 |
| (Nhạc sỹ Trịnh Công Sơn ; Nguồn ảnh: internet) |
LẦN CUỐI GẶP TRỊNH CÔNG SƠN
- NHƯ MỘT
LỜI CHIA TAY
 |
| (Nhà thơ Lê Thiên Minh Khoa) |
Tôi mê nhạc Trịnh Công Sơn từ tuổi thiếu niên,
nhưng hồi đó, vì còn nhỏ nên dù biết và thích nhưng ít hát những ca
khúc viết cho tình yêu và viết về thân phận của anh, chỉ thường hát những
ca khúc phản chiến và du ca của anh được các huynh trưởng hướng đạo (scout
master) tập cho chúng tôi, những hướng đạo sinh (scout boy) để dùng làm
nhạc sinh hoạt hát tập thể của thiếu đoàn. Đó là những bài: Huế -
Sài Gòn - Hà Nội, Việt Nam ơi hãy vùng lên, Nối
vòng tay lớn, Dựng lại người, dựng lại nhà, Dân
ta vẫn sống, Ta thấy gì đêm nay, Bài
ca dành cho những xác người, Gia tài của mẹ, Đồng
dao hòa bình v.v… Vài năm trước ngày Thống nhất, khi trở
thành huynh trưởng hướng đạo, tôi lại tập cho thiếu sinh của mình những bài hát
ấy của anh và cả những bài cùng dòng nhạc ấy anh viết sau đó như Chưa
mất
niềm tin (1972)… và mới mê hát tình khúc, nhạc thân phận của
anh.
Nhưng tôi gặp anh rất sớm, khoảng hè năm
1965, năm 1966 gì đó. Hồi đó, khi Mỹ thành lập vùng Phi quân sự
(DMZ) ở vùng giới tuyến, sát vĩ tuyến 17, phía Nam sông Bến Hải, rải
thuốc khai quang để diệt cây cỏ và cày xới cả vùng phía bắc và tây Quảng Trị,
đồng bào quận Trung Lương, quận được tách ra từ quận Gio Linh gồm ba xã Trung
Sơn, Trung Hải, Trung Giang trở thành quận cực bắc tỉnh Quảng Trị cũ, bị dồn
lên Khu định cư Tân Lâm, quận Cam Lộ Quảng Trị. Lúc ấy, anh tham gia Chương
trình Công Tác Hè dành cho giáo chức trẻ, thanh niên, sinh viên, học
sinh với sự tham gia của nhiều hội đoàn thanh niên thời đó như Hướng Đạo, Thanh
Sinh Công, Gia Đình Phật Tử, Thiếu nhi Thánh thể... tại trại Công
trường Thanh niên Giới tuyến ở quận Cam Lộ, Quảng Trị. Các anh xây dựng
nhà, phát thực phẩm, chăm sóc y tế, làm các công tác “dân vận” như an ủi di
dân, tập hát, sinh hoạt thiếu nhi… cho đồng bào di cư đang thiếu thốn đủthứ và
đang hoảng hốt vì chiến tranh tàn khốc, đang buồn khổ vì nhớ quê, vì
ruộng đồng tan nát…
 |
| (Trái qua phải: Trịnh Công Sơn, Đinh ‘Cường, Trịnh Cung và Văn Cao ; Nguồn: tác giả cung cấp) |
Còn tôi là hướng đạo sinh trong tỉnh Quảng
Trị cũng được đi theo thiếu đoàn của mình làm công tác cứu trợ, giúp đỡ di dân.
Tôi gặp anh và có nói chuyện với anh ở đấy, nhưng gặp anh
không lâu, vì anh ở lại công trường vài ngày rồi bận việc, phải vào lại Huế.
Nhưng vì đã mê nhạc anh nên rất nhớ hình ảnh anh, người gầy gầy, dong
dỏng, mái tóc bồng bềnh, đôi mắt rất sáng nằm sau cặp kính dày, nụ cười
hiền hậu, giọng nói êm nhẹ, tác phong chuẩn mực, trông dáng dấp anh có vẻ đạo
mạo như một thầy hiệu trưởng trường tiểu học tỉnh lỵ. Mà anh từng làm giáo
viên tiểu học thiệt, dạy ở Bảo Lộc, sau khi tốt nghiệp trường Sư phạm Quốc gia
Qui Nhơn. Ấn tượng nhất đối với thiếu sinh chúng tôi là nhạc sĩ Nguyễn Đức
Quang, lúc đó là trưởng Du ca Việt Nam. Tại đây, trại Công trường Thanh
niên Giới tuyến, anh sáng tác tại chỗ ca khúc “Đường về công trường” và
đích thân tập tại chỗ bài hát nầy cho tập thể hướng đạo sinh chúng tôi. Bài hát
gồm có một câu tốp đế (nửa tốp ca hát liên tục): Đường về công trường là đường về quê hương... và 3 phiên khúc
(dành cho nửa tốp ca còn lại) nến khi hát lên nghe rất nhộn nhịp, rộn rã. Ca từ
có mô tả đến những khó nhọc của người dân vùng đất sỏi đá, khô cằn, nhưng tràn
đầy lạc quan yêu thương. Bây giờ chúng tôi còn nhớ, nhưng rất tiếc là ít người
biết bài hát nầy.
Đường về công trường là đường về quê hương...
1. Này
những miếng đất như bấp bênh dưới cơn mưa tràn
Hoặc đã nứt vỡ và khô cứng đến tê bàn chân
Là những miếng đất đã bao năm chan hòa nước
mắt
Là quê hương tôi, là quê hương tôi
2. Này
những khốn khó ta có nhau lúc vui hay buồn
Mồ hôi rơi tuôn tựa như nước tưới lên mầm ươm
Tình như cây non đã vươn lên trong niềm yêu
mến
Là quê hương tôi, là quê hương tôi
3. Tình
thân anh em đã đắp nên biết bao công trường
Vì ta thương nhau là thương hết đám dân khổ
đau
Tìm đâu yên vui trên quê tôi dẫu chiều, mai,
tối
Là quê hương tôi, là quê hương
tôi.
 |
| (Trái qua phải: Trịnh Công Sơn, Bửu Chỉ, Nguyễn Trọng Tạo, Hoàng Phủ Ngọc Tường ; Nguồn: tác giả cung cấp). |
Sau ngày thống nhất, thời bao cấp, thỉnh
thoảng tôi mới gặp nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ở thành phố Hồ Chí Minh. Về tài hoa
thì anh và tôi một trời một vực, nhưng về mặt nhân sinh quan thì anh em có vài
điểm hợp nhau, như cùng theo quan điểm chủ nghĩa dân tộc thuần túy và chủ nghĩa
nhân văn truyền thống (tin tưởng, trân trọng, yêu thương, bênh vực… con người).
Anh em ngồi uống rượu đế trắng hoặc rượu đế Cây Lý có màu hành tím, anh vốn ít
nói, tôi lại nhỏ tuổi hơn anh đến hơn anh đến hơn một con giáp, nên được ngồi
với bậc tài hoa, bề trên là cảm thấy mừng vui, vinh hạnh lắm rồi, đâu dám nói
nhiều trước bậc trưởng thượng như anh. Trừ lúc quá xỉn! Nhưng cũng phải có
chuyện để nói chứ, không lẽ uống hoài, sức đâu mà chịu nổi! Anh em thường nói
chuyện về văn học, nghệ thuật, về thơ và ca từ trong nhạc. Thường nhắc đến
những người bạn thân của anh, như các họa sĩ: Bửu Chỉ, Đinh Cường, Trịnh Cung,
nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường, nhà thơ Bùi Giáng..., đến những nhạc sĩ tài
hoa ở miền Nam như: Phạm Duy, Trần Quang Lộc…, đến những nhạc sĩ miền Bắc
mà anh quý và quý anh, có mối thâm tình với anh như: Văn Cao, Nguyễn Trọng Tạo,
Trần Tiến…
Nhưng có một lần say quá, tôi dám “múa rìu
qua mắt thợ”, dám nói chuyện với anh về nhạc điệu, giai điệu, nhịp điệu,
hòa âm, phối khí… là những khía cạnh thuộc lảnh vực chuyên môn cao và sâu
của âm nhạc. Về nhà, tỉnh rượu, tôi thấy “quê” lắm, ân hận, áy náy mãi. Không
ngờ lần gặp lại, khi tôi ngỏ lời xin lỗi, anh lại xua tay và nói một câu mà tôi
chỉ nhớ đại ý chứ không nhớ nguyên văn nên không dám trích dẫn trực tiếp ra
đây. Đại khái, anh nói rằng, anh rất ngạc nhiên, tưởng rằng tôi chỉ biết dạy
học, làm thơ, viết văn, làm báo thôi, không ngờ cũng “chịu khó học
hỏi” về âm nhạc! Tôi mừng rơn, “chịu khó học hỏi” mà bậc
thiên tài âm nhạc như anh ban cho cũng là lời khen rồi! Lời khen ngon hơn rượu
đế đang uống làm tôi muốn ngất ngây say luôn! Tôi không ngờ rằng, không những
được anh rộng lượng tha thứ mà còn ban thưởng hậu hỹ
thế!
Lần cuối tôi gặp được anh là khoảng một
năm trước khi anh mất (01.4.2001). Chiều đó, đến gặp anh cùng tôi có người bạn
thân của tôi là Phong Hồ - Lê Viết Dương, một con người tài hoa phụ trách
các Chương trình xã hội của nguyệt san Đại Đoàn Kết: Hội thi bơi toàn quốc
người cao tuổi, Học bổng con ngoan trò giỏi, Con cháu hiếu thảo, Top ten hàng Việt
Nam được người tiêu dùng yêu thích, Các hội thơ Đường báo Đại Đoàn
Kết toàn quốc… Điểm hẹn là nhà hàng rất sang trọng và thanh
lịch của cô Trịnh Hoàng Diệu, em ruột anh, ở quận 1, thành phố Hồ Chí Minh,
hình như tên là QUÁN TRỊNH thì phải. Vì là chuyện gần nhất trong
kỷ niệm giữa hai anh em, hơn nữa hôm đó tôi “sỉn” quá thành “hư” quá, nên
tôi nhớ rất rõ đến chi tiết từng lời nói, từng hình ảnh, từng cử chỉ… trong
buổi gặp anh lần cuối cùng nầy.
Giữa tiệc rượu, anh vừa đàn guitar thùng vừa
hát cho chúng tôi nghe bài “NHƯ MỘT LỜI CHIA TAY” mà anh
vừa sáng tác, và sau nầy tôi mới biết đó là ca khúc cuối cùng của anh:
1. Những hẹn hò từ nay khép lại
Thân nhẹ nhàng như mây
Chút nắng vàng giờ đây cũng vội
Khép lại từng đêm vui
Đường quen lối từng sớm chiều mong
Bàn chân xưa qua đây ngại ngần
Làm sao biết từng nỗi đời riêng
Để yêu thêm yêu cho nồng nàn
Có nụ hồng ngày xưa rớt lại
Bên cạnh đời tôi đây
Có chút tình thoảng như gió vội
Tôi chợt nhìn ra tôi
2.Muốn một lần tạ ơn với đời
Chút mặn nồng cho tôi
Có những lần nằm nghe tiếng cười
Nhưng chỉ là mơ thôi
Tình như nắng vội tắt chiều hôm
Tình không xa nhưng không thật gần
Tình như đá hoài nỗi chờ mong
Tình vu vơ cho ta muộn
phiền
Tiếng thì thầm từng đêm nhớ lại
Tưởng chỉ là cơn say
Đóa hoa vàng mỏng manh cuối trời
Như một lời chia tay
 |
| (Trịnh Công Sơn - Chân dung tự họa) |
Tôi không bao giờ quên hôm ấy. Ca từ bài hát quá
“thiền”, thiền hơn cả bài rất thiền “Ở trọ” của anh mà tôi thường
hát một mình khi buồn thương, đơn lẻ trước đó. Giai điệu nghe như tiếng mõ cầu kinh trong
vào buổi sớm trong veo của bài hát như lý giải sự bình thản của anh với mọi nỗi
buồn lẫn niềm vui, như thể điều gì tồn tại là đều có lý cả, nhưng sự đời ngẫm
ra cũng chỉ là những bọt bèo vô hình vô tướng. Nhưng "Như
một lời chia tay" cũng rất “đời”, đời hơn cả ca
khúc "Cát bụi" của anh mà tôi thường nhẩm mỗi lúc “liêu
xiêu”, “lăng lắc”. Lạ quá, hai thái cực đồng thời hiện hữu trong một ca khúc,
rất thiền mà rất đời: "Tình như
nắng vội tắt chiều hôm", nhưng để lại nỗi mong nhớ thành niềm
đau da thịt: "tình vu vơ sao ta muộn
phiền"; đã nói lời chia tay để "thân nhẹ nhàng như mây", mà trong lòng vẫn còn xao động,
ngóng trông, tiếc nhớ: "có những lần
nằm nghe tiếng cười, nhưng chỉ là mơ thôi"! Một thoáng “vu vơ” những “muộn phiền”, “ngại ngần”, “rớt lại” “chút tình” “nồng nàn”, “mặn nồng”,“chờ mong”, lại hòa tan trong “mỏng manh”, hư vô!
Nhưng “từ nay khép lại”, trả
lại cho đời hết cả đam mê khổ đau lẫn hào quang hạnh phúc. Ngoài các ca
khúc phản chiến, nếu chia nhạc Trịnh thành hai mảng: tình yêu
và phận người thì "Như một lời chia tay" đứng
ở giữa đó, vừa rất tình, lại rất đời, như một lời vấn an cho thân phận, biết
tình yêu là hữu hạn và hiện hữu là những lần ra đi vội vã sau những yêu
thương…
Hôm ấy, với giọng khàn mà trong, ngọt mà xót,
anh hát như chuyện trò, chân thành trải nổi lòng của mình cùng thân hữu, “như một lời chia tay” cuối
cùng.
Nghe anh hát xong, lặng người một lát, uống
thêm vài ly, khi say rồi tôi đùa vui: “Khép
lại từng đêm vui, thì hợp với những hẹn hò rồi.. Nhưng theo
em, nếu là khép lại từng cơn say, thì hợp với anh, với những
cuộc nhậu hơn…”. Anh cười vui, nhẹ nhàng, tế nhị: “Ừ, hợp lắm. Cảm ơn Minh Khoa, nhưng ca sĩ đã
lỡ hát như thế rồi, không sửa được nữa!”.
Anh và Lê Viết Dương đề nghị tôi đọc thơ về
tình bạn, tôi đọc bài thơ đời thường “Đêm Bình Tuy nhớ về Bà Rịa” tôi
viết năm 1981. Bài thơ dài có khổ cuối như sau:
“Bạn
bè ơi, thiếu vắng một thằng
Chắc trách lắm, mà thông cảm lắm
Ôi tình bạn đơn sơ, đằm thắm
Sống mỗi ngày tôi lại hiểu thêm ra
Đêm Bình Tuy… chợt nhận ra ta…”
Đây là lần đầu tiên anh nghe bài thơ nầy. Anh
nhận ra và nhận xét về sự giống nhau đến kỳ lạ về cả từ ngữ lẫn ý tứ
trong câu kết của bài thơ: “Đêm Bình
Tuy… chợt nhận ra ta” và câu kết của của đoạn 1 bài hát: “Tôi chợt nhìn ra tôi”. Và anh
cười đùa: “Tư tưởng lớn gặp nhau ở
đỉnh cao thôi!”
Hôm đó, anh uống ít, có lẽ do sức khoẻ. Chai
rượu Tây mà bạn thân chúng tôi, GS-TS Nguyễn Hữu Liêm ở Mỹ về tặng, Lê Viết
Dương và tôi “cưa” hết, nên hai đứa tôi say mèm. Khi anh và em gái, cô Diệu tiễn
hai đứa ra cổng, đến sảnh, nhân thấy bên vách trái treo bức ký họa, có chú
thích: “Họa sỹ Bửu Chỉ, người bạn thân
nhất của Trịnh Công Sơn”, tôi lại bộc trực đến mức “quậy tới
bến” luôn, cự cô Diệu về việc “dựa
hơi”.
Nhưng đó là lần gặp gỡ cuối cùng rồi! Không
còn dịp để xin lỗi anh nữa! Chỉ biết kể lại câu chuyện để tỏ bày nỗi ân hận
muộn màng.
Riêng Hồng Diệu thì tôi có dịp để xin lỗi cô.
Anh Sơn mất 01.4.2011, thì giữa tháng 12 năm đó, Lê Viết Dương mất. Nguyễn Hữu
Liêm từ Mỹ bay về tiển đưa bạn. Tôi và Liêm lại ghé Quán Trịnh như để tìm lại
bóng dáng anh, Hồng Diệu không những đã quên chuyện cũ mà còn xách cả chai rượu
ra mời hai đứa.
Khi anh mất, tôi bần thần, thẫn thờ cả tháng.
Ngày nào cũng vài lần tự hát hoặc nghe laị giọng anh trong bài "Như
một lời chia tay" qua đĩa nhạc. Đến nổi phụ nữ trong nhà, vợ
và con gái tôi cứ lo lắng, ái ngại cho “sức khỏe tinh
thần” của chồng, cha mình.
Một điều ân hận với anh nữa. Tôi không có một
tấm ảnh nào chụp chung với anh để làm kỷ vật tưởng nhớ anh. Hồi đó, còn trẻ nên
tính tình cũng cực đoan lắm. Thấy người ta hay xun xoe chụp hình với những
người nổi tiếng thì mình né. Nhiều văn nghệ sĩ thành danh về Bà Rịa chơi, nay
đã khuất bóng, tôi cũng không có tấm hình nào chụp chung với họ. Thậm chí, nhà
thơ Hữu Loan từ Thanh Hóa vào Bà Rịa hai lần, một cái tết năm 1988 và một kỳ hè
1989, ăn ở chung cả tháng, tôi cũng không có tấm hình nào với ông làm lưu niệm
cả!
-----------
(Trích trong “9 THẬP KỶ CA KHÚC TÂN
NHẠC VIỆT NAM
Mời thư giãn với nhạc phẩm NHƯ MỘT LỜI CHIA TAY
của Trịnh Công Sơn, qua tiếng hát Khánh Ly:
*.
LÊ THIÊN MINH KHOA
Địa chỉ: 117, Cách Mạng Tháng 8, phường Long Hương,
thành phố Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa - Vũng
Tàu.
Email:
lethienminhkhoabr@gmail.com
Điện thoại: 0908.274.494
…………………………………………………………………………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 09.07.2018.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân
Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét