THẦN KHÚC CỦA DANTE
ALIGHIERI
NHỮNG KHÚC CA THẦN
DIỆU
LUYỆN NGỤC HAY
TĨNH THỔ̉̉?
*
Năm 1274, khi Dante lên 9 tuổi gặp cô bé Béatrice đồng tuổi, cũng là năm Giáo Hội Thiên Chúa Giáo tại Hội Nghị các Giám Mục Thế Giới lần thứ hai tại Lyon, thiết lập ra một tín điều mới Pugatoire, được gọi là Luyện Ngục. Cho đến lúc đó trong trí tưởng tượng loài người sinh sống trên mặt đất, ngoài mặt đất chỉ có cõi Thiên Đường trên cao cho người thánh thiện, và cõi Địa Ngục dưới mặt đất nơi lửa nóng vua Diêm Vương trừng trị những linh hồn tội lỗi. Thần thoại Hy Lạp chia thế giới ra làm ba cõi: Thần Zeus đóng đô trên núi Olympe cai trị cõi Trời và Người. Thần Hadès ngự trị cõi âm và Thần Poséïdon cai trị biển cả..
![]() |
(Tác giả Phạm Trọng Chánh) |
Trong trí tưởng tượng Tây
phương đương thời, Purgatoire Luyện Ngục cũng là một cõi Địa Ngục,
lửa cháy, hình phạt các âm hồn. Dante đã cắt đứt truyền thống đó,
ông mô tả Purgatoire là một cõi êm ái trước khi đến Thiên Đường. Giáo
Sư Nguyễn Văn Hoàn trong bản dịch Thần Khúc có lý khi dịch là Tỉnh
Thổ khác với chữ Luyện Ngục của người Thiên Chúa Giáo Việt Nam.
Sau khi đi qua các vòng Địa
Ngục từ trung tâm Đất đến bên ngoài, trèo lên các dốc đá cao, bám
víu vào các chùm lông trên thân hình to lớn lạnh băng của Lucifer, một
thiên thần chống lại quyền lực kẻ sinh ra mình, nên bị rớt xuống Địa
Ngục. Rời Địa Ngục, Virgile và Dante có cảm giác sung sướng như lạc
vào Thiên Đường.
Vào một bình minh chủ nhật
mùa Phục Sinh năm 1300. Virgile và Dante đi thuyền đến bờ biển Tiền
Tỉnh Thổ.
Tĩnh Thổ của Dante có hình
ảnh là một đảo núi giữa biển vùng băng giá, trong ánh sáng mặt
trời, cư ngụ bởi các Thiên Thần, có cung điệu thi vị của các nền nghệ
thuật : Điêu khắc, rộn tiếng hát ca, và gặp gỡ các thi sĩ, Tĩnh Thổ
là một nơi đã trở nên tốt và nhẹ nhàng.
Nếu trí tưởng tượng người
Thiên Chúa Giáo lúc đó chỉ biết có Âu Châu, miệng núi lửa Etna ở
Sicile nước Ý, Puit de Saint Patrick, những vòng xoán đi đến tận cùng
Địa Ngục, có thung lũng rộng tràn đầy ánh sáng thấy vua Arthur ngủ
trên một cánh đồng. Tỉnh Thổ được
tưởng tượng giống như là đảo quốc Islande ngày nay gần vùng băng giá
Bắc Cực và Thiên Đường trên cõi
các vì sao.
Dante đã tưởng tượng từ
lúc tạo thiên lập địa, lúc Lucifer
từ trên trời rớt xuống ở trung tâm đất trở thành cái thang để leo
lên. Khối lượng đất văng lên tạo thành một quả núi trên biển bán cầu
nam, không ai ở, đó là Tỉnh Thổ, có đường vòng quanh biển, có rừng
vòng quanh, ấy là một thiên đường hạ giới.
Thử thách để trong sạch
linh hồn là việc leo lên núi. với nhiều chặn đường khó khăn đi qua, tùy
theo tội lỗi ít nhiều trên trần đời. Tất cả các điểm của chặn
đường này được Dante mô tả, xác định gồm cả từ nơi bờ bến các linh
hồn được chỡ đến. Cửa sông Tibre thuyền được các thiên thần tiếp đón
đẫn đến bờ biển Tiền Tỉnh Thổ. Đây là một sáng tạo hoàn toàn của
Dante, một không gian chuẩn bị trước khi leo núi để trong sạch linh
hồn.
Nếu Địa Ngục được Dante
tưởng tượng thiết lập gồm chín vòng hố đi vào đất. Tỉnh Thổ là
những vòng đi lên núi, giống như khoảng giữa Lerice và Turbia. Lerice
là một lâu đài cổ trong vịnh La Spezia ở cực Đông, Turbia là một thị
trấn nhỏ ở gần Nice nước Pháp nay gọi là La Turbie ở cực Tây bờ
biển Ligure. Dante cố ý lấy những địa danh này cách xa nhau mà thời
Dante chưa có đường giao thông nối liền, để tạo câu chuyện kể, tưởng
tượng của ông có vẻ thật.
Trước Dante, trong suy nghĩ
mọi người, chỉ có hai cực đối lập: trắng đen, tốt xấu, phải trái,
Thiên đường Địa ngục.. Tỉnh thổ là
một trung gian giữa hai cực, nó kéo theo một sự thay đổi các biểu
tượng. Những Khúc Ca Thần Diệu của Dante trở thành một sáng tạo
Thần Học mới trong thời đại của ông, một kinh nghiệm thi ca tiền
phong. Từ thể thơ ba câu tạo nên một nhịp điệu mới đến cả nơi chốn,
thời gian không còn là đêm vô tận ở
Địa ngục, không thấy ánh sao, trong Tỉnh Thổ dưới ánh sáng mặt trời
ngày và đêm thay đổi nhau liên tục.
Mở đầu bằng một câu thơ tả
không gian tuyệt vời. “Dolce color d ́ oriental zaphiro” (Thi ca khúc I, câu
12) “Đông phương tỏa ánh màu lam ngọc, lam ngọc là lam ngọc đông
phương”. Màu lam ngọc saphir, gợi nên
một thần diệu trong trí tưởng tượng mọi người đương thời, những
huyền bí thần thoại trong kho tàng Ấn Độ và Trung Hoa: “Chuyện ngàn
một đêm lẽ” Dante chưa hề biết, dù nó đã có, nhưng gợi nên một không
gian trên mặt đất đầy quyến rũ.
Dante bằng sự tưởng tượng
ba cõi Địa Ngục, Tĩnh Thổ và Thiên Đường đã sáng tạo ra một thể
loại văn học mới. Là khởi đầu các loại truyện giả tưởng và khoa
học giả tưởng về sau. Nếu Homère tưởng tượng ra cuộc phiêu lưu trở
về từ thành Troie của Ulysse, trận
núi lửa động đất là đắm 11 chiến thuyền, chỉ có thuyền Ulysse chạy
thoát thành cuộc tấn công dân khổng lồ Lestrygon, đánh đắm thuyền bắt
thủy thủ ăn thịt như xiên cá nướng. Những tiếng kêu con cá heo trong
đêm trên biển thành tiếng hát các nàng nhân ngư, quyến rũ các thủy
thủ, người nghe theo bị mê hoặc, bị kiệt quệ tinh khí và chết thành
các đống xương trắng xoá, như Bồ Tùng Linh tưởng tượng các hồ ly tinh
trong Liêu Trai Chí Dị. Dante tưởng tượng cả ba thế giới có thứ tự
lớp lang, liên hệ với hành động, tội trạng, công đức người khi sống
trên trần thế, từ những nhân vật trong Kinh Thánh, sách vở lịch sử
đến nhân vật thời đại ông. Dante đã ra vào thông thương giữa sự thật
và đời sống tâm linh, tri thức và tiềm thức.
Dante đã khai sinh một nền
văn học mới, nghệ thuật mới, khác nghệ thuật tả chân và tự truyện..
Không đọc Dante không thể hiểu tác phẩm Cổng Địa Ngục của nhà điêu
khắc Auguste Rodin, không thể hiểu thơ Baudelaire, cũng như đi vào thế
giới hội họa của Picasso, Dali.. về sau. Không đọc Dante không thể hiểu
được bước đường dài của văn học nghệ thuật Tây Phương vì sau nó thoát
ra được sự mô tả, tả chân những gì chung quanh.
TĨNH THỔ̉
THI CA KHÚC I
Cầu Thần nữ Thi Ca gợi thi
hứng. Dante ngắm bốn vì sao Nam Bán Cầu. Carton Thiên thần cai quản
Tĩnh Thổ xuất hiện. Nghi lễ tẩy trần trên bãi biển. Chủ Nhật Phục
Sinh ngày 10 tháng 4 năm 1300 buổi
bình minh.
Buồm căng vượt
biển êm lành,
Chiếc thuyền trí
tuệ vượt trùng sóng xanh.
Bỏ lại sao biển
dữ hung,
Đệ Nhị vương
quốc hợp đồng ngợi ca.
Nơi hồn tắm gội
thanh tao,
Để xứng đáng
với Trời cao ngàn trùng.
Vần thơ chết
bổng phục sinh,
Nữ Thi Thần hỡi,
tôi dâng tâm hồn.
Calliope bỗng bay
lên,*
Hòa theo tôi
giọng ca êm tuyệt vời. 10
Tiếng chim sáo
sậu buồn ơi.*
Thứ tha tội lỗi
chẳng lời xót thương.
Dịu dàng lam
ngọc đông phương *
Không gian thanh
khiết trải trong vô cùng.
Đến tận chân
trời trong xanh,
Bắt đầu lại
thấy vui trong dạt dào.
Từ khi rời xứ
thảm sầu,
Tối tăm mặt mũi,
khổ đau nỗi lòng.
Hành tinh đẹp
gợi yêu thương,
Miệng cười tươi
gợi linh hồn phương đông, 20
Mờ phai Ngư Tinh
tiễn chân,*
Tôi quay tay phải
nhìn vùng cực cao.
Tôi trông thấy
bốn vì sao,*
Chưa ai trông, chỉ
người vào sơ khai,*
Bầu trời rộn
ánh sao vui,
Bắc phương băng
giá một trời cô đơn.
Chẳng trông sao
sáng nào hơn.
Khi tôi rời mắt
khỏi phương trời này.
Quay về cực khác
đổi thay,
Chòm Thần Nông
cũng khuất ngay mất rồi. 30
Một cụ già hiện
bên tôi,*
Nghiêm trang vẽ
mặt một người kính thương.
Như cha già trước
các con,
Bộ râu dài đã
điểm sương bạc màu.
Tóc dài buông
xỏa đều nhau,
Hai hàng buông
xuống từ cao ngực mình.
Bốn vì sao thánh
long lanh,
Làm cho rạng rỡ
trên khuôn mặt người.
Tôi nhìn cụ
hướng mặt trời :
“Anh là ai, ngược
dòng trôi mịt mù? 40
Thoát chốn vĩnh
hằng ngục tù.
Cụ lời phúc hậu
râu cười rung rinh:
Ai dẫn anh, soi
đèn lồng,
Đưa anh rời khỏi
tận cùng ngục đen.
Ngục tù thung
lũng tối tăm.
Hay ở dưới đó
luật hình đổi thay ?
Luật mới ban
xuống trời này,
Nên kẻ phạm tội
được đày đến ta ?
Thầy hướng đạo
nắm vai xoa,
Bằng lời, bằng
dấu dặn dò nhỏ tôi. 50
Hãy cúi quỳ gối
tỏ lời.
Thầy rằng: Chắng
phải là tôi tự mình.
Một nương nương
cõi trời xanh,*
Thỉnh cầu tôi
giúp dẫn chân người này.
Nếu ngài muốn
tôi giải bày,
Ấy là sự thật,
điều này phận tôi.
Ý muốn cụ chẳng
trái lời,
Anh này chưa đến
tắt hơi đời tàn.
Nhưng đã gần, vì
cuồng ngông,
Vì thời gian
sống chẳng còn bao nhiêu. 60
Như lời tôi, sứ
mệnh trao,
Cứu anh tôi chẳng
cách nào khác hơn.
Anh đi đâu, tôi
dẫn đường,
Dẫn anh xem bọn
phạm nhân cõi trần.
Bây giờ muốn
thấy linh hồn,
Được tẩy tinh
khiết dưới quyền cụ đây.
Dài dòng bày tỏ
điều này,
Một vị đức hạnh
khiến sai từ Trời,
Dẫn anh nghe cụ
dạy lời.
Xin cụ chấp nhận
một người viếng thăm. 70
Tìm tự do bao
mến thân,
Vì tự do cụ rời
chân khỏi đời.*
Cụ biết vì cái
chết thôi,
Utica trút bỏ
đắng cay hình hài.*
Vì tươi sáng một
ngày mai,
Chúng tôi không
phạm luật nơi vĩnh hằng.
Anh sống, Minos
không giữ chân.
Tôi trong “Nhóm
mắt trung trinh cõi trời “.
Martia nhìn cụ
cầu lời,*
Trái tim thánh
thiện giữ lời nương nương. 80
Cho tình yêu, cụ
lượng tình,
Xin qua nơi cụ,
bảy tầng quản cai.
Ân huệ này, tôi
trình ngài,
Cõi trên gửi cụ một lời tri ân.
Cụ rằng:
Martia thân thương,
Khi ta còn ở bến
bên kia bờ.
Mọi điều, nàng
thỏa lòng chờ,
Nhưng khi nàng ở
lại bờ kia sông,
Nàng chẳng lay
chuyển ta lòng,
Luật trời đã
định ta trong cõi này. 90
Dù nương nương có
đến đây,
Dẫn đường lời
nỉ năn này ích chi !
Chỉ cần cầu
nguyện đủ thì,
Hãy đi đi ! buộc
cói dây anh này,
Sợi cói mềm, lau
mặt mày,
Để xóa hết sạch
mọi tì vết nhơ.
Không thích nghi,
nếu mắt mờ,
Bởi sương mù đến
trước bờ cõi trên.
Các quản đạo
chốn thiên đường.
Cái đảo nhỏ bé
này quanh bến bờ. 100
Đằng kia nơi sóng
vỗ bờ,
Cây cói mọc phủ
đầy phù sa êm.
Nơi chẳng xum xuê
cây vòm,
Thân cây gỗ cứng
chẳng cùng sống đâu !
Không thể chịu
sóng đập vào,
Nhưng ở đây nhớ,
chớ nào quay lui.
Trời sắp lên tỏ
đường đi,
Lên núi theo dốc
trèo thoai thoải đường.
Cụ biến mất, tôi
đứng lên.
Không nói gì
được, chỉ ôm chầm Thầy. 110
Ngước đôi mắt,
đợi lời ngay.
Thầy rằng : Con
đến nơi này theo ta.
Lùi sau phía
cánh đồng xa,
Từ đây có thể đi
qua biển bờ.
Bình minh lan
rộng tinh mơ,
Đêm lùi dần phía
mây mờ xa xa.
Thì thầm sóng
biển bao la,
Chúng tôi đi bãi
bình sa vắng người.
Quay về khi lạc
đường dài,
Thấy an tâm,
chẳng còn hoài công đi. 120
Chúng tôi đến
chỗ sương mai,
Chống tia nắng
xuống bốc hơi đôi phần.
Tan trong gió
thổi dần dần,
Thầy tôi lại đặt
nhẹ nhàng bàn tay.
Xòe trên cỏ mượt
xanh dày,
Và tôi hiểu được
hành vi của Thầy.
Tôi đưa hai má
đầm đìa,
Mà Thầy phát
hiện những gì trong tôi.
Màu đen Địa
ngục bồi hồi.
Chúng tôi đi
tiếp, biển người vắng tanh. 130
Không ai trên biển
dong thuyền,
Hay quay về bến
cô thôn xóm chài.
Theo lời chỉ dẫn
cụ già,
Ôi tuyệt vời !
sợi cói đà chọn cho.
Cây bình dị mọc
bên bờ,
Mới vừa bị ngắt
lại chờ mọc ngay.
--------------
CHÚ THÍCH
9.
Calliope. Một trong chín Thần Nữ Thi Ca. Thần gợi hứng cho trường ca
và sử thi. Tên có nghĩa là giọng hát thanh tao.
11.
Chim sáo sậu (les Pies) Các cô con gái của vua Pierios, vua xứ Thessalie
(một vùng đất liền Hy Lạp ngày nay) đám chế nhạo các Thần nữ Thi Ca
trong lời hát, Calliope tức giận trừng phạt thành chim sáo sậu.
21.
Mờ phai Ngư Tinh: Sao Vệ Nữ toả sáng làm bao phủ mờ nhạt cả chòm sao
Ngư Tinh, hai giờ trước khi mặt trời mọc.
24.
Bốn vì sao : Bốn đạo đức chính :
Thận trọng, Công bằng, Uy vũ và Điều độ. Cái nhìn của người
đầu tiên Adam và Eve trong vườn Địa đàng.
30.
Đại Hùng Tinh, Sao Thần Nông hình chiếc xe.
31.
Cụ già đơn độc : Carton d ́Utique (Utica) được xem như một người thánh
tử đạo cho tự do đạo đức và tinh thần. Sinh năm 95 trước Tây Lịch, là
người bảo vệ nhiệt thành cho nền Cộng Hòa, tự tử năm 46 tTL sau khi
César chiến thắng.
63.
Một nương nương : Béatrice. Địa Ngục Thi Ca Khúc II.
72.
Vì tự do cụ rời chân khỏi đời :
Ám chỉ việc Carton tự tử, Dante xác định việc tự tử này là
“sự bất tử một linh hồn tự do.” Phạm tội tự tử đáng lẽ bị ném
xuống Địa Ngục, nhưng Dante và Giáo Hội vẫn kính trọng Carton và xem
như là một vị Thần canh cửa Tỉnh Thổ.
74.
Trút bỏ hình hài: thân xác.
79.
Martia. Vợ Carton đã có với nhau những đứa con xinh đẹp. Nhà hùng
biện Hortensius đề nghị Carton nhường Martia Carton đồng ý. Hortensius
chết, Martia xin trở lại với Carton, Carton cũng đồng ý. Trong tác
phẩm Convivo, Dante xem sự trở về của Martia như sự trở về của Chúa
các linh hồn sau khi chết.
96.
Cây cói. Tượng trưng cho sự khiêm nhường giản dị. Đây là một tục lệ
của Tĩnh Thổ.
TĨNH THỔ̉
THI CA KHÚC II
Ngày lên trên đảo. Các thiên thần chỡ thuyền đến. Gặp gỡ
các âm hồn. Lời hát Casela. Carton
lại xuất hiện và bỏ đi.
Mặt trời đã đến
chân trời.
Đường kinh tuyến
đã vòng rồi bao quanh.
Jésusalem đến
đỉnh xanh,*
Đêm tối đã phủ
nửa vòng cầu bên.
Sông Hằng xuất
hiện sao Cân,*
Dần dần thoát
khỏi đêm đen trị vì.
Bầu trời trắng
và hồng tươi,
Nơi tôi đi đến,
sáng ngời bình minh.
Đổi màu cam lên
cao dần,
Chúng tôi vẫn
bước dọc bên cát vàng. 10
Như người đang
nghĩ lộ trình,
Óc tim đi mất,
thân mình còn đây.
Như người ta thấy
ban mai,
Hỏa Tinh đỏ rực
trong hơi sương dày.
Trên biển cả
phía trời Tây,
Bỗng nhiên xuất
hiện và tôi còn nhìn,
Một luồng sáng
biển bay lên,
Bay lên chẳng có
gì bằng, bay nhanh.
Tôi quay mặt, chăm
chú nhìn.
Để hỏi Thầy
hướng đạo cùng giải thông. 20
Ánh sáng càng
lớn chói chang,
Quanh nó xuất
hiện các bên lạ kỳ.
Cái gì trăng
trắng, hiểu gì ?
Và vật trắng
nữa dưới thì nhô ra.
Thầy im lặng chưa
nói ra,
Khi mảng trắng
rõ, hình là cánh bay.
Đó Thiên sứ,
Thầy hiểu ngay,
Thầy kêu: Hãy
khấu đầu quỳ, chắp tay.
Thiên sứ đã đến
nơi này,
Con sẽ còn thấy,
đến đây nhiều Thần. 30
Không thích phương
tiện nhân quần,
Không chèo, cũng
chẳng cánh buồm giăng lên.
Với đôi cánh từ
mông mênh,
Con xem ngài
hướng lên miền trời xanh.
Rẽ không trung
cánh vĩnh hằng,
Bộ lông bất tử
chẳng màng đổi thay.
Tiến gần lại
chúng tôi ngay,
Cánh chim thần
điểu tung bay rỡ ràng.
Mắt tôi chói
sáng ánh quang,
Cúi đầu chào vị
thần, sang biển bờ. 40
Lên một thuyền gọn
nhẹ chờ,
Nước không dâng
đến mạn, vô võ thuyền.
Đứng đầu mũi,
vị thiên thần,
Ánh hào quang
tỏa một vầng an nhiên.
Hơn trăm âm hồn
dưới chân:
“ Đất Ai Cập. Do
Thái dân thoát rồi ! “*
Cùng hòa vang
tiếng hát vui,
Một chương thánh
vịnh, tiếp lời ngợi ca.
Thiên thần làm
dấu thánh cha,
Và rồi ngài
nhảy lên bờ đi ngay. 50
Nhanh như lúc
đến, vút đi,
Cả đoàn lạ với
những gì nơi đây.
Họ đưa mắt nhìn
mê say,
Như kẻ đến cảnh
mới ngây ngất nhìn.
Mặt trời vàng
trải mênh mông,
Như tên thiện xạ
phóng miền hoang vu.
Săn đuổi giữa
chòm sao Ngưu.*
Bọn mới đến
hướng chúng tôi hỏi rằng :
“Nếu các vị đã
biết đường,
Chỉ chúng tôi hộ
lối mòn lên non.” 60
Virgile : Các
vị tưởng lầm,
Chúng tôi chẳng
thạo lối đường nơi đây.
Cũng hành hương
đến nơi này,
Chúng tôi mới
đến trước ngày không lâu.
Đường khác gai
góc thảm sầu,
Lên non giờ chỉ
như hầu trò chơi.
Các âm hồn nhận
thấy tôi,
Tôi vẫn còn thở
: “là người sống nhăn”.
Tất cả tái mặt
ngạc nhiên,
Như có sứ giả
cầm cành ô liu. 70
Đám đông tò mò
kéo nhau,
Chẳng ai ngại
phải chen vào hỏi tin,
Thế nào, may mắn
hồn linh,
Đến đây say đắm
họ cùng ngắm tôi.
Quên cả làm đẹp
mình thôi.
Bỗng tôi trông
thấy một người chen lên.
Ôm hôn tôi bao
thiết thân,
Khiến tôi cũng
phải âm chầm làm theo.
Ôi hồn hư ảo
trong veo,*
Ba lần dang cánh
tay gieo ôm người. 80
Ba lần chỉ ôm
ngực tôi,
Sững sờ tôi
tưởng lộ nơi mặt gì,
Khiến âm hồn
cười bỏ đi.
Còn tôi bước vội
tức thì theo chân.
Dịu dàng hồn
bảo tôi dừng.
Lúc này tôi nhận
ra hồn cầu xin.
Dừng chân trò
chuyện xa gần.
Anh rằng:: Tôi
vẫn mến anh thuở nào.
Thân chết lòng
vẫn yêu sao,
Thế nên dừng
lại. Anh sao nơi này? 90
- Casella, tôi sẽ
về đây,
Nơi quê sinh
trưởng, nơi này viếng thăm.
Còn anh, đã mất
bao năm ?
Hồn rằng : Tôi chẳng tội hình gì đâu !
Dẫn ai, tùy
thích, khi nào,
Nhiều lần tôi bị
chối từ lên non.
Vì điều muốn do
chính tâm,
Thật ra chỉ mới
ba trăng qua rồi.
An lành, tất cả
lên thôi.
Do tôi quay lại
về nơi bãi bồi, 100
Nước sông Terero
mặn mòi,
Nơi tôi may mắn
được rồi nhận lên.
Thiên thần dửng
nơi cửa sông,
Nơi đây tiếp nhận
hồn trần luôn luôn.
Những ai không đi
Achéron,
Tôi rằng: Luật mới chẳng làm anh quên.
Lời bài ca ngợi
yêu thương,
Lời ca xoa dịu
sầu vương cạn dần.
Lời ca an ủi
vững tâm,
Linh hồn chịu
với xác thân bao sầu. 110
Lòng đa mang bao
buồn đau,
Tình thương dẫn
dắt tim vào đường yêu.
Anh bắt đầu, lời
dịu êm,
Dịu dàng xúc
động tâm hồn trong tôi.
Thầy, tôi, và
đám hồn người,
Với anh đều thấy
an vui hài lòng.
Như không còn
chút bâng khuâng,
Chúng tôi yên lặng
nghe từng lời thanh tao.
Bổng cụ già
chợt hét to :
Linh hồn chậm
tựa rùa bò vì sao? 120
Hãy nhanh lên
núi, cỡi nào xác thân.
Sao dừng lại, sao
phân vân,
Lớp võ này thấy
Chúa chăng được này?
Như chim câu kết
chung bầy.
Lặng nhặt lúa
mạch, lúa mì vãi rơi,
Trên cánh đồng
bình yên thôi.
Không tỏ kiêu
hãnh rong chơi thường ngày,
Nếu điều hiển
hiện hiểm nguy,
Lập tức chúng
bỏ, tức thì bay đi.
Như bị điều hệ
trọng gì,
Một đoàn mới đến
nơi này bỗng dưng, 130
Mặc lời ca, chạy
lên non.
Người mới đến
chẳng thông đường vào.
Phần chúng tôi,
chẳng kém nào. 133
------------
CHÚ THÍCH
3.
Jésusalem đến đỉnh xanh: Theo hiểu biết về địa lý thời Dante. Mặt
đất được ở chỉ có bán cầu bắc từ nguồn sông Èbre đến lưu lực sông Hằng. Jésusalem ở chính
giữa.
Tây
Ban Nha trưa đứng bóng, Ấn Độ là nửa đêm. Jésusalem mặt trời lặn.
5.
Đêm dài vào mùa đông đến đêm ngắn
mùa hạ sao Cân xuất hiện trong đêm.
46.
Câu đầu Thánh Vịnh CXIII nói đến sự kiện dân Do Thái thoát đời nô lệ
ở Ai Cập trở về miền đất hứa.
57.
Chòm sao Ngưu ̣(Capricorne) ở gữa trên đỉnh Tĩnh Thổ, biến mất bởi
ánh sáng mặt trời.
91.
Casella: nhạc sĩ người Firenze thời Dante.
112.
Tình yêu: Câu đầu bài 3 Convivio.
TĨNH THỔ̉
THI CA KHÚC III
Tiền Tĩnh Thổ. Tiếp tục
con đường. Giải thích Dante về bản chất thân thể. Nỗi lo lắng của
Dante. Gặp gỡ các linh hồn chậm
chạp. Manfredi.
Đột nhiên bỏ
chạy âm hồn,
Tản lạc qua khắp
cánh đồng đi lên.
Sườn non phán
xét linh hồn.
Tôi đi sát vị
dẫn đường cậy tin.
Không có người,
ai dẫn chân,
Dắt tôi lên đỉnh
núi thần này đây.
Hình như người
cũng rứt ray,
Ôi lương tâm tế
nhị đầy thanh tao.
Một lỗi nhỏ
cũng xuyến xao,
Bước đi khi đã
hết bao vội vàng. 10
Khiến người bớt
vẽ trang nghiêm,
Trí óc tôi hết
buộc ràng vấn vương.
Nay khát vọng
đầy muốn ham,
Và tôi ngước mắt
lên ngàn non cao.
Vươn tới vời vợi
đỉnh cao,*
Mặt trời chói
lọi nắng đào sau lưng.
Tia sáng cản bởi
xác thân,
Vì tôi vật cản
của vầng ánh dương.
Tôi lo sợ quay
sang bên,
Sợ bỏ rơi, bổng
chợt mình nhận trông, 20
Một mình, mặt
đất tối tăm.
Thầy tôi quay
lại, hiểu lòng trấn an.
Tại sao con sợ ?
Thầy khuyên.
Ta luôn luôn vẫn
bên con dẫn đường
Chiều xuống nơi đó, chiều buông,
Lúc ta còn sống,
ta còn bóng ta.
Napoli có,
Brandicio xa,*
Nếu chẳng có
bóng trước ta thành hình.
Cũng đừng kinh
ngạc, thấy chăng,
Các bầu trời
chẳng cản đường sáng nhau. 30
Đấng tạo hóa
tạo thân sao,
Chịu đựng giông
bão, nóng cao, giá hàn.
Đạo đức thần
thánh tạo thân,
Chẳng muốn ta
biết sinh thành ra sao.
Thật điên rồ,
trí tuệ nào,
Có thể qua được
nẽo vào thiên thu.
Của Trí tuệ
Đấng Ba Ngôi,
Hãy bằng lòng
với phận người sinh ta.
Nếu người có
thể tự sinh ra.
Thì đâu cần Đức
Maria sinh thành. 40
Biết bao khát
vọng vĩ nhân,
Mơ ước vô ích
những mong ước này.
Dằn vặt vĩnh
cửu chẳng hay,
Ta nói Aristote
và này Platon,*
Nhiều người khác
cũng cùng,
Ước mơ như thế.
Thầy ngừng, ưu tư..
Cúi đầu đầy nỗi
lo âu.
Đến chân núi
chúng tôi từ đó lên,
Một dốc đá dựng
chon von,
Mà chân ngưởi
khó vượt đường lối ra. 50
Giữa Lerice
và Turbia,*
Hoang vắng, đổ
nát so ra chỉ là,
Bậc tam cấp rộng
dễ qua,
Nào ai biết phía
sườn đà dễ lên.
Không cần có
cánh bay lên.
Thầy tôi chẳng
bước đi thêm, Thầy dừng
Và khi cúi mặt
phân vân,
Thầm trù tính
xét con đường nào thông.
Tôi nhìn lên đỉnh
đá trên,
Ở phía trái,
đám âm hồn hiện ra. 60
Tiến gần nơi
chúng tôi qua,
Nhưng quá chập
chạp như là không đi.
Tôi rằng : Thầy
nhìn xem chi ?
Có thể nhờ họ
chỉ ngay lối đường.
Nếu ta không biết
gì hơn.
Thầy nhìn trầm
tĩnh, giọng thêm vững lòng.
Tiến gần, vì họ
chậm chân,
Một niềm hy vọng
tăng thêm con à !
Chúng tôi đi
nghìn bước xa,
Chỉ còn cách
nhóm kia là tấc gang. 70
Một hòn đá ném
tay vung.
Sát vào nhau họ
lại dừng chân lên,
Con đường đá dốc
chênh vênh,
Như khi nhìn
thấy, điều còn ngại nghi :
Hỡi linh hồn tốt
được chọn đây,
Virgilo nói: Cảnh
này ước mong.
Mọi người đều
đợi chờ trông,
Nơi núi đèo
thấp, con đường là đây.
Để vượt qua đến
nơi này,
Những ai không
muốn mất đi thì giờ.
80
Như khỏi chuồng,
một đàn cừu,
Một, hai ba, lại
ra vô cả bầy.
Hiền lành mắt
mũi thơ ngây,
Con đầu làm, thế
cả bầy làm theo.
Con đầu dừng,
chúng cùng nhau,
Giản đơn, lặng
lẽ, chẳng tại sao làm gì.
Cũng như thế
thấy nơi đây,
Đám đông hạnh
phúc nơi này chuyển qua.
Vẽ mặt nghiêm
chỉnh, thật thà,
Những kẻ đầu
thấy chói loà ánh dương. 90
Sườn phải tôi che
khuất ngang,
Khiến bóng tôi
trải đến tầng đá cao.
Họ ngừng lùi
lại xôn xao,
Những kẻ khác
cũng dừng theo lạ lùng.
Không hỏi nhưng
nghĩ giống chung.
Các vị không
hỏi, tôi xin rõ rằng :
Người này còn
sống xác thân,
Bóng anh, ngăn
ánh sáng trên đất bằng.
Đừng ngạc nhiên,
nên tin rằng :
Anh được ân huệ
cao xanh ban đầy. 100
Đang tìm vượt qua
dốc này.
Nghe Thầy nói,
cả đoàn người nể nang,
Vừa nói vừa
khoát tay rằng :
Hãy quay lại,
bước qua đoàn chúng tôi.
Một người hỏi :
Anh là ai ?
Vừa đi vừa lại
nhìn hoài mãi tôi.
Nhớ xem, đã nhìn
trên đời.
Tôi quay nhìn
lại, ngắm người kỹ hơn.
Tóc vàng, đẹp,
vẻ quý tôn,
Thẹo nhát gươm
xém một bên lông mày. 110
Tôi thành thật
thú rằng này,
Chưa bao giờ thấy
anh đây. Anh rằng :
Xem trên ngực một
vết thương,
Mỉm cười,
Manfredi tôi là,
Cháu Nữ Hoàng
Constanza,*
Tôi nhờ anh lúc
về nhà trần gian,
Con gái tôi, hãy
đến thăm,
Sicile và Aragon
vinh dự dự đẹp xinh mẹ hiền.*
Nói thật, dù ai
khác lòng.
Tôi đã bị chém
đâm xuyên thân mình. 120
Bởi hai nhát
kiếm tử vong.
Tôi khóc bày tỏ
lời lòng thứ tha.
Kinh khủng thay,
tội lỗi ta,
Vòng tay cao cả
mở ra tấm lòng.
Tiếp nhận lời
khẩn cầu lành,
Consenza Giám Mục
nếu còn đuổi ta.*
Theo Clément rút
phép thông công ta,
Trang sách Kinh
Thánh đọc ra rành rành.
Di hài ta đó vẫn
còn,
Nơi đầu cầu đó
ở gần Bénévent. 130
Đống đá nặng
khuất xác thân,*
Mưa dầm gió cuốn
vẫn còn thấy trông.
Ngoài vương quốc,
Verde bờ sông,
Ở đó mọi ánh
sáng trông chẳng còn,
Tình vô chung,
bởi lời nguyền,
Chẳng tiêu tan
được, mà còn tái sinh.
Niềm hy vọng vẫn
còn xanh,
Quả đúng lời kẻ
nghịch, hồn chết đi,
Chống Hội Thánh,
phút từ ly,
Ăn năn hối lỗi,
tội gì cũng không. 140
Bên bờ sông ba
mươi lần,
Phản nghịch thời
hạn cũng bằng thời gian.
Nếu cầu nguyện
thật thành tâm.
Thì ta rút ngắn
được thêm hạn kỳ.
Nếu anh có thể
nói chi,
Constanza con gái
nhân từ của ta.
Tình cảnh, luật
lệ xãy ra,
Người trần sửa
đổi tiến xa tâm tình. 148
----------------
CHÚ THÍCH:
15, Tỉnh Thổ : Là nơi cao nhất hơn các núi trên trần thế.
27. Brandizio
(Brindes) nơi Virgilo chết, thế kỷ 19 trước CN dưới lệnh của
Auguste thi hài được chuyển đến chôn cất ở Naples.
44.
Aristote, Platon : Ngay cả những triết gia lớn cũng không đi vào sự chân
lý cuối cùng sự sống.
55.
Lerice một lâu đài cổ trong vịnh La Spezia cực Đông, La Turbie ở cực Tây
bờ biển Ligure, gần Nice.
114.
Manfredi. Con ngoại hôn của vua
Fédéric II. Sau khi vua cha và anh là Conrad được phong làm vua Sicile mất.
Ông trở thành vua của Sicilia và Napoli và nhận vương miện Palermo năm
1258, tiếp tục đường lối chính trị của cha chống lại Giáo Hoàng, bị
rút phép thông công bởi Giáo Hoàng Clément VII, Giáo Hoàng cầu cứu
ông hoàng Charles d ́ Anjou một lãnh chúa nước Pháp. Manfredi bị bại
trận năm 1266 và tử trận. Giám Mục Consenza cho đào mộ ông và vất thi
hài xuống sông Garigliono còn gọi
là sông Xanh.
115. Nữ Hoàng Constance : Con gái của Roger d ́ Altavilla, Vợ Henri
VI. Mẹ Fédéric II.
118.
Niềm vinh dự Sicile và Aragon. Vinh dự đây chỉ Nữ Hoàng Constance. Con
gái Manfredi cũng có tên là tên là Constance, mẹ Jacques vua Sicile
và mẹ Alphonse vua Aragon.
126.
Giám Mục Consenza nếu ông theo lòng bác ái của Thiên Chúa, thì ông ta
không thù hận bức bách Manfredi. Cuối cùng đã có thái độ khoan dung
và tha thứ cho Manfredi và chúng ta thấy Manfredi có mặt nơi phòng chờ
Tĩnh Thổ. Ký ức và lòng kỳ vọng Manfredi về trần thế vẫn còn sâu
sắc, mãnh liệt.
131.
Đống đá nặng khuất xác thân : Charles d ́ Anjou, ngăn cản không cho xây
mộ, mỗi người của ông ném một tảng đá xuống huyệt, trở thành một
đống đá nặng.
Tầng
ngục thứ ba. Người tham ăn nằm trong bùn trận mưa đen lạnh giá.
*
PHẠM TRỌNG CHÁNH
Tiến sĩ Khoa Học Giáo Dục
Địa chỉ:, Viện Đại Học Paris V Sorbonne.
Email: phamtrongchanh@free.fr
.
…………………………………………………………………………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 21.09.2020.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét