Nam có những biến đổi sâu
rộng về cả mặt tinh thần, tư tưởng lẫn văn hóa, kinh tế, chính trị, xã hội.
Cũng như giới văn nghệ sĩ nói chung, các
nhạc sĩ được “cởi trói”, rồi dần dần đi đến “tự cởi trói”, “chuyển mình” theo
thời cuộc mới và sáng tác ca khúc của họ đa dạng, phong phú hơn cả về nội dung,
đề tài, thể loại, lẫn phong cách thể hiện.
Điều ấn tượng và dễ thấy nhất là khi bắt đầu
thời kỳ Đổi mới thì các loại nhạc: tiền chiến, tình khúc, rồi nhạc vàng
... dần dần được chính quyền, chính xác là giới quản lý văn hóa - nghệ thuật, xét lại và cho phổ biến một
cách hạn chế tuỳ theo tác giả và tác phẩm. Rồi sau đó, “mở cửa” thả giàn để các
dòng nhạc nầy và dòng nhạc - thị trường - mới được sáng tác, quảng bá và trình diễn công khai,
gần như thả lỏng, không định hướng chặt chẽ, không kiểm soát, quản lý.
Theo nhạc sĩ Nguyễn Thị Minh Châu, phó chủ
tịch Hội nhạc sĩ Việt Nam trong chuyên đề “Âm nhạc thời kinh tế thị trường và thời hội
nhập (phần 1)” thì “yếu tố đầu
tiên tác động đến đời sống âm nhạc là những thay đổi thuộc về ý thức”.
Theo bà, sự dịch chuyển của đời sống âm nhạc lúc nầy “là cả quá trình diễn ra từ từ và không thực sự dễ dàng, suôn sẻ với chủ
thể sáng tạo cũng như với giới quản lý văn hóa nghệ thuật”, khi từ quan
điểm nghệ thuật vốn bị ràng buộc quá chặt, bị chi phối hoàn toàn bởi những định kiến chính trị đã kéo dài trong 30
năm chiến tranh và “hơn chục năm thời hậu
chiến (1975-1986) sang tinh thần chung là mở cửa, nhập cuộc và đổi mới”.
Cũng theo nhạc sĩ Nguyễn Thị Minh Châu (tài
liệu đã dẫn) trong quá trình nầy diễn ra các sự kiện âm nhạc tác động đến sự
nhập cuộc của âm nhạc thời Đổi mới. Xin nêu lại và bổ sung thêm.
 |
| (Nhạc sĩ Trần Long Ẩn) |
Sự kiện khá đặc biệt trong đời sống âm nhạc
khá phẳng lặng của những năm giữa thập niên 80 là những đêm tác giả của các
nhạc sĩ “lão làng” như Văn Cao, Đỗ Nhuận, Huy Du. Điều được cho là “mới” ở các
chương trình này là ngoài hành khúc, ca khúc thuộc diện bài hát truyền thống,
lần đầu tiên lọt vào danh mục biểu diễn là những tình ca cũ trong dòng “nhạc
tiền chiến” như Bến xuân, Suối mơ, Thiên
thai, Trương Chi, Buồn tàn thu của Văn Cao; Chim
than, Đường lên ải Bắc của Đỗ Nhuận; Sóng nước Ngọc Tuyền, Ba Vì
năm xưa, Sẽ về Thủ đô, Những gác chuông giáo đường của
Huy Du.
Sự kiện mở màn cho âm nhạc nhập cuộc là
chương trình Trần trụi 87 của nhạc sĩ Trần Tiến diễn ra như một hiện
tượng bất thường vào lúc những chương trình ca nhạc tuyên truyền ngợi ca khô
cứng giáo điều đã khiến người nghe mệt mỏi và dị ứng, và những chương trình nhạc tiền chiến lãng mạn, trữ
tình từng xoa dịu tâm lý căng thẳng thời hậu chiến cũng bớt đi sức thu hút ban
đầu.Sự bất thường khiến các nhà quản lý thấy bất an, nhưng lại được công chúng
hưởng ứng. Lần đầu tiên có một chương trình mang dáng dấp một tùy bút âm nhạc,
một phóng sự âm nhạc mang đậm cái tôi. Với phong cách rock tác động trực diện
và hình thức biểu diễn gọn nhẹ - có lúc chỉ cần tác giả hát với cây đàn guitare thùng,
với những lời ca táo bạo và xoáy vào tâm can (Ðồng hồ báo thức, Trắng đen, Ý
nghĩ trong phòng hải quan, Ðóa hoa tôi tìm, Trần trụi 87…), chương trình đã lôi
cuốn người nghe, nhất là giới trẻ vào câu chuyện tâm tình, suy tư về những nỗi
đau rất đời thường mà trước đó luôn bị tránh chạm tới như một điều cấm kị. Dù
bị phê phán dữ dội, thì Trần trụi 87 rút cục vẫn được nhìn nhận là sự
hưởng ứng kịp thời cho tư duy đổi mới, là lời khẳng định cho khả năng nhập cuộc
của giới nhạc.
Cuối thập niên 80, mặc dù đã bước vào giai
đoạn Đổi mới, nhưng quan niệm khắt khe cứng nhắc như một dư âm chiến tranh còn
đè nặng trong quản lý âm nhạc. Sự kiện đáng nhớ trong thời điểm là những tình
ca giá trị được tuổi trẻ yêu thích sau nầy trở nên nổi tiếng, chịu số phận lận
đận, bị phê phán, thậm chí bị cấm đoán, tác giả bị khiển trách, kể cả các nhạc
sĩ có uy tín như Hoàng Hiệp và Xuân Hồng từng là lãnh đạo Hội Âm nhạc thành phố
Hồ Chí Minh. Trong trường hợp này có thể thấy người sáng tác “nhập cuộc” nhanh
hơn người quản lý. Và sự nhập cuộc - theo nghĩa tác phẩm phản ánh được tâm trạng
công chúng đương thời và được tiếp nhận trong đời sống xã hội không hẳn lúc nào
cũng thuận buồm xuôi gió.
Rồi, bốn đêm biểu diễn ca khúc tuyển
chọn Nửa thế kỷ ca khúc Việt Nam vào
năm 1994 như một cuộc tổng kết thành tựu quá khứ, qua đó thấy được sự nhìn nhận
lại giá trị của những bài hát lãng mạn thời đầu tân nhạc, cũng như sự khích lệ
giới nhạc sĩ nhập cuộc vào đời sống âm nhạc đương đại. Đó là thời điểm mà không
khí “mở cửa” và “đổi mới” có phần thông thoáng hơn..
 |
| (Nhạc sĩ Tôn Thất Lập) |
Sự kiện âm nhạc được nhớ nữa là sự ra đời của
nhóm Những người bạn từ
sáng kiến của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn năm 1991, ngay vào lúc cơn sóng nhạc hải
ngoại đang ở cao trào mạnh mẽ, và âm nhạc Việt nhiều năm khủng hoảng thiếu tình
ca. Những người bạn gồm bảy nhạc sĩ thành phố Hồ Chí Minh: Trịnh Công Sơn,
Tôn Thất Lập, Trần Long Ẩn, Từ Huy, Nguyễn Ngọc Thiện, Nguyễn Văn Hiên, Thanh
Tùng đã đem đến cho công chúng những món ăn tinh thần mới, những ca khúc trữ
tình đầy sức sống không chỉ đi vào đời sống xã hội lúc đó, mà còn được yêu
thích cho tới nay, như Sóng về đâu (Trịnh Công
Sơn), Tình yêu mãi mãi (Tôn Thất Lập), Xin làm người hát rong
(Trần Long Ẩn)…
Có thể bổ sung thêm một sự kiện sau đó một
năm trở thành một hiện tượng âm nhạc ấn tượng bậc nhất của nhạc trẻ thành phố
Hồ Chí Minh, và có tiếng vang khắp cả nước, khi ban nhạc gia đình Tam ca Ba Con
Mèo, gồm ba chị em (Phương Uyên, Cẩm Tú và Ngọc Diệp, do Phương Uyên đứng đầu
giành giải cao nhất tại liên hoan Pop-Rock 1992. Nhiều khán giả đến nay vẫn nhớ
phong cách rock cuồng nhiệt cùng những bài hát đã trở thành “thương hiệu” 3 Con Mèo như Ngẫu hứng ngựa ô (Trần
Tiến), Cô bé u sầu (Nguyễn Ngọc Thiện)… và đặc biệt bài hát có thể coi như tác phẩm đầu tay của Phương Uyên, báo
trước một tài năng sáng tác nổi bật, ca khúc Đến với tình yêu. Giữa
những năm 1990, đúng vào cuộc thăng hoa của nhạc Việt, Phương Uyên nổi lên như
một nhạc sĩ hàng đầu Việt Nam, cả về số lượng, chất lượng bài hát và sự phong
phú đề tài.
Nhiều bài hát Phương Uyên viết cho Ba Con Mèo
nhanh chóng trở thành những bài hit bậc nhất như: Mẹ yêu, Sài
Gòn cô tiên năm 2000, Yêu yêu yêu, Bên nhau mùa đông, Tuổi
mộng mơ…
 |
| (Nhạc sĩ Phương Uyên) |
Sau đó, Phương Uyên trở thành nhạc sĩ
sáng tác nhạc quảng cáo nhiều bậc nhất Việt Nam và cũng rất đặc biệt là nhiều
ca khúc của Phương Uyên vốn viết cho quảng cáo sau đó đã ra với thị trường ca
nhạc và trở thành những bài hit. Rồi Phương Uyên vào vai vừa ca sĩ, vừa nhạc sĩ
trong đĩa nhạc Gia đình tôi, với những bài hát được chính cô sáng tác từ những
câu chuyện của bản thân và gia đình, giàu tính riêng tư nhưng lại được đông đảo
khán giả yêu thích, vì cho thấy rõ nhất chân dung một Phương Uyên mạnh mẽ nhưng
vẫn rất nữ tính, dữ dội mà vẫn ngọt ngào. Có thể coi Phương Uyên là nữ nhạc sĩ
thành công nhất của thị trường nhạc Việt trong khoảng 25 năm trở lại đây với
với phong cách rock cuồng nhiệt, sôi động, trẻ trung nhưng không “sến” và thành
công của cô tạo cảm hứng cho rất nhiều nữ nhạc sĩ thế hệ sau, cũng như đã kích
thích rất nhiều ca sĩ tham gia sáng tác ca khúc, để ngày nay, khái niệm ca
sĩ/nhạc sĩ trở nên phổ biến và quen thuộc trong nhạc Việt.
Nhiều ban nhạc, nhóm nhạc nhẹ chuyên nghiệp
được thành lập trên cả nước. Năm 1993, Liên hoan Các ban nhạc nhẹ toàn quốc được tổ
chức tại Đà Nẵng với thành phần ban giám khảo là các nhạc sĩ tên tuổi bao gồm
nhạc sĩ Thanh Tùng,
nhạc sĩ Dương Thụ,
nhạc sĩ Nguyễn Cường cùng những nhạc sĩ khác. Ban nhạc Phương Đông,
bao gồm ca sĩ Thanh Lam,
nhạc sĩ Quốc Trung (keyboard,
hòa âm - phối khí chính), cùng "bộ sậu anh tài của nhạc nhẹ Hà Nội"
lúc bấy giờ là Ngọc Quân (trống),
Vũ Hà (bass), Lương Bình (guitar chính)
và Trần Mạnh Tuấn (saxophone). Ban nhạc đã
đoạt giải nhất tại cuộc thi. Hạng nhì thuộc về Hoa Sữa,
ban nhạc của nhạc sĩ Vũ Quang Trung,
giúp giọng ca 17 tuổi Mỹ Linh khi ấy giành
giải "Ca sĩ trẻ gây ấn tượng". Hạng ba của liên hoan đã thuộc về nhóm
nhạc rock Đen Trắng của
cặp đôi Ngọc Lễ và Phương Thảo.
Việt Nam
Các sự kiện âm nhạc trên hầu hết xảy ra ở thành
phố Hồ Chí Minh. Điều đó chứng tỏ rằng dòng nhạc nhẹ đương thời khởi phát từ
đây rồi tỏa ra cả nước.
Lúc nầy, quan niệm về nhạc nhẹ lúc này đã
thay đổi từ chỗ phủ nhận hoàn toàn đến tiếp nhận có chọn lọc rồi mặc nhiên chấp
nhận và cuối cùng là chính thức công nhận. Khái niệm "nhạc nhẹ" đã
chính thức xuất hiện, được xếp vào một trong ba dòng nhạc chính (cùng với nhạc
cổ điển thính phòng và nhạc dân gian) và từ ngữ
này được sử dụng hiều trong các báo chí, phương tiện đại chúng và cả
trong các cuộc thi, liên hoan... với những cụm từ: ca sĩ nhạc nhẹ, phong cách
nhạc nhẹ, ban nhạc nhẹ,… gần như đồng hóa với nhạc phổ thông. Đó là loại
nhạc nhẹ nhàng, êm dịu có chức năng chủ
yếu là giải trí, có nội dung, hình thức đơn giản, dễ nhớ và thường có tính chất vui tươi, yêu đời, dễ
dàng được đông đảo công chúng, nhất là giới trẻ tiếp nhận, yêu thích.
-----------
(Trích trong “9 THẬP KỶ CA KHÚC TÂN
NHẠC VIỆT NAM
Mời thư giãn với nhạc phẩm GIỌT NẮNG BÊN THỀM
của Thanh Tùng, qua tiếng hát Thanh Lam:
*.
LÊ THIÊN MINH KHOA
Địa chỉ: 117, Cách Mạng Tháng 8, phường Long Hương,
thành phố Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa - Vũng
Tàu.
Email:
lethienminhkhoabr@gmail.com
Điện thoại: 0908.274.494
…………………………………………………………………………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 24.07.2018.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân
Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét