 |
| (Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn và ca sĩ Khánh Ly ; Nguồn ảnh: internet) |
NGHE VÀI CA SĨ HÁT
“ĐỂ GIÓ CUỐN ĐI”
*
Lời Nói Đầu
 |
| (Tác giả Phạm Đức Nhì) |
Trong thời gian viết bài Bàn Về Chữ “Buông” Của Trịnh Công Sơn
Trong “Để Gió Cuốn Đi” (1), để có thể thấm và phần nào hiểu ý của nhạc
sĩ, tôi đã vào Google nghe đi, nghe lại bản nhạc được nhiều ca sĩ khác nhau
hát. Với bài viết ngắn này tôi không có ý định bàn đến sự hay dở của chất giọng
cũng như khả năng thể hiện của ca sĩ mà chỉ bàn đến hai trường hợp thay đổi lời
ca và vài trường hợp chọn cách kết thúc bản nhạc hơi khác thường. Mục đích để
tìm hiểu xem là làm như vậy ca sĩ đã đến gần hay đi xa - thậm chí “đi lạc” – ý
chính của bản nhạc.
Do chỉ chọn một số ca sĩ rất ngẫu nhiên khi gõ “để gió
cuốn đi” trên Google, những ca sĩ khác, cũng ở vào trường hợp tương tự nhưng
không được (bị) chọn là ngoài ý muốn của người viết.
Tóm Tắt Ý Của Bản Nhạc
Bản nhạc có thể chia làm 4 đoạn nói đến chữ “buông’ của
trạng thái tâm con người.
1/ Với “tấm lòng”: Hãy “để gió cuốn đi”. Nếu không, nó sẽ
làm mờ mắt ta, trái tim ta sẽ thành “chiếc bóng” của nó “đi rao lời dối gian”
2/ Với hạnh phúc (tiếng cười): Hãy để nước cuốn trôi.
3/ Với khổ đau, bất hạnh: Hãy mở cửa trái tim để “con
chim đau, mang vết thương sâu” bay đi.
4/ Khi gió cuốn đi hết - cả “cái tôi” (bản ngã) của
ta (“vắng bóng ai”) - ta sẽ vui sống, an lạc.
“Tấm lòng” là bản
tâm, là toàn thể những gì chất chứa trong tim. Trong thực tế, gió không thể một
lúc cuốn trôi “tấm lòng” đi được. Vì thế, TCS đã chia những gì chất chứa trong
“tấm lòng” thành 2 loại - hạnh phúc và khổ đau. Khi tất cả những tiếng cười
(hạnh phúc) được nước cuốn trôi, những “con chim đau, mang vết thương sâu” (khổ
đau) vỗ cánh bay đi hết, “tấm lòng“sẽ hoàn toàn được gió cuốn đi. Lúc đó bản
tâm chỉ là một khoảng không, “cái tôi” (bản ngã) đã “vắng bóng”
Với cách hiểu như thế, nghe các ca sĩ hát, tôi nổi hứng
đưa ra mấy lời bàn. Đây chỉ là nhận xét cá nhân. Sẵn sàng đón nhận những ý kiến
trái chiều, khác hướng.
Ca Sĩ Thùy Chi
Đổi Chữ “Tan” Thành “Vang”
Không biết vì lý do gì khi trình bày bản nhạc Để
Gió Cuốn Đi nữ ca sĩ Thùy Chi (2) đã đổi chữ “tan” của nguyên bản trong câu hát “và tiếng hót tan trong trời gió lên” thành chữ “vang”.
Câu hát trên nằm trong đoạn nhạc nói về sự buông bỏ những
nỗi khổ đau, được tác giả diễn tả bằng hình tượng “con chim đau mang vết thương
sâu”.
Khi “con chim đau mang vết thương sâu” vỗ cánh bay khỏi
trái tim, “và tiếng
hót tan trong trời gió lên” - chữ “tan” cho độc giả cái cảm giác
về sự buông bỏ hoàn toàn, không còn tơ vương gì đến những cay đắng, khổ đau
nữa. Âm thanh từ tiếng hót của con chim và dĩ nhiên, cả bóng hình của nó, đã
tan biến trong bầu trời, không còn một dấu tích gì.
Đổi “tan” thành
“vang” thì trong câu “và tiếng hót vang trong trời gió
lên” tiếng hót của con chim còn vọng lại, nghĩa là chưa tan biến hoàn toàn,
sự buông bỏ chưa trọn vẹn.
Hát như thế, ca sĩ Thùy Chi - về mặt ý nghĩa- đã làm giảm
cái hay, cái đẹp, cái sâu sắc của đoạn nhạc.
Ca sĩ Phạm Anh
Khoa đổi “chiếc bóng” thành “đôi cánh”
Trong Chương Trình 12 Con Giáp Năm 2018 nam ca sĩ Phạm
Anh Khoa (3) khi thể hiện nhạc phẩm Để Gió Cuốn Đi đã thay 2 chữ “chiếc
bóng” từ nguyên bản thành “đôi cánh”.
Anh hát:
“Ôi! Trái tim đang
bay theo thời gian
Làm ‘đôi cánh’ đi rao lời dối gian”
Câu hát đó thiếu tính logic. “Làm đôi cánh” thì “đôi
cánh” chỉ có thể là phuơng tiện di chuyển chứ không thể “đi rao lời dối gian”
được. Còn trong nguyên bản:
“Ôi! Trái tim đang
bay theo thời gian
Làm ‘chiếc bóng’ đi rao lời dối gian”
thì nếu “tấm lòng” chưa được gió cuốn đi, trái tim sẽ làm
“chiếc bóng” của nó - tức là “chiếc bóng” của ta, thay mặt ta đi loan truyền
những điều tốt đẹp về ta, còn những điều xấu xa thì che giấu – nghĩa là “đi rao
lời dối gian” giùm ta. Trường hợp ta dám và có thể để gió cuốn “tấm lòng” đi
được thì “chiếc bóng” cũng không còn nữa. Bản ngã – tức là “hình bóng ai” trong
ta biến mất, tâm của ta sẽ ở trạng thái vô ngã - chỉ có ở những vị tu hành đạt
đạo.
Đây là chiếc cầu để dẫn độc giả đến - và có thể hiểu -
cụm từ “vắng bóng ai” ở đoạn kết:
Hãy yêu ngày tới dù quá mệt kiếp người
Còn cuộc đời ta cứ vui
Dù vắng bóng ai, dù vắng bóng ai
Thay “chiếc bóng” bằng “đôi cánh” ca sĩ Phạm Anh Khoa
không những làm câu hát mất tính logic mà còn chặt chiếc cầu liên tưởng, khiến
độc giả chới với, dù có được giải thích, cũng khó vỡ nghĩa (make sense) được
cụm từ “vắng bóng ai”.
(Theo link ở mục Chú Thích tôi đã nghe ca sĩ Phạm Anh
Khoa hát Để Gió Cuốn Đi cả chục lần. Nhưng mới đây khi bấm vào link để check
lại lần cuối thì phần trình bày của anh đã bị xóa)
Sau đây là vài cách kết thúc bản nhạc.
1/ Giữ Nguyên
Lời Và Ý Của Tác Giả
Thông thường các ca sĩ kết thúc bằng cách lập lại (hoặc
ngân dài) những chữ cuối, hoặc câu cuối của bản nhạc. Trong trường hợp Để
Gió Cuốn Đi câu cuối sẽ là “dù
vắng bóng ai”. Các ca sĩ Khánh Ly (4), Trường Thanh (5), Bé Hoàng Ngân (6)
đã dùng cách kết thúc này - lập lại nhiều lần câu “dù vắng bóng ai”.
Đây là cách kết thúc an toàn nhất. Dù tác giả có vô ý
hoặc “yếu cơ” để những chữ cuối hoặc câu cuối ở vị trí quá xa với ý chính của
bản nhạc, hát lên nghe lạc lõng hoặc nhạt nhẽo, không lưu lại ấn tượng thì cũng
không phải là lỗi của người hát.
Trong trường hợp Để
Gió Cuốn Đi, khi “tấm lòng” được gió cuốn đi hết, tâm của con người sẽ ở
trạng thái “không”, nghĩa là tuyệt đối vắng lặng, tuyệt đối thanh tịnh. Bản
ngã, hay “cái tôi” sẽ “vắng bóng”. Cho nên ca sĩ kết thúc bản nhạc bằng cụm từ
“Dù vắng bóng ai” là hợp lý, là đúng ý của tác giả.
2/ Kết Thúc Bằng
Câu “Để Gió Cuốn Đi”
Ca sĩ Quang Dũng (7) đã chọn cách kết thúc này.
Đây là cách kết thúc khác thường. Ca sĩ đã lấy tựa đề –
cũng là câu hát quan trọng nhất, gói trọn ý của bản nhạc, coi như một CODA của
riêng mình - để kết thúc. Theo tôi, so với cách kết thúc thường lệ ở trên, cách
này hiệu quả hơn, để lại ấn tượng mạnh hơn.
3/ Kết Thúc Bằng
Cả Đoạn
Ca sĩ Hồng Nhung (8) đã chọn đoạn quan trọng nhất, coi
như một CODA để kết thúc.
Sống trong đời sống cần có một tấm lòng. Để làm gì em
biết không?
Để gió cuốn đi. Để gió cuốn đi.
Và lập lại:
Để gió cuốn đi. Để gió cuốn đi.
Cách kết thúc của Hồng Nhung – lý giải ý chính của bản
nhạc một lần cuối - theo tôi, để lại ấn tượng mạnh hơn của Quang Dũng.
4/ Cách
Kết Thúc Hay Nhất
Thùy Chi (2) cũng kết thúc bằng đoạn của Hồng Nhung nhưng
bỏ câu “Để làm gì em biết không?” Với
tôi, câu “Để làm gì em biết không?”,
về mặt ý nghĩa là một câu thừa, do cấu trúc của dòng nhạc phải đưa vào để lấp
chỗ trống. Ca sĩ trẻ Thùy Chi đã “tinh” hơn Hồng Nhung, bỏ câu ca từ thừa thãi
ấy đi, để chỉ còn:
Sống trong đời sống cần có một tấm lòng.
Để gió cuốn đi.
Thùy Chi cũng bỏ bớt một câu “Để gió cuốn đi” (không lập lại), nhưng thay vào đó cô ngân dài để
âm vang của câu ấy thấm vào lòng người nghe nhạc. CODA của Thùy Chi vừa gọn,
vừa chắt lọc, vừa gói trọn ý của tác giả, để lại ấn tượng rất sâu sắc.
Theo tôi, đây là cách kết thúc hay nhất.
5/ Kết Thúc Bản
Nhạc Bằng Ý Phụ
Ca sĩ Hồ Quỳnh Hương (9) và hai ca sĩ song ca Hiền Thục,
Đức Tuấn (10) có lẽ thích hình tượng “con chim đau mang vết thương sâu” nên đã
lấy nửa sau của đoạn 3 để kết thúc bản nhạc.
“Trong trái tim con chim đau nằm yên
Ngủ dài lâu mang theo vết thương sâu
Một sớm mai chim bay đi triền miên
Và tiếng hót tan trong trời gió lên”
Độc giả coi lại phần Tóm Tắt Ý Của Bản Nhạc sẽ thấy đoạn
3 – con chim đau mang vết thương sâu - chỉ là một trong hai ý phụ của bản nhạc
- hạnh phúc và khổ đau. Các ca sĩ Hồ Quỳnh Hương, Hiền Thục và Đức Tuấn lấy một
trong hai ý phụ để kết thúc bản nhạc là đã hành xử không đúng đối với đoạn
kết.
6/ Kết Thúc Sai
Nhất, Dở Nhất
Don Hồ và Thanh Hà (11) lại kết thúc Để Gió Cuốn Đi bằng
câu “Sống trong đời sống cần có một tấm
lòng”. Đúng là theo Theo Trịnh Công Sơn thì “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng”, nhưng điều quan trọng
hơn là phải “Để gió cuốn đi”. Nếu chỉ
biết o bế “tấm lòng” thì trái tim con người sẽ thành “chiếc bóng đi rao lời dối gian”. Hát như vậy, Don Hồ và Thanh Hà
chưa “bắt’ được ý chính của bản nhạc.
Trong số những ca sĩ thể hiện Để Gió Cuốn Đi, cách kết
thúc của Don Hồ và Thanh Hà sai nhất và dở nhất.
7/ Kết Thúc Bằng
Thế Trận
Đây là cách kết thúc của nữ ca sĩ Thùy Dung (12). Chị lập
lại cụm từ cuối của bản nhạc (dù vắng bóng ai) một lần nữa rồi hát lại lần lượt
những cụm từ chính của mỗi đoạn (cùng âm và nhịp điệu):
“Để buốt trái tim, rồi nước cuốn trôi, để gió cuốn
đi”
Với cách dàn quân như vậy người nghe sẽ dễ “bắt” được ý
chính của toàn bài. Rất tiếc ở đây ta lại gặp khuyết điểm về thế trận của chính
tác giả. Lẽ ra phải chọn cụm từ đồng nghĩa với “để chim bay đi” thì Trịnh Công Sơn lại đưa vào “để buốt trái tim”
nên thế trận không đồng bộ, làm người nghe ngờ ngợ, thiếu tự tin vào cảm nhận
của mình.
Dù sao cũng xin ghi nhận cách suy nghĩ đầy sáng tạo của
Thùy Dung.
Kết Luận
Để Gió Cuốn Đi là bản nhạc có ca từ nặng chất suy niệm, với tới được
chỗ sâu kín nhất của tâm hồn con người.
Chỉ riêng về tính tư tưởng, nó đã xứng đáng đứng riêng
một góc trời để mọi người ngắm nghía, chiêm nghiệm.
Trịnh Công Sơn đã phạm một vài lỗi kỹ thuật. Trước hết,
ông quá coi trọng nghĩa bóng, không chăm chút đúng mức cho phần nghĩa đen. Về
thế trận thì cấu trúc của phần nhạc và phần ca từ không song song, đồng bộ gây
khó khăn cho sự cảm nhận và nắm bắt ý chính của toàn bài.
Dù sao đi nữa, nó cũng là một bản nhạc hay. Bài viết Hiểu
Đúng Nghĩa Câu Hát Của Trịnh Công Sơn Như Thế Nào? (13) của giáo sư
Hoàng Đằng, với tôi, là cái “duyên” để bước vào một cuộc trao đổi văn học lý
thú về một đề tài đậm nét nhân bản.
Xin cám ơn các ca sĩ - dù
được khen hay bị chê – đã cho tôi cơ hội được góp mấy lời bình phẩm để làm rõ
nghĩa hơn một ca khúc đôc đáo của Trịnh Công Sơn.
Nếu thấy bài viết có gì sai sót, xin độc giả, nhất là các
bậc trưởng thượng, hạ cố cho ý kiến, phê bình, chỉ bảo. Hãy giúp cho chữ
“buông” được sáng tỏ trước khi “Để Gió Cuốn Đi”.
-------------
CHÚ
THÍCH:
2/ Thùy Chi https://www.youtube.com/watch?v=vIclAOi3Hc0
3/ Phạm Anh Khoa https://vtvgo.vn/kho-video/de-gio-cuon-di-pham-anh-khoa-115087.html
4/ Khánh Ly https://www.youtube.com/watch?v=71mJcOlBc2c
5/ Trường Thanh
6/ Bé Hoàng Ngân - Nhật Ngân và các ca sĩ
7/ Quang Dũng, https://www.youtube.com/watch?v=Q8ne2s3lfuE
9/ Hồ Quỳnh Hương https://www.youtube.com/watch?v=Q28tTJYPgrw
10/ Hiền Thục - Đức Tuấn https://www.nhaccuatui.com/bai-hat/de-gio-cuon-di-hien-thuc-ft-duc-tuan.5oOICAlKEL.html
11/ Don Ho - Thanh Hà
12/ Thùy Dung
13/ Hoàng Đằng
*.
Texas, 07 tháng 01 năm 2019
PHẠM ĐỨC NHÌ
Địa chỉ: League
City
Email: nhidpham@gmail.com
……………………………………………………………………………………………………………………………………..………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày
15.01.2019
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng
Xuân Xuyến
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
PHỤ
LỤC:
Sau đây là bình luận của một “Facebooker” và sau đó là
trả lời của tôi. Thấy có liên quan đến ý chính của bản nhạc nên xin đưa vào
phần Phụ Lục để độc giả tham khảo.
Facebooker X:
“Ý
của mình thì có phấn giống với anh, đó là nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cũng nói về
chữ Buông khi viết "... cần có một tấm lòng". Tấm lòng ở đây mình
hiểu là Tâm, cái Tâm này nó không chứa sự vị tha, nó không chứa nhân ái, nó
không có gì là cao thượng... Tâm này rỗng rang, nó chẳng vướng víu cái gì cả,
Tâm không chấp cái tà ác, thế nên không có gì gọi là vị tha. Tâm không đo đếm
mình đã cứu giúp bao nhiêu người, vậy nên chẳng chứa nhân ái. Tâm không có kẻ
thù, vậy nên cũng không cần phải nghĩ đến sự cao thượng.
Phật khi xưa từng thuyết: ‘Diệc độ
vô số chúng sanh, nhưng không có chúng sanh nào được diệc độ’.
Có thể mình diễn giải không suông
lắm, nhưng tựu trung mình hiểu chữ Buông là như vậy.”
NhiPham trả
lời:
“Cám ơn bạn X đã đưa ra sự khác
biệt.
’Tấm lòng’ tôi nói đến là ‘tấm lòng’
trước khi ‘để gió cuốn đi’. Lúc đó tùy môi trường, hoàn cảnh, căn cơ, mỗi người
tự tạo cho mình một mẫu người, xây cho mình một tượng đài để vươn tới.
Tượng đài của con tôi khác tượng đài
của con Donald Trump hoặc tượng đài của con Bố Già Victor Corleon. Theo tôi, đó
cũng là ‘tấm lòng’ hay tượng đài Trịnh Công Sơn muốn nói đến.
‘Tấm lòng’ bạn X đưa ra là những gì
còn lại trong tim (tâm) sau khi ‘tấm lòng’ đã ‘để gió cuốn đi’. Đó là trạng
thái lý tưởng của tâm mà Trịnh Công Sơn chỉ ‘thấy’ và ‘nói đến’ chứ chưa trải
nghiệm, chưa vươn tới được. Tôi cho rằng nhạc sĩ của chúng ta chỉ có lý, chưa
có sự là như vậy.
Không phải cứ trải lòng ra rồi gật
đầu là gió sẽ cuốn đi hết khổ đau, hạnh phúc, dục vọng của mình. Khó lắm bạn
hiền ơi. Nếu bạn đã từng hành thiền, muốn xua đi một hình bóng cũ, một kỷ niệm
xưa, một tâm sở bất thiện không phải dễ. Ngay cả những bậc tu hành, phải mất cả
tháng, có khi cả vài tháng mới thành công. Mà trong tim ta đâu phải chỉ có một
hình bóng cũ, một kỷ niệm xưa, một tâm sở bất thiện.
Cho nên nghe đoạn cuối của ca khúc Để Gió Cuốn Đi:
‘Hãy yêu ngày tới dù quá mệt kiếp
người
Còn cuộc đời ta cứ vui
Dù vắng bóng ai, dù vắng bóng ai’
tôi biết ngay là Trịnh Công Sơn chỉ
‘thấy’, ‘nói’ chứ chưa làm. Tại sao? Vì người đã ‘buông’ tới mức mất hẳn hình
bóng cái tôi của mình sẽ thanh thản, vui vẻ, hạnh phúc khi được sống kiếp người
chứ không ai nói:
‘Hãy yêu ngày tới DÙ QUÁ MỆT KIẾP
NGƯỜI’ như vậy.
Cám ơn bạn X đã trao đổi với phong
thái rất lịch sự.”
.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét