PHAN
CHÂU TRINH VÀ CUỘC
LY KHAI VĂN HÓA HÁN TỘC
(Trình bày trong Lễ Giỗ Phan Châu Trinh ngày 27-03-2011
tại Nam Cali
 |
| (Tác giả Trần Gia Phụng) |
Ảnh hưởng của văn
hóa Hán tộc có thể chia thành hai thời kỳ: Thời kỳ 1,000 năm Trung Quốc đô hộ
cổ Việt và thời kỳ đất nước chúng ta độc lập từ năm 938 cho đến thế kỷ 20.
Trong một ngàn năm
đô hộ, người Trung Quốc áp đặt nền văn hóa Hán tộc là chuyện bình thưòng. Tuy
vậy, trong thời kỳ nầy người Trung Quốc chú trọng nhiều đến việc khai thác và
bóc lột kinh tế hơn là việc phát triển văn hóa. Trung Quốc không tổ chức thi cử
để tuyển lựa nhân tài địa phương cổ Việt, nên người Việt ít chú trọng đến việc
học chữ Hán, vì học chẳng làm gì cả.
Trong thời kỳ độc
lập, từ Ngô Quyền trở đi, các triều đình Việt sử dụng
chữ Hán làm văn tự chính thức, dầu người Việt vẫn nói tiếng Việt. Nền văn hóa Hán
tộc chẳng những tiếp tục được truyền bá, mà còn được truyền bá mạnh hơn, nhất
là từ năm 1075, nhà Lý mở khoa thi tam trường đầu tiên để tuyển chọn quan lại.
Thi cử được các triều đại quân chủ tiếp tục tổ chức cho đến đầu thế kỷ 20.
Thi cử là phương
pháp tuyển chọn nhân tài dân chủ, đồng thời thi cử
là con đường duy nhất để ra làm quan, nên từ khi có thi
cử Hán học ở nước ta, thì có nhiều người theo đuổi việc học chữ Hán và nền văn
hóa Hán tộc để tiến thân. Chương trình thi cử chủ yếu là các bộ sách Nho học,
cộng thêm lịch sử Trung Quốc và một ít lịch sử nước Nam
Các bộ sách giáo
khoa nho học là Tứ thư và Ngũ kinh. Tứ thư
gồm Đại học, Trung dung, Luận ngữ, Mạnh Tử. Ngũ kinh gồm có Kinh
thi, kinh thư, kinh lễ, Kinh dịch và Kinh Xuân thu. Xã hội Nho giáo dựa
trên căn bản ba mối quan hệ căn bản trong đạo làm người (tam cương) là quân
thần (vua tôi), phu phụ (chồng vợ) và phụ tử (cha con). Trong ba mối quan hệ
nầy, thì đạo quân thần (vua tôi) là lớn nhất. Vua là trung tâm của mọi sinh
hoạt xã hội, đứng đầu xã hội.
Chế độ quân chủ Hán
tộc khác với chế độ quân chủ Tây phương ở chỗ trong
nền quân chủ Hán tộc, vua là “con trời” (thiên tử),
vừa nắm thế quyền, cai trị đất nước, vừa nắm thần quyền, phong chức thần linh.
Ở Tây phương, vua chỉ nắm thế quyền. Thần quyền thuộc về giáo hội Ky-Tô.
II.- PHAN CHÂU
TRINH VÀ CÔNG CUỘC LY KHAI VĂN HÓA HÁN TỘC
Như đã trình bày,
tuy các triều đại quân chủ dùng chữ Hán làm chuyển ngữ, nhưng người Việt vẫn
nói tiếng Việt. Tiếng Việt là kỳ quan biểu tượng cho tinh
thần độc lập của dân tộc Việt. Từ thế kỷ 17, khi đến truyền
đạo tại Đại Việt, các giáo sĩ Ky-Tô giáo La Mã ký âm
tiếng Việt bằng mẫu tự La-tinh, sáng chế một văn tự mới là
Quốc ngữ. Lúc đầu, Quốc ngữ chỉ được truyền bá trong khuôn viên giáo đường. Khi
người Pháp xâm chiếm 6 tỉnh Nam Kỳ làm thuộc địa năm 1874, vì nhu cầu cai trị,
người Pháp sử dụng chữ Quốc ngữ. Trong thuộc địa Nam Kỳ, Pháp bãi bỏ hoàn toàn
chữ Hán ngày 1-1-1882, chỉ sử dụng chữ Pháp và Quốc ngữ.
Bảo hộ Trung và Bắc
Kỳ năm 1884, do chủ trương khai thác và bóc lột, Pháp giới hạn việc mở mang
giáo dục tại vùng đất bảo hộ, chỉ lập một số trường Pháp cần thiết, dạy chữ
Pháp để đào tạo lớp quan lại mới cho chế độ mới. Pháp vẫn để triều đình Huế duy
trì thi cử Hán học ở Trung và Bắc Kỳ.
Trong hoàn cảnh đó,
qua đầu thế kỷ 20, dầu đã đậu phó bảng Hán học năm 1901, khi dấn thân hoạt động
duy tân để mở mang đất nước năm 1904, Phan Châu Trinh (1872-1926) đưa ra chủ
trương “chấn dân khí, khai dân trí, hậu dân sinh”. Để mở đầu cuộc
khai dân trí nhằm chấn dân khí và hậu dân sinh, đầu tiên Phan Châu Trinh vận
động từ bỏ “cái học cũ”. Muốn từ bỏ “cái học cũ”, việc đầu tiên Phan Châu Trinh
chủ trương là bãi bỏ việc học chữ Hán, và bãi bỏ việc dùng chữ Hán, đồng thời
từ bỏ luôn thi cử Hán học.
Từ bỏ thi cử Hán
học, tức từ bỏ việc học và truyền bá văn hóa Hán tộc. Lời kêu gọi sĩ tử không
tham dự các kỳ thi Hán học hùng hồn nhất là bài “Chí thành thông thánh thi”, do
Phan Châu Trinh viết và bài “Danh sơn lương ngọc phú” do Trần Quý Cáp và Huỳnh
Thúc Kháng cùng viết năm 1905 tại Quy Nhơn.
Thay thế chữ Hán,
ông kêu gọi sử dụng Quốc ngữ. Quốc ngữ gồm 24 chữ cái trong mẫu tự La-tinh, có
thể dùng để lắp ghép tất cả các từ ngữ trong tiếng Việt, nên rất giản dị, dễ
học, dễ viết, dễ sử dụng, dễ truyền bá văn hóa, tư tưởng, khoa học kỹ thuật.
Tại Quảng Nam, Phan Châu Trinh cùng Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng và các trí
thức cấp tiến vận động mở rất nhiều trường dạy Quốc ngữ ngay từ năm 1904.
Trường Dục Thanh ở Phan Thiết và Đông Kinh Nghĩa Thục ở Hà Nội đều do Phan Châu
Trinh vận động thành lập. Bản thân Phan Châu Trinh cũng làm thơ, viết văn, viết
báo bằng Quốc ngữ.
Cuộc vận động của
Phan Châu Trinh bắt đầu từ 1904, mà cho đến năm 1919, Pháp mới bỏ các kỳ thi
Hán học và cho đến gần cuối đời Phan Châu Trinh, chữ Quốc ngữ mới được chính
thức phổ cập ở bậc tiểu học bằng nghị định ngày 18-9-1924 của toàn quyền
Martial Merlin. Từ đây, Quốc ngữ trở thành chữ viết chính thức của người Việt
và cũng từ đây xuất hiện nền văn học Quốc ngữ, những tác phẩm văn chương, học
thuật, nghiên cứu Việt Nam….
Về xã hội, Phan
Châu Trinh kêu gọi bãi bỏ những hủ tục trong văn hóa Hán tộc, bỏ thói để tóc
dài (búi tó) theo kiểu người Trung Quốc, bỏ quan niệm thứ tự xã hội theo tứ
dân, sĩ nông công thương, mà kêu gọi mọi người cùng nhau học những nghề kỹ
thuật, học cách thức buôn bán theo kiểu tây phương.
Về chính trị, Phan
Châu Trinh đả kích mạnh mẽ chế độ quân chủ “thiên tử” từ Trung Quốc truyền
sang. Theo Phan Châu Trinh, chế độ quân chủ là một chế độ nhân trị. Ông giải
thích: “Nhân trị nghĩa là cai trị một cách rộng rãi hay nghiêm khắc, chỉ huy
tùy theo lòng vui, buồn, thương, ghét của một ông vua mà thôi, pháp luật tuy có
cũng như không.” Do đó, nếu đất nước may mắn gặp một ông vua anh hùng, thì
đất nước hưng thịnh, nhưng nếu đất nước không may mắn, gặp một ông vua hôn ám,
thì đất nước suy sụp. Nói cách khác, chế độ quân chủ là một chế độ tùy hứng cá
nhân người cai trị.
Thay vào đó, Phan
Châu Trinh đề nghị thành lập chế độ dân chủ pháp trị, có hiến pháp, có quốc
hội, có tổng thống và có quyền tư pháp độc lập. Theo ông, trong chế độ dân chủ
pháp trị, “quyền lợi và bổn phận của mọi người trong nước đều có pháp luật
chỉ định rõ ràng, không khác gì là đã có đường gạch sẵn, cứ trong đường ấy mà
đi tự do, muốn bước tới bao nhiêu cũng không ai ngăn cản, chỉ trừ khi nào xâm
lấn đến quyền lợi của người khác thì không được. Vì đối với pháp luật thì mọi
người đều bình đẳng, không có ai là quan, ai là dân cả.” (Phan Châu Trinh,
“Quân trị chủ nghĩa và dân trị chủ nghĩa”.)
Một khái niệm mới
được Phan Châu Trinh đưa vào sinh hoạt chính trị Việt Nam
Như thế, trong
1,000 năm Bắc thuộc, tổ tiên chúng ta đã bị Trung Quốc áp đạt nền văn hóa Hán
tộc. Sau đó, tuy đất nước chúng ta độc lập về chính trị, nhưng lại lệ thuộc văn
hóa Hán tộc vì trong gần một ngàn năm độc lập, các triều đại quân chủ chọn chữ
Hán làm văn tự chính thức, đưa vào chương trình học thuật các sách vở Trung
Quốc,và đã đào tạo tầng lớp trí thức theo văn hóa Hán tộc. Lớp trí thức nầy làm
quan và điều hành xã hội cũng theo văn hóa Hán tộc.
Cho đến khi nền văn
hóa Tây phương truyền vào nước Việt, Phan Châu Trinh và các nhà trí thức cấp
tiến vào đầu thế kỷ 20 mới thấy rõ nền văn hóa Hán tộc là trở ngại chính cho sự
tiến bộ của dân tộc. Do đó, các ông cương quyết kêu gọi từ bỏ chữ Hán, chấm dứt
ý thức hệ quân chủ, dứt khoát ly khai với nền văn hóa Hán tộc, nhằm mở hướng đi
mới, canh tân đất nước, tiến lên chế độ dân chủ.
Cuộc ly khai văn
hóa Hán tộc do Phan Châu Trinh đề xướng là con đường thiết thực, mở rộng cánh
cửa văn hóa cho sự phát triển đất nước. Nếu không có cuộc mở đường của Phan
Châu Trinh, một mặt giới thủ cựu Việt Nam cố duy trì nền văn hóa Hán tộc nhằm
duy trì quyền lợi, một mặt người Pháp tránh mở mang văn hóa, làm cho Việt Nam
chậm tiến, để dễ bề thống trị, thì nước Việt chúng ta vốn đã chậm tiến, tiếp
tục chậm tiến lâu ngày nữa. Có thể nói, quyết định ly khai văn hóa Hán tộc,
chấm dứt việc học chữ Hán, văn hóa Hán, chế độ quân chủ kiểu Hán, đã lót đường
cho các phong trào văn hóa, văn học và chính trị từ thời Phan Châu Trinh trở về
sau.
Cần chú ý, ngày
trước, tuy các triều đình sự dụng chữ Hán làm chuyển ngữ, nhưng các triều đình
hoàn toàn độc lập với vua chúa Trung Quốc. Ngày nay, chữ Hán không còn được sử
dụng, nước nhà tuy nói là hoàn toàn độc lập, nhưng giới lãnh đạo Cộng Sản Việt
Nam lại lệ thuộc nặng nề nhà cầm quyền Cộng Sản Trung Quốc, dâng đất dâng biển
cho Cộng Sản Trung Quốc. Nếu chữ Hán vẫn còn được sử dụng, thì mức độ lệ thuộc
chắc chắn còn mạnh mẽ nặng nề hơn nữa.
Như thế mới thấy
viễn kiến sáng suốt của Phan Châu Trinh cách đây một trăm năm, phải dứt khoát
ly khai khỏi văn hóa Hán tộc.
Mời thư giãn với nhạc phẩm MÙA XUÂN CỦA MẸ
của Trần Lâm Ngân, qua tiếng hát Chế Linh:
*
TRẦN GIA PHỤNG
Nguyên quán: tỉnh Quảng
Nam.
Định cư tại: Toronto,
Canada.
Email: trangiaphung@gmail.com
…………………………………………………………………………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 27.07.2017.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét