 |
| (Tượng thờ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm) |
NGUYỄN BỈNH KHIÊM
- Người thầy và nhà tiên tri
Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm
quê ở làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại (nay là huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải
Phòng). Nguyễn Bỉnh Khiêm là con của ông Nguyễn Văn Định và bà họ Nhữ (con gái
của Thượng thư Nhữ Văn Lan) - một người phụ nữ có học vấn, tinh thông việc
tướng số. Từ nhỏ Nguyễn Bỉnh Khiêm đã được mẹ dạy dỗ rất cẩn thận nên sớm tỏ ra
trưởng thành. Khi lớn lên, nghe tin ở Thanh Hoá có Bảng nhãn Lương Đắc Bằng là
người hay chữ nên ông đã tìm vào để thỉnh giáo. Sau khi học ở nhà thầy Lương
Đắc Bằng, ông đi thi và đỗ Trạng nguyên khoa thi năm 1535. Ông được nhà Mạc bổ
làm Tả Thị Lang bộ Lại. Năm 1542, ông dâng sớ hạch tội 18 tên gian thần nhưng không
được chấp nhận nên cáo quan về ở ẩn. Sau đó, nhà Mạc lại mời ông ra làm Thượng
thư bộ Lại rồi làm Thái phó tước Trình Quốc công. Vì vậy nhân dân thường gọi
ông là Trạng Trình. Năm 70 tuổi ông xin về hưu rồi ở quê cho đến lúc mất.
Trong những năm cáo quan ở ẩn,
Nguyễn Bỉnh Khiêm dựng am Bạch Vân, tự xưng là Bạch Vân cư sỹ rồi mở trường dạy
học. Học trò của ông có rất nhiều người nổi tiếng cả về văn lẫn võ. Về văn thì
có: Nguyễn Dữ, Lương Hữu Khánh, Phùng Khắc Khoan... về võ có Nguyễn Quyện. Học
trò của ông sau khi học thành tài thì tìm ra nhiều con đường để tiến thân. Có
người theo nhà Mạc, người theo Lê, người phụng sự cho chúa Trịnh nhưng tất cả
đều rất tôn trọng ông. Không chỉ học trò mà tất cả những người thời đó đều coi
ông như một bậc thầy đáng kính. Các Triều đình nhà Mạc, Lê, Trịnh, Nguyễn...
đều rất kính trọng ông và thường sai người đến xin chỉ dạy. Nguyễn Bỉnh Khiêm
không câu nệ đường lối chính trị nên đều tận tình chỉ bảo cho tất cả. Và tất cả
các thế lực chính trị lúc bấy giờ đều công nhận những chỉ dẫn của ông là đúng.
Vì vậy người ta coi ông là bậc đại hiền, bậc tiên tri. Nói về tài tiên tri của
ông, hiện trong dân gian còn lưu truyền lại rất nhiều giai thoại. Người đời sau
cho rằng ông được mẹ truyền dạy cho thuật tướng số lại được thầy Lương Đắc Bằng
truyền cho cuốn Thái ất thần binh nên ông có năng lực tiên tri rất phi thường.
Dân gian nói rằng những bài thơ, những câu ca dao mà Trạng Trình làm ra là điềm
báo trước cho những sự kiện đời sau. Những bài thơ tiên tri đó được tập hợp
trong cuốn "Trình Quốc
công sấm ký"... Trong lòng của các học trò, ông là thầy giáo tài ba, là
Tuyết Giang phu tử lừng lẫy. Trong cảm quan văn hoá dân gian ông được coi là một ông trạng,
một vị tiên.
Nguyễn Bỉnh Khiêm là một nhà
văn hoá, một tác giả lớn. Tác phẩm của ông được sưu tầm trong "Bạch Vân am thi tập" và "Bạch Vân quốc ngữ
thi". Trong phần tác phẩm chữ Hán, người ta thấy toát lên nội dung Triết
học theo nguyên lý kinh dịch và lý học với nhiều luận điểm về sự tuần hoàn, về
nguyên lý âm dương. Trong các tác phẩm quốc âm, người ta lại thấy sự phê phán
thói xấu ở đời và tấm lòng yêu mến cái đẹp... Nói chung, thơ văn của ông bộc lộ
lòng yêu thương nhân dân, yêu nước; thể hiện đức tính thanh cao và phong thái
siêu phàm thoát tục. Và ông cũng tự nhận rằng ông là một vị tiểu thần tiên đứng
trong cuộc đời đầy rẫy sự thị phi.
Đi sâu vào cuộc đời của Nguyễn
Bỉnh Khiêm với tư cách là một thầy giáo, người ta thấy rằng ông là một người
thầy theo đúng nghĩa. Ông thực sự mở trường lớp, thu nhận học trò và đặc biệt
là có đường lối và phương pháp giáo dục riêng. Nếu Nguyễn Trãi là người cô đúc
luân lý đạo đức truyền thống cứu nước Việt Nam
Thơ Nôm của ông diễn đạt những
triết lý xuất phát từ cuộc sống của nhân dân lao động và đã hình thành được một
tư tưởng duy vật thực tiễn. Có thể nói, ông là người Việt Nam
Bản thân cuộc đời của Nguyễn
Bỉnh Khiêm cũng là một bài học đẹp đẽ. Người đời đục thì ông trong, người ta
tối thì ông tránh tối tìm sáng. Ông sống cuộc sống nhàn tản nhưng không tách
khỏi thế sự. Ông tuy lánh đời nhưng vẫn luôn quan tâm đến việc đời. Ông lên
tiếng phê phán những thói hư tật xấu trong xã hội, ông chỉ trích sự bành trướng
của đồng tiền và luôn sống như những gì mình nói. Tuy nhiên ông không cố chấp,
không khư khư sống theo chủ trương mù quáng. Rõ ràng ông làm tôi cho nhà Lê
nhưng vẫn giúp nhà Mạc, hướng dẫn cho chúa Trịnh, chúa Quyền. Thế mà những lời
giảng giải của ông đều được chấp nhận mà không hề có sự nghi kỵ, mỉa mai. Đó
chính là chỗ mang ý nghĩa giáo dục trong lịch sử.
Trường học nổi tiếng của ông có
tên là Bạch Vân, học trò của ông đều là những người nổi tiếng trong cuộc sống
chính trị cũng như văn học. Sở dĩ người ta tin theo ông, tin theo những lời
tiên tri của ông cũng bởi vì ông có một lối truyền thụ rất đặc biệt. Dù là
giảng giải vấn đề gì ông cũng chỉ nói bóng gió sâu xa chứ không muốn để lộ
thiên cơ.
Lối dạy đó giúp cho học trò
phát triển tư duy, sự liên tưởng. Đó là biện pháp gợi mở trí khôn, đòi hỏi sự
động não rất lớn. Dạy như vậy người thầy sẽ tránh được sự độc đoán còn học trò
sẽ thoát khỏi sự thụ động thông thường. Thực tế cho thấy rằng những người đến
lĩnh giáo ông đều được ông cho những lời răn dạy hết sức mơ hồ: Họ phải quay về
thực tế để suy luận, để tìm ra lời giải bài toán cuộc đời. Chẳng hạn, khi chúa
Trịnh muốn lật đổ nhà Lê nên sai người đến hỏi ông, ông chỉ nói bóng gió rằng: "Thờ Phật thì được ăn
oản". Chúa Trịnh hiểu ra nên vẫn giữ nguyên nhà Lê đồng thời cũng bành
trướng được thế lực họ Trịnh. Hoặc giả, khi Nguyễn Hoàng muốn xây dựng cơ nghiệp
có đến hỏi ông: Ông chỉ vào đàn kiến ở hòn non bộ rồi nói: "Hoành Sơn nhất đáo, vạn
đại chung thân". Nguyễn Hoàng suy nghĩ và hiểu ra ẩn ý của ông nên xin vào
miền Nam
* Nguyễn Bỉnh Khiêm -
hình tượng người thầy trong cảm quan folklore (văn hoá
dân gian)
Trong hoàn cảnh lịch sử thế kỷ
XVI, có thể nhận thấy rằng nhân dân Việt Nam đang có một sự trông ngóng về một
con người có tài năng siêu việt và là chỗ dựa tinh thần cho mọi người. Trong
bối cảnh đó, Nguyễn Bỉnh Khiêm xuất hiện và ngay lập tức được đón nhận. Người
ta thấy rằng ông quả là bậc hiền tài mà họ trông chờ, ông mang đủ tư cách của
một ông thầy đáng để cho họ yêu thương, kính trọng. Thực chất, Nguyễn Bỉnh
Khiêm vốn là thầy giáo ở Bạch Vân am, ông lại được các phe phái chính trị tôn
sùng. Người ta đánh giá ông là người thầy của thời đại, là "Cây đại thụ rợp bóng suốt
thế kỷ XVI" là đúng nhưng chưa
đủ. Xét một cách rộng hơn, Nguyễn Bỉnh Khiêm là một người thầy đặc biệt trong
cảm quan folklore của quần chúng nhân dân.
Nhân dân ta xưa nay vốn có
truyền thống tôn sư trọng đạo. Truyền thống đó thể hiện rõ qua những hành động
thường ngày cũng như thể hiện qua những câu chuyện tiếu lâm chế giễu thầy đồ
cũng chỉ nhằm gián tiếp bộc lộ những yêu cầu về phẩm chất của người thầy. Trong
quan điểm chung của nhân dân, ông thầy trước hết phải là người có đạo đức thanh
cao, lòng không vướng bận chuyện đời ô trọc và thực sự phải coi thường danh
lợi... Sau đó mới bàn đến chuyện tài năng, chữ nghĩa. Như vậy, có thể thấy nhân
dân ta lấy tiêu chí đạo đức để đánh giá người thầy. Những nhân sỹ, những nhà
khoa bảng trước đây bỏ quan về dạy học thường được nhân dân kính trọng, vì nhân
dân thấy các vị này là những người có khí tiết, là những người tiêu biểu cho
đạo đức cộng đồng. Quả thực, chốn quan trường chật hẹp không thể chứa nổi đạo
đức của người thầy vì vậy đã có rất nhiều ông thầy bỏ quan trường để ra đi.
Trước kia, Chu Văn An đã dâng "Thất trảm
sớ" rồi cáo quan về dạy
học. Nay Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng dâng sớ kể tội 18 tên gian thần rồi quay về quê
cũ. Duy chỉ tiết tháo hơn người đó cũng đủ để được mọi người kính trọng.
Những người đã từng sống trong
xã hội xưa mới thấy hết được
những hy vọng lớn lao mà nhân dân gửi gắm vào người thầy. Thầy không chỉ là
người dạy chữ nghĩa Thánh hiền cho con trẻ mà còn là vị cố vấn cho toàn bộ nhân
dân về tất cả những vấn đề của cuộc sống. Thầy có thể làm thầy thuốc khi nhân
dân bị bệnh, khi có tang ma người dân cũng đến nhờ thầy chỉ dạy, khi có lễ tiết
lại đến hỏi thầy các nghi thức... Người ta cũng hỏi thầy giờ tốt giờ xấu, xem
tuổi cưới vợ gả chồng, dựng nhà dựng bếp... Nói chung ông thầy là một cuốn từ
điển bách khoa sống đối với nhân dân. Nguyễn Bỉnh Khiêm đã đáp ứng được sự mong
đợi đó của nhân dân. Người đời nay không biết rõ nội dung giao tiếp của ông với
nhân dân nhưng qua thơ văn của ông ta cũng có thể rõ được phần nào. Bằng vốn
văn hoá phong phú, ông đã cô đúc được rất nhiều triết lý về cuộc sống. Ông nêu
ra được những phạm trù biện chứng, ông giáo dục đạo đức làm người và phê phán
những thói hư tật xấu. Nhưng cho dù khen chê hay dạy dỗ thì ngôn ngữ, phong
cách và tư tưởng của ông vẫn rất bình dị, gần gũi. Đó cũng là một khía cạnh
đáng quý trong con người ông. Thực ra những điều ông nói vốn là sự thực mà ai
cũng biết, ông chỉ là người cô đúc, hệ thống lại các triết lý đó rồi dựa vào đó
để đi sâu phân tích, để triết lý được đầy đủ hơn. Nhờ vậy ông đã làm nổi bật
thực trạng xã hội và thức tỉnh được lương tri cao đẹp của con người trong cuộc
sống xô bồ. Vì vậy nhân dân luôn coi ông là một người thầy xuất sắc, một học
giả uyên bác đã có công cảnh tỉnh họ, đã bày cho họ một lối ứng xử thích hợp
với từng hoàn cảnh cụ thể. Biết được những cách xử thế đó, nhân dân lao động có
thể tồn tại vững vàng giữa bao nhiêu chuyện mất còn thị phi của chế độ phong
kiến đang ở bước suy vong. Sự khủng hoảng càng kéo dài thì những thói đời đảo
điên đen bạc cũng theo đó xuất hiện. Nguyễn Bỉnh Khiêm nhận thức được điều đó
và đã kịp thời cảnh tỉnh cho nhân dân. Có thể nói ông vừa là người soi thấu
ruột gan con người, soi thấu thời cuộc vừa là người hướng đạo cho con người. Vì
vậy quần chúng mới hâm mộ ông và đón chờ sự chỉ vẽ của ông. Đó cũng là điều tất
yếu. Hình tượng người thầy của Nguyễn Bỉnh Khiêm trong cảm quan folklore đơn
giản nhưng rất rực rỡ cũng là vì vậy.
*
NGUYỄN XUÂN
Địa chỉ: Thôn Lạc Cầu, xã Giai Phạm
huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên.
Email: phamchienthang1980@yahoo.com.vn
.
.
........................................................................................
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản của
tác giả gửi qua email ngày 31.07.2015
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại. .
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét