 |
| (Nhạc sỹ Trịnh Công Sơn ; Nguồn ảnh: internet) |
NHẠC SĨ TRỊNH CÔNG SƠN VÀ DÒNG NHẠC
PHẢN CHIẾN Ở VIỆT NAM
GIAI ĐOẠN 1954 -1975
*
 |
| (Tác giả Lê Thiên Minh Khoa) |
Khi cuộc chiến tranh Việt Nam ngày càng lan rộng, ở miền Nam
Đây là dòng nhạc với nhiều ca khúc được phổ
biến sâu rộng trong giới thanh niên, bị chính quyền Việt Nam Cộng Hòa cấm đoán
và trong số đó có những bài bị cấm đoán bởi cả hai phía chính quyền. Đích thân
Tổng thống Việt Nam Cộng Hòa Nguyễn Văn Thiệu ký Lệnh cấm mang số 33 ngày
8.2.1969 cấm phổ biến nhạc Trịnh Công Sơn, chủ yếu trên các đài phát thanh,
truyền hình. Nhưng nhạc của anh vẫn được công chúng say mê và được viết ở giữa
đô thị và được phát hành công khai bởi nhà xuất bản Nhân Bản, chứ không phải
“trốn vào rừng sâu để viết” và in “lậu” như gần đây một nhà nghiên
cứu âm nhạc đã viết. Ký giả Jean- Claude Pomonti trên tờ Le Monde
(No. 7570, 17.5. 1969) cho biết Đài Phát thanh Hà Nội lúc đó
đã chọn lọc phổ biến một số ca khúc của Trịnh Công Sơn.
 |
| (Nhạc sỹ Trịnh Công Sơn và ca sĩ Khánh Ly) |
Xin dừng lại hơi lâu ở Trịnh Công Sơn.
Vì trong lịch sử âm nhạc Việt Nam, hiếm có nhạc sĩ nào có thể tạo cho mình, cho
thế hệ mình những cơn lốc nghệ thuật làm lay động đến chiều sâu tâm thức con
người ở trong và ngoài kích thước quốc gia như Trịnh Công Sơn. Anh không
những được người dân miền Nam thưở ấy mến mộ mà còn được người nước ngoài
biết đến qua nhạc phẩm và báo chí quốc tế viết về anh.
Tờ New York
Times đăng tải một bài viết của thông tín viên Bernard Weinraub tại Sài Gòn
được rút tít: “Một người Việt Nam trẻ đã hát về nỗi buồn của chiến tranh”.
Tờ Peace News số ngày 8.11.1968 viết về anh với nhan đề “Bob
Dylan của Việt Nam” (The Bob Dylan of Vietnam- Bob Dylan: nhạc sĩ
phản chiến và tranh đấu cho dân quyền ở Mỹ). Còn nhà báo Jean- Claude
Pomonti trong bài viết về anh trên phụ trang báo Le Monde đã có cái tựa rất
“chân phương”: “Trịnh Công Sơn, ca nhân phản chiến tại miền Nam Việt Nam”
(“Trịnh Công Sơn, chantre de l’antiguerre au Viêtnam du Sud”).
 |
| (Nhạc sỹ: Trịnh Công Sơn và Nguyễn Trọng Tạo) |
Năm 1970, bài trả lời phỏng vấn thông
tín viên Crystal Erhart về chiến tranh của của anh đăng trên New York
Times Dispatch. Trước đó, năm 1968, nhà báo nầy đã có bài viết dài về anh
“Huế hôm nay” đăng trên News Service International Inc. Bài viết nầy được đánh
giá “là có cái nhìn khách quan khi nói về đời sống và nhạc Trịnh Công Sơn”, làm
cho người nước ngoài hiểu hơn về anh và về chiến tranh Việt Nam. Bởi vậy, việc cấm nhạc Trịnh Công Sơn của chính quyền Việt Nam Cộng Hòa không chỉ
khiến cho dư luận công chúng và báo chí Nam Việt Nam phản đối mà còn gây nên
phản ứng của giới báo chí ngoại quốc qua những bản tin đánh đi đã bênh
vực Trịnh Công Sơn, nhất là đối với dư luận nước Mỹ, vì nhạc của Sơn đã lôi kéo
sự chú ý của dân chúng Hoa Kỳ trước đó. Được ký giả J. C. Pomonti hỏi về vấn đề
này, Trịnh Công Sơn đã thẳng thắn trả lời: “Trong
chế độ dân chủ, tôi có quyền viết, và cấm là quyền của chính phủ” (En
démocratie j’ai le droit d’écrire et le gouvernement celui d’interdire). Với
báo Le Monde, anh tuyên bố: “Je ne veux
pas faire de différence entre les guerres justes et les autres” ("Tôi
không muốn phân biệt giữa chỉ chiến tranh và những người khác”). Còn trả lời
thông tín viên The New York Times (số ra ngày 10.6.1970), anh nói: “Tôi là một nghệ sĩ thuần tuý. Tôi chỉ diễn
tả những điều gì tôi mơ ước, nhưng tôi không biết làm cách nào để hoàn thành
những mơ ước của tôi!…”
 |
| (Nhạc sỹ: Trịnh Công Sơn và Văn Cao) |
Còn ở trong nước, ngoài những tờ công báo và
vài tờ thân chính quyền, báo chí Sài Gòn đều phản ứng mạnh mẽ trước vụ việc
chính quyền Việt Nam Cộng Hòa cấm nhạc Trịnh Công Sơn. Báo Chính
Luận số ra ngày 13-2-1969 cũng bày tỏ ý kiến: “Nếu về phương diện chính trị có
thể bị coi là đã “không phân biệt bạn, thù” thì về phương diện triết lý của sự
sống đã nói lên được phần nào thân phận bi đát của miền Nam bị kẹp giữa các thế
lực quốc tế và để sống còn, vì không có đủ sức lực “trực tiếp trả miếng” nên đã
phải tiến, lui, tránh né, để gián tiếp phản công mà tự vệ. Nhạc Trịnh Công Sơn
nên được hiểu theo tinh thần phản chiến đó”. Và đặt câu hỏi: “Chính trị của
Việt Nam
Nhạc phản chiến của Trịnh Công Sơn đi dần vào
nỗi đau của con người trong cuộc chiến hiện hữu với những đắm đuối đến
tận cùng của đam mê, hoà trộn cùng niềm đau thương rã cánh của một tâm hồn ngu
ngơ, nhìn cuộc đời với lo sợ và chán chường. Chính vì những mâu thuẫn nội tâm
phát triển một cách quá mạnh mẽ trong mỗi suy nghĩ, nên tiếng nhạc của anh lúc
nào cũng choáng váng, ngây ngất trong từng vũng âm thanh run rẩy, nghẹn ngào…
Nó làm cho tâm tư bị vò xé bởi niềm đau không thành tiếng. Nó ray rứt,
đứt nuối trong mỗi ưu tư về thân phận vật vã trước định mệnh…
 |
| (Nhạc sỹ: Trịnh Công Sơn và Phạm Duy) |
Từ cuối thập niên 60, ca khúc Trịnh Công Sơn
có sự “chuyển mình” trong nét nhạc cũng như ca từ. Anh như cố gắng viết
đơn giản từ lời ca đến câu nhạc. Các giai điệu (mélodie) đã bớt dần tính cách
mô tả để nghiêng dần về nhạc kể (récilatif) hơn. Ở thể nhạc kể, nét nhạc cô
đọng, hàm chứa trong nó hiệu năng truyền cảm không bị gò bó bởi phách, do đó, ý
thức nghệ thuật cao và giản dị hơn. Tính chất mới trong nhạc Trịnh Công Sơn lúc
nầy, ở một vài ca khúc có các đoạn ngắn, một, hai phách (mesure) và âm tiết
(accent) nghiêng về biểu hiện, để diễn đạt một vài nội dung của lời ca. Trịnh
Công Sơn muốn tránh bớt cái tính chất gọi là “hát hò” quanh một nội dung
buồn bã.
Trên thế giới, nhiều nhạc sĩ đã thành công
với những ca khúc phản chiến và nhiều ca khúc thuộc chủ đề này đã trở nên nổi
tiếng như "Blowin' in the Wind" của Bob Dylanđược xem là
thánh ca của phong trào tranh đấu cho dân quyền, Give Peace a Chance
của John Lennon trở thành giai điệu chính của phong trào phản chiến tại Mỹ những năm 70. Tại Việt Nam, ngoài Trịnh Công Sơn,
cuộc chiến tranh Việt Nam là đề tài bức xúc cho ca khúc những nhạc
sĩ khác như Phạm Duy trong các tập nhạc Tâm ca, Tâm
phẫn ca hay Miên Đức Thắng với tập nhạc Từ đồng
hoang ...
Sau đó, phong trào sáng tác ca khúc phản
đối chiến tranh ở Miền Nam được nhân rộng với nhiều nhạc sĩ
tài danh như Phạm Thế Mỹ, Lê Hựu Hà, Nguyễn Phú Ỵên, Nguyễn Văn Sanh, Nguyễn
Xuân Tấn, Nguyễn Tuấn Kiệt, Trương Quốc Khánh...
Các nhạc sĩ và ca khúc phản chiến gắn liền
với phong trào đấu tranh xuống đường và được ngân vang trong
các chương trình “Hát cho đồng bào
tôi nghe” thưở ấy và còn ngân vang sau nầy mãi trong lòng nhiều thế hệ Việt
Nam như: “Tự Nguyện”, "Sức Mạnh Nhân Dân” (Trương Quốc Khánh),
"Tình Nghĩa Bắc Nam",
"Ðường Ta Đi Niềm Tin Lớn Mạnh" (Nguyễn
Văn Sanh), "Phương Ðông Ðã Dậy Nắng
hồng" (Nguyễn La Nghi), “Qui
Nhơn Ngời Ngời Biển Lửa" (Ðoàn Ðình Quang - thơ Trần Nhật Nam), "Hát Trên Ðường Tranh Ðấu" (Ðoàn
Công Nhân), "Người Cha Bến Tàu"
(Trần Long Ẩn- ý thơ Võ Thiệu Quang), "Không
Ai Ngăn Nỗi Lời Ca" (La Hữu
Vang), "Dậy Mà Ði” (Nguyễn Xuân
Tấn- thơ Tố Hữu), “Thừa Phủ ơi lòng ta hồng biển lửa”, “Sài Gòn Ơi, Vùng Lên” (Nguyễn Phú Yên),
"Những Người Không Chết” (Phạm
Thế Mỹ) và Tôn Thất Lập với nhiều ca khúc như "Lúa Reo Trên Khắp Ðồng Bằng", "Từ
Sông Hương đến Sông Hát", "Chúng
Ta Ðã Ðứng Dậy”...
Thực ra, dòng nhạc có vẻ như tự phát theo
khuynh hướng dân tộc chủ nghĩa nầy chịu ảnh hưởng sâu sắc của phong trào Hát
cho đồng bào tôi nghe do Đảng Cộng sản Việt Nam lảnh đạo, thông
qua bốn cán bộ cốt cán “nằm vùng” của mình là các nhạc sĩ: Trần Long Ẩn, Tôn
Thất Lập, Trương Quốc Khánh, Nguyễn Văn Sanh tổ chức, điều hành. Họ hoạt
động trong phong trào nhạc phản chiến dưới phương thức công khai và bán công
khai trong phương châm của nhóm cốt cán nầy: “Lấy bí mật làm gốc, tận dụng khả năng công khai và bán công khai”.
Để tận dụng hai khả năng nầy, họ họ hòa nhập vào dòng nhạc phản chiến với nhiều
ca khúc được hát công khai với nhiều bút hiệu khác. Tôn Thất Lập có các bút
danh: Nguyễn Dân, Trần Nhật Nam, Lê Nguyên; Nguyễn Văn Sanh có: Nguyễn La Nghi,
Đoàn Định Giang; Trần Long Ẩn có: Đoàn Công Nhân, Nguyễn Phiêu; Trương Quốc
Khánh có Trương Quân Vũ. Phong trào Hát cho đồng bào tôi nghe được sinh
viên, học sinh ở Sài Gòn, Huế rồi toàn Miền Nam ủng hộ tạo thành một sức
mạnh phản kháng tổng hợp làm chính quyền Việt Nam Cộng hòa thật sự hoang
mang.
Các nhạc sĩ được xếp chung vào dòng nhạc phản
chiến có phần giao chung là chống chiến tranh, mong muốn hòa bình cho dân
tộc, nhưng xét cho cùng có một sự phân cực giữa các nhạc sĩ dòng nhạc nầy, nhất
là nội dung và quan niệm về chiến tranh và mục đích chống chiến tranh
không phải giống nhau. Các nhạc sĩ là các chiến sĩ cách mạng “nằm vùng” như
Trần Long Ẩn, Tôn Thất Lập, Trương Quốc Khánh, Nguyễn Văn Sanh… là chống
chiến tranh xâm lược, đấu tranh cho hòa bình thống nhất Tổ quốc. Các nhạc sĩ
theo chủ nghĩa dân tộc thuần túy (yêu nước không đảng phái chính trị) như Trịnh
Công Sơn, Nguyễn Phú Yên, Vũ Đức Sao Biển, Lê Hựu Hà… là chống chiến tranh gây
tang tóc cho quê hương, đau khổ cho đồng bào. Còn một số nhạc sĩ có quan điểm
chính trị phức tạp như Phạm Duy thì đối cực rõ ràng với hai nhóm nhạc sĩ trên:
vừa viết ca khúc phản chiến nhưng lại vừa viết những bài hát ca ngợi chế độ, ca
ngợi hình ảnh và chiến công của người lính cộng hòa. Phạm Thế Mỹ, nhạc sĩ
được hâm mộ trong dòng nhạc vàng lại viết cả nhạc phản chiến lẫn nhạc ca ngợi hình ảnh oai hùng,
phong sương cùa anh lính chiến.
Còn phần giao giữa nhạc phản chiến và
nhạc du ca cũng rất lớn, có khi gần như chồng khít lên nhau, trùng nhau, bởi dù
đứng ở góc độ khác nhau nhưng đều muốn “dùng tiếng hát chung của cộng
đồng để xây đắp một quê hương hòa bình, tươi sáng". Phong trào phản chiến
của sinh viên, học sinh thường hát những ca khúc du ca, trong khi các đoàn du
ca lại có những bài ca sinh hoạt là nhạc phản chiến. Hai dòng nhạc nầy, nhất là
nhạc phản chiến vào cuối giai đoạn, đã hòa nhập với dòng nhạc giải phóng, cách
mạng góp phần động viên, cổ vũ quần chúng tham gia vào công cuộc thống nhất đất
nước. Nhiều nhạc sĩ tiêu biểu như Trần Long Ẩn, Tôn Thất Lập… lại thành công ở
cả 4 dòng nhạc tình ca, du ca, cách mạng và phản chiến. Trịnh Công Sơn
viết rất nhiều thể loại: nhạc du ca, tình khúc và phản chiến… Riêng Phạm Duy
lại thành công trong hầu hết các dòng nhạc, các thể tài âm nhạc Việt Nam
Các danh ca hát nhạc phản chiến là:
Thái Thanh, Lệ Thu, Khánh Ly...
-----------
(Trích trong “9 THẬP KỶ CA KHÚC TÂN
NHẠC VIỆT NAM
*Mời thư giãn với nhạc phẩm GIA TÀI CỦA MẸ
của Trịnh Công Sơn, qua tiếng hát Khánh Ly:
*.
LÊ THIÊN MINH KHOA
Địa chỉ: 117, Cách Mạng Tháng 8, phường Long Hương,
thành phố Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa - Vũng
Tàu.
Email:
lethienminhkhoabr@gmail.com
Điện thoại: 0908.274.494
…………………………………………………………………………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 17.07.2018.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân
Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét