TẬP TỤC ĐÓN TẾT CỦA MỘT SỐ DÂN TỘC Ở VIỆT NAM - Tác giả: Vũ Thị Hương Mai (Hà Nội)

Ngày xuân nói chuyện phong tục:

TẬP TỤC ĐÓN TẾT CỦA MỘT SỐ

DÂN TỘC Ở VIỆT NAM

*

Mỗi dịp Tết đến xuân về, đồng bào các dân tộc trên cả nước lại có những phong tục rất độc đáo để đón Tết cổ truyền, mừng năm mới, tạo nên những bản sắc vô cùng đa dạng.

1. Tục vỗ mông của người H’Mông

Người H’Mông luôn giữ cho mình những phong tục tập quán riêng trong dịp tết âm lịch. Đáng chú ý nhất là lễ hội cầu phúc Sải Sán diễn ra vào mùng 2 tết. Trong đó tục “vỗ mông” cũng được coi là nét văn hóa tiêu biểu của người Mông. Vào ngày này, trai gái khắp thôn bản tìm đến nhau hay chọn bạn đời cũng đều bằng tục kỳ lạ này. Theo tập tục này, khi đi du xuân tại chợ hay dưới chân núi, nếu chàng trai nào ưng ý một cô gái, anh ta sẽ tiến tức vỗ vào mông người đó. Cô gái được chọn nếu cũng vừa lòng thì sẽ vỗ lại vào mông “đối tác” lần nữa. Cứ thế cả hai sẽ vỗ qua vỗ lại cho đủ 9 lần tức là cả hai bên đã chấp thuận và chỉ còn đợi ngày kết duyên thành vợ chồng.

2. Đón giọng gà của dân tộc Pu Péo

Dân tộc Pu Péo ở Hà Giang chỉ có vài trăm người, trên tổng dân số trong toàn tỉnh, sinh sống chủ yếu tại các xã Phố Là, huyện Đồng Văn; xã Sủng Tráng và Phú Lũng, huyện Yên Minh, một số ít sinh sống tại xã Yên Cường, huyện Bắc Mê. Người dân tộc Pu Péo luôn quan niệm, trong ngày Tết cổ truyền của dân tộc, ai đón giọng gà hay cướp được giọng gà thì sang năm mới sẽ hát hay, gặp nhiều may mắn, thành đạt, hạnh phúc. Chính vì vậy, đêm 30 Tết khi giao thừa đến, những chàng trai dân tộc Pu Péo phải canh chừng mấy chú gà trống. Khi thấy gà vừa vỗ cánh, chuẩn bị gáy là các chàng trai này phải đốt ngay một quả pháo ném vào chuồng gà. Lũ gà giật mình, nhảy lên thi nhau gáy, ngay lập tức tất cả những người trong gia đình và hàng xóm xung quanh cùng nhau múa hát vang trời để át tiếng gà gáy.

3. Lễ bắt chồng ở Tây Nguyên

Khi Tết nguyên đán đến, đồng bào các dân tộc Chu Ru, Cil, Cơ Ho… ở Tây Nguyên vào mùa lễ hội bắt chồng. Lễ bắt chồng phải diễn ra ban đêm. Khi thích một chàng trai nào đó, cô gái về thông báo cho gia đình và dòng họ biết. Gia đình sẽ đến nhà trai hỏi dạm. Nếu cả hai dòng họ đồng ý, cô gái sẽ đến đeo nhẫn vào tay người con trai vào một đêm đẹp trời. Trường hợp người con trai không thích có thể trả lại nhưng đến 7 ngày sau, cô gái lại chọn một đêm đẹp trời đến đeo nhẫn cho chàng trai và cứ thế lặp đi lặp lại cho đến khi chàng trai chấp nhận. Trước khi cưới một ngày, buôn làng tổ chức một đêm hội gọi là “Đêm hội bắt chồng”. Trong đêm hội này, chàng trai và cô gái phải đọc một số câu luật tục riêng của đồng bào mình, có một số câu luật độc đáo như: “Tìm vợ, tìm chồng phải hỏi mẹ cha; ăn ruộng, ăn rẫy phải hỏi tai con trâu, con bò; làm bẫy phải hỏi thần núi; về với vợ như về với nước…”. Ngày cưới chàng trai và cô gái rút nhẫn ra hôn nhẫn và đeo lại cho nhau. Sau lễ cưới 7 ngày, cô gái tháo nhẫn đưa mẹ chồng cất giữ và ngược lại nhẫn chàng trai do mẹ cô gái cất giữ.

4. Người Lô Lô đi ăn trộm lấy may

Người Lô Lô sinh sống trên Cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang) từ nhiều đời nay vẫn tồn tại một tập tục lạ gọi là “khù mi” (ăn cắp chơi – ăn cắp lấy may). Đồng bào Lô Lô ở Hà Giang luôn quan niệm rằng vào thời khắc bước sang năm mới, nếu ai đó mang về nhà được một chút gì thì năm mới gia đình sẽ gặp điều tốt lành. Do đó, tối 30 Tết, mỗi gia đình phải đi ăn cắp cái gì đó và phải lấy cho đủ con số 12. Ví dụ, lấy ngô đủ 12 bắp; lấy gà, gạo, hoa quả cứ đủ con số 12. Đó là con số ứng với 12 tháng trong năm tới may mắn. Nếu mới lấy được 2 hoặc 3, 4… tức chưa đủ 12 mà đã bị phát hiện thì bỏ chạy và năm sau, tháng ứng với những con số phải bỏ chạy đó thì phải kiêng kỵ không được làm những công việc lớn do sợ rủi ro.

5. Người Thái gọi hồn vào dịp Tết

Một tục lệ không thể thiếu và là nét đặc trưng của người Thái vào ngày Tết là tục gọi hồn. Theo đó, vào tối 29 hoặc 30 Tết, mỗi gia đình sẽ thịt 2 con gà, một con cúng tổ tiên, một con gọi hồn cho những người trong nhà.Thầy cúng sẽ lấy áo của từng thành viên trong nhà, bó chặt một đầu với nhau rồi vắt lên vai. Tay thầy cúng cầm một cây củi đang cháy, mang ra đầu làng và gọi hồn. Sau khi gọi khoảng 2-3 lần, thầy cúng về chân cầu thang của gia đình này gọi thêm một lần nữa. Cuối cùng, thầy cúng sẽ buộc một sợi chỉ đen vào tay từng thành viên của gia đình đó để trừ tà ma.

6. Người Pà Thẻn với tục “thờ bát nước lã”

Trên mỗi bàn thời của người Pà Thẻn tại Hà Giang đều có một bát nước lã dùng để thờ cúng quanh năm. Bát nước này phải luôn được đậy kín vào không bao giờ để cạn hết nước. Phải chờ đến tháng 6, chủ nhà mới được mở chiếc bát ra để cho thêm nước vào. Vào đêm giao thừa, nhà nào cũng sẽ đóng kín cửa, từ cửa ra vào, cửa sổ, cửa hậu…, cẩn thận cài then vào bịt hết những lỗ hở ra ngoài. Trong nhà, gia chủ sẽ hạ bát nước xuống để lau chùi sạch sẽ và thay nước mới để chào đón năm mới đến. Những hành động trên đều phải giữ bí mật trong nhà. Người Pà Thẻn quan niệm, nếu những việc trên bị lộ ra ngoài hoặc ai khác nhìn thấy thì cả gia đình đó năm sau sẽ gặp xui xẻo, làm ăn vất vả, đau ốm liên miên,…

7. Người Nùng với tục “không làm bánh ngày chẵn”

Người Nùng cũng đón Tết gần giống với người Kinh. Bữa ăn đêm giao thừa luôn được coi trọng nhất, và nhất thiết cũng phải có bánh chưng. Nhưng điều đặc biệt là trước đó mấy ngày, người Nùng không bao giờ gói bánh vào những ngày lẻ. Người dân tin rằng những ngày chẵn không may mắn, nếu cố tình gói bánh chưng vào ngày đó thì nương ruộng dễ bị vỡ lở, sâu bọ phá hoại mùa màng,…Sang đến sáng mùng một Tết, người Nùng cắt những băng giấy đỏ dán lên tất cả những công cụ lao động trong gia đình và trên cả mỗi góc cây trong vườn nhà, chuồng trại. Họ thắp hương cầu thần linh phù hộ cho mọi việc đều suôn sẻ trong năm mới.

8. Hát sắc bùa trong ngày tết của dân tộc Mường

Hát sắc bùa là một trong những phong tục không thể thiếu của người Mường vào dịp Tết. Việc diễn sắc bùa cồng chiêng trong dịp đầu năm vừa mang đến không khí vui tươi, nhộn nhịp, lại vừa mang ý nghĩa tượng trưng cho tiếng sấm xua đuổi ma quỷ, cầu an lành, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và gắn kết cộng đồng.

9.Gọi trâu về ăn Tết

Từ mấy ngày trước Tết, người Mường ở Hòa Bình chuẩn bị sẵn mõ để qua giao thừa đốt đuốc đi gọi vía trâu. Họ tin rằng, đó là cách trả ơn vật nuôi trung thành đã vất vả giúp gia chủ cấy cày. Ngoài ra, người Mường ở đây cũng treo bánh ống lên các dụng cụ sản xuất như cày, bừa, đòn gánh để mời “những người bạn đồng hành” này về ăn Tết với gia đình. về hưởng lộc vì đã có công giúp gia chủ trong công việc đồng áng, làm ra lúa gạo trong suốt một năm qua. Họ quan niệm, con trâu hay cái cày cũng cần được nghỉ Tết sau một năm vất vả trên đồng ruộng.

10. Gội đầu bằng nước gạo chua của người Thái trắng

Vào chiều 30 Tết Nguyên đán, người Thái trắng ở Sơn La có tục gội đầu để xua đi tất cả những gì không may mắn trong năm. Họ còn chuẩn bị những bát nước gạo đã được ngâm cho chua rồi xối từ từ lên tóc, gợi lên mọi điều tốt đẹp cho ngày mai bước vào năm mới thật tinh khôi. Lễ gội đầu kết thúc là đến cuộc vui đua thuyền giữa nam và nữ.

11. Xem bói gan lợn thiến của người Hà Nhì

Trong ngày Tết của người Hà Nhì, thịt lợn dâng cúng tổ tiên là lễ vật bắt buộc các gia đình phải có. Dù giàu hay nghèo, vào ngày Tết, tất cả mọi gia đình đều mổ lợn đón năm mới. Đây là những con lợn đực, được thiến từ đầu năm để vỗ béo do các hộ gia đình tự nuôi lấy. Nhà có điều kiện mổ lợn từ 60-100kg hoặc 150kg, nhà khó khăn cũng mổ lợn 40-50kg. Khi mổ lợn ăn Tết, lá gan được người Hà Nhì dùng để xem bói. Nếu lá gan lành lặn, màu sắc tươi tốt, mật lợn phải căng đầy thì năm đó chăn nuôi phát triển, anh em con cháu sẽ vui vẻ thuận hòa.

12. Ném xôi lên mái nhà và tết ăn than của người Giẻ Triêng

Người Giẻ Triêng sống chủ yếu ở Quảng Nam và Kon Tum đón Tết cổ truyền với tên gọi là Cha Chả, nghĩa là ăn than. Vì trong ngày Tết người Giẻ Triêng quan niệm rằng ai dính nhiều tro đốt từ than thì nhất định sẽ may mắn và thu hoạch màu màng tươi tốt. Để có thể dính tro than, trước Tết 3 ngày, các chàng trai cao to sẽ được cử lên rừng đốt củi thành những đống than lớn và mang về làng. Ngoài ra, người làng cũng nấu xôi, vuốt lên cây giẻ khô rồi đốt lên thành tro. Hai loại tro này sẽ được hất tung lên cao và ai dính được nhiều tro nhất sẽ là người may mắn nhất. Người Giẻ Triêng cũng sẽ cầm một nắm xôi ném lên mái nhà, nắm xôi của ai dính lên đó sẽ năm mới người ấy sẽ có 100 gùi lúa.

13. Người Cao Lan dán giấy đỏ từ nhà tới chuồng gà

Người Cao Lan ăn Tết từ cuối tháng Chạp tới tháng Giêng. Họ cùng Tết ở nhà riêng lẫn đình làng và họ vẫn còn giữ tục lệ lấy nước giếng ở đình làng để thờ cúng. Trước Tết khoảng 2 ngày, người Cao Lan mang giấy đỏ dán ở cửa ra vào, cổng nhà, bàn thờ tổ tiên, cối xay, chuồng lợn, chuồng trâu, chuồng gà. Vì giấy đỏ chính là biểu tượng của niềm vui, sự tốt lành.

14. Phong tục cúng trâu của người H’rê

Theo phong tục, Tết của đồng bào Hrê kéo dài vài tháng liền. Bởi vậy mỗi gia đình phải lo nấu thật nhiều bánh tét, ủ thật nhiều rượu và chuẩn bị vài con trâu để đãi buôn làng. Vào ngày Tết thứ hai, khi tiếng gà rừng cất tiếng gáy, Người dân H’Rê phải dậy để làm lễ cúng trâu. Đối với họ, con trâu là cánh tay đắc lực, giúp kéo cày, bừa, giải quyết lúc gia đình khó khăn… Vì thế, lễ cúng trâu đặc biệt quan trọng. Trong lễ cúng trâu, họ chuẩn bị một nghi lễ tươm tất: Con gà sống, rượu, trầu cau… Họ trải chiếu hoa trước cổng chuồng trâu để làm lễ, khấn vái cầu mong cho con trâu khỏe mạnh, mập tròn như trái sim, để kéo cày, bừa tốt, đẻ được nhiều con.

              

Mời thư giãn với nhạc phẩm LẮNG NGHE MÙA XUÂN VỀ

của Dương Thụ, qua tiếng hát Bằng Kiều và Hồng Nhung:

              

*

VŨ THỊ HƯƠNG MAI

Địa chỉ: Khu tập thể Tổng công ty 319

Long Biên - Hà Nội.      

Email: huongmai8081@yahoo.com.vn

                                            .

……………………………………………………………………………………………………………………………………..………

- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 10.12.2018

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến       

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.

.