CÁI SIÊU VÀ CÁI VỤNG CỦA
NGUYỄN BÍNH TRONG MỘT BÀI THƠ
*
Lời Nói Đầu
Đọc bài viết VÀI
ĐIỀU VỀ CAO XUÂN HUY VÀ LÂM CHƯƠNG của Nguyên Lạc (từ trang web Bâng
Khuâng có link trên Facebook) muốn bình luận một câu nhưng lại ngại tranh cãi
dây dưa nên tôi đành phải viết hẳn một bài làm nền rồi mới đưa ra một nhận xét
ngắn. Độc giả không chơi Facebook có thể đọc bài viết của Nguyên Lạc theo links
sau:
Xin đọc Binh Luận Của NhiPham Trên Facebook ở phần cuối
Bài thơ tôi muốn nói đến
là Giấc Mơ Anh Lái Đò – tâm sự
của tác giả về mối tình đơn phương, vô vọng. Cái “siêu” và cái vụng đều ở phần
thi pháp – nói rõ ra là thủ pháp nghệ thuật “Gợi, Không Kể” (Show, Don’t Tell)
trong bài thơ.
Gợi, Không Kể (Show, Don’t Tell) Là Gì? 
(Tác giả: Phạm Đức Nhì)
Gợi, Không
Kể là một kỹ thuật viết trong đó câu chuyện và các nhân vật có liên quan
với nhau thông qua các chi tiết và hành động cảm tính chứ không phải là sự
trình bày, tóm tắt. Nó thúc đẩy một phong cách viết cuốn hút hơn cho người
đọc, cho phép họ “ở cùng phòng” với các nhân vật. (1)
(Show, Don’t Tell là biện pháp tu từ phát xuất
từ Tây Phương, dịch là Gợi, Không Kể cũng hơi gượng nên tôi xin phép được dùng
nguyên chữ gốc cho chính xác. Mong độc giả thông cảm.)
Showing minh họa, trong
khi Telling chỉ phát biểu (thông tin chính trong một câu truyện.)
(Showing illustrates, while Telling merely
states.)
Thí dụ:
Telling: Michael
vô cùng sợ bóng tối.
Showing: Khi
mẹ em tắt đèn và rời khỏi phòng, Michael căng thẳng. Em thu mình dưới
chăn, nắm chặt tấm trải giường và nín thở khi gió lướt qua
rèm. (2)
Tóm lại,
Telling: Tóm tắt hay
tường thuật theo lối chỉ kể cho người đọc biết điều xảy ra.
Showing: Dùng
sự mô tả và hành động để giúp người đọc trải nghiệm câu truyện.
Show, Don’t Tell Trong “Giấc Mơ Anh Lái Đò”
Bài thơ Giấc Mơ Anh Lái Đò có 14 câu (lục
bát) được chia thành 4 ý nhỏ như sau:
1/ Hai câu đầu:
Năm xưa chở chiếc thuyền này
Đưa cô sang bãi tước đay chiều chiều
Đây là khởi điểm của mối
tình đơn phương. Tác giả chỉ nói đến công việc đưa đò kiếm sống của mình nhưng
cũng đồng thời vẽ nên khung cảnh, hoàn cảnh được tiếp xúc, gần gũi với cô gái:
Gặp nàng, biết nàng trong mối quan hệ chủ thuyền và khách đi đò qua bãi. Thủ
pháp Show, Don’t Tell đã bắt đầu lộ diện.
2/ Sáu câu kế tiếp:
Để tôi mơ mãi mơ nhiều
“Tước đay xe võng nhuộm điều ta đi
Tưng bừng vua mở khoa thi
Tôi đỗ quan trạng vinh quy về làng
Võng anh đi trước võng nàng
Cả hai chiếc võng cùng sang một đò”
Tác giả không nói gì về
tình yêu nhưng khi người đọc nghe chàng tâm sự là đã đưa cô gái vào trong cả
giấc mơ “vinh quy bái tổ” của mình thì hiểu ngay rằng chàng đã yêu cô say đắm.
Show, Don’t Tell rõ nét và khéo.
3/ Bốn câu kế tiếp:
Đồn rằng: Đám cưới cô to
Nhà giai thuê chín chiếc đò đón dâu
Nhà gái ăn chín nghìn cau
Tiền cheo, tiền cưới chừng đâu chín nghìn
Chữ vụng nhất và theo
tôi, làm giảm giá trị của cả đoạn thơ là chữ “to”. Chính chữ “to” đã để lộ ý
của tác giả trong đoạn này và đã làm thủ pháp Show, Don’t Tell thất bại. Ngay câu
đầu độc giả đã biết đám cưới của cô gái to rồi. Ba câu kế tiếp chỉ làm rõ nghĩa
thêm cho chữ “to” mà thôi.
4/ Hai câu Kết:
Lang thang tôi dạm bán thuyền
Có người giả chín quan tiền, lại thôi
Trong khi cả cơ nghiệp
của anh lái đò – là chiếc thuyền – đem gạ bán thì người ta chỉ trả có chín quan
tiền. Hai câu thơ chỉ nói đến việc dọ giá bán thuyền nhưng đã ngầm chứa
khoảng cách giầu nghèo ghê gớm giữa anh lái đò và tình địch của mình. Và hậu
quả là nỗi đau đến xé tâm can về mối tình vô vọng đã đổ ập xuống đầu anh lái đò
đáng thương. Show, Don’t Tell ở 2 câu kết thật tuyệt vời.
Giá Trị Nghệ Thuật Của “Giấc Mơ Anh Lái Đò”
Ngôn ngữ thơ đẹp một cách
bình dị, câu cú đơn giản nhưng vững chắc về mặt ngữ pháp. Các ý nhỏ trong bài
thơ tự động gắn chặt với nhau một cách tự nhiên, không cần những chữ nối (liên
từ) hoặc câu nối. Bốn đoạn Show, Don’t Tell thì 3 đoạn thành công, đặc biệt hai
câu kết - một thủ pháp Show, Don’t Tell xuất sắc.
Bài thơ, không những chỉ
nổi trội về mặt thi pháp mà còn thành công về mặt cảm xúc. Tứ thơ chảy nhẹ
nhàng, chậm rãi nhưng thành dòng rõ rệt. Đến cuối bài cảm xúc dâng lên cao
ngất; nỗi đau của mối tình vô vọng như một cơn mưa lớn đổ ập xuống tràn ngập
tâm hồn anh lái đò. Bài thơ, rất khéo, kết thúc ở cao trào.
Tiếc Cho Nguyễn Bính
Mỗi lần đọc lại hoặc ngâm
nga bài Giấc Mơ Anh Lái Đò
trong đầu tôi lại hiện ra một câu hỏi: “Tại sao một tài thơ hiếm có như Nguyễn
Bính lại vô ý đến độ đưa chữ “to” rất “thô”, rất vô duyên ấy vào bài
thơ?”
Chỉ cần tác giả “giấu”
được chữ “to” thì 3 câu kế tiếp sẽ đóng vai trò cung cấp thông tin để từ đó
người đọc tự nhận ra “À! Đám cưới cô ấy to thật”. Đoạn thơ sẽ trở thành Show,
Don’t Tell một cách tự nhiên. Ba câu kế tiếp không còn là những anh “thợ vịn”,
đưa vào để lấy có mà sẽ trở thành những công nhân lành nghề, có đóng góp quan
trọng cho công trình Giấc Mơ Anh Lái Đò.. Mà giấu chữ “to” thì thiếu gì cách.
Với kỹ thuật thơ nhuần nhuyễn như Nguyễn Bính chẳng lẽ không nghĩ ra được một
câu lục có vần “o” mà vắng bóng chữ “to”?
Chẳng hạn (đơn giản
nhất):
Đồn rằng đám cưới của cô
Giả sử Nguyễn Bính giấu
được chữ “to” bằng câu lục (mà câu “Đồn rằng đám cưới của cô” của tôi là thí
dụ) thì chỉ riêng về mặt thi pháp, 4 đoạn Show, Don’t Tell cũng thừa sức đưa
Nguyễn Bính và Giấc Mơ Anh Lái Đò lên một trong những chỗ ngồi rất trang trọng
giữa vườn thơ tươi đẹp của nhân loại.
Với vóc dáng ấy, Giấc Mơ Anh Lái Đò có đến 4 chỗ liên
tiếp – không có liên từ hoặc câu nối - sử dụng thủ pháp Show, Don’t Tell hoàn
hảo. Không những thế, toàn bài thơ - tất cả 14 câu, 98 chữ - đều nằm gọn dưới
vùng phủ sóng của Show, Don’t Tell, không một chữ nào lọt ra ngoài. Trong văn
học sử Việt Nam, cho đến lúc tôi viết những dòng chữ này, CHƯA một thi phẩm nào
sử dụng thủ pháp Show, Don’t Tell tuyệt vời đến mức ấy.
Chữ “to” ấy đã làm đoạn 3
mất đi danh hiệu Show, Don’t tell và đáng tiếc nhất là do đó, tác giả đã
để vuột khỏi tay chiếc huy chương vàng dành cho thi sĩ có Thi
Phẩm Hoàn Toàn Show, Don’t Tell.
----------
Chú Thích:
1/ Show, Don’t Tell is
a writing technique in which story and characters are related through sensory
details and actions rather than exposition. It fosters a style of writing
that’s more immersive for the reader, allowing them to “be in the room” with
the characters.
2/ Telling: Michael was terribly afraid of the dark.
Showing: As his mother switched off the light and left the room, Michael
tensed. He huddled under the covers, gripped the sheets, and held his breath as
the wind brushed past the curtain.
https://blog.reedsy.com/show-dont-tell/
Bình Luận Của NhiPham
Trên Facebook:
Trong 3 truyện ngắn anh Nguyên Lạc đưa vào làm thí dụ cho thủ pháp Show,
Don’t Tell trong bài Vài Điều Về Cao Xuân Huy Và Lâm Chương thì nhận xét của
tôi chỉ nhắm vào truyện ngắn Bùa Ếch của nhà văn Lâm Chương. Truyện ngắn này có
đoạn kết như sau:
Lương Mập phân trần: “Tôi thương cô ta thiệt tình. Chứ đâu phải
vì cái đó.” Lão (thầy bùa) lắc đầu: “Cậu lầm rồi. Nếu cô ta không có cái đó,
cậu có thương không?” Lương Mập cứng họng.
Trên đường về, nghiệm lại lời của lão thầy bùa, hắn hiểu ra rằng tình cảm
trai gái đều bắt nguồn từ cái đó khác nhau mà thôi…]
Rõ ràng nhà văn Lâm
Chương đã không “vòng vo Tam Quốc” mà nói thẳng, nói “toạc móng heo” ý
chính của truyện ngắn Bùa Ếch. Bảo rằng nó là “tảng băng trôi”, có phần chìm
“bị nước biển che khuất - là nơi ẩn chứa các hàm ý (implications) suy ra từ
các ẩn dụ (metaphors) trong phần nổi” - như anh Nguyên Lạc - là hoàn toàn sai
lầm.
Có lẽ không nhận ra cái sai của mình anh Nguyên Lạc hiên ngang hỏi độc
giả:
Riêng phần bạn, bạn nghĩ sao về lời “phán” của lão thầy bùa?
Chắc các bạn đã tìm ra được “phần chìm” của tảng băng trôi? Và
bạn nghĩ sao?
Trong truyện này chẳng có “tảng băng trôi” nào hết; ý chính của truyện có
phần nổi chứ không có phần chìm. Nó chỉ là mặt nước biển bình thường ở một
vùng nhiệt đới bình thường nào đó. Nhưng đâu phải tác phẩm cứ phải có Show,
Don’t Tell mới hay, mới đáng đọc. Cái giọng thẳng thắn, bộc trực ở đoạn kết của
Bùa Ếch, theo tôi, đã tạo nên nét riêng cho tác phẩm.
Sai sót trong phê bình văn học không phải là cái gì ghê gớm lắm. Dân chơi
lâu năm thế nào cũng có một đôi lần sơ xuất. Có điều đây là sai lầm mang tính
lý thuyết, đụng chạm đến một trong những biện pháp tu từ quan trọng trong kỹ
thuật viết văn, làm thơ. Hơn nữa, không phải chỉ xê xích chút đỉnh mà là Trắng
lầm lẫn với Đen, nói huỵch toẹt mà lại khen là có ẩn ý sâu sắc.
Truyện của mình không bóng gió, không nửa kín nửa hở, đã cho vũ nữ “sexy
100%” mà người ta lại chọn là tác phẩm có thủ pháp Show, Don’t Tell nổi bật thì
không biết nhà văn Lâm Chương nên vui hay nên buồn? Riêng tôi, chỉ trách anh
Nguyên Lạc đã không khéo, làm độc giả bối rối, không biết phải hiểu Show, Don’t
Tell như thế nào cho đúng.
*
PHẠM ĐỨC NHÌ
Địa chỉ: League City, Hoa Kỳ.
Email: nhidpham@gmail.com
.............................................................................................................
-
Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 03.12.2020.
-
Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
-
Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét