VỀ CÁC QUY ĐỊNH THỂ THƠ ĐƯỜNG LUẬT - Tác giả: Phạm Văn Dương (Bắc Ninh)

 

VỀ CÁC QUY ĐỊNH 

THỂ THƠ ĐƯỜNG LUẬT

*

Vẻ đẹp của thơ luật Đường nằm ở các quy định nghiêm ngặt của nó, trong đó chủ yếu là về cấu trúc (8 câu 7 chữ, các câu đề, thực, luận, kết), các vế đối, phân bổ bằng trắc, niêm, luật, cách gieo vần, v.v.... Người làm thơ luật Đường NHẤT THIẾT phải đạt được các đặc trưng ấy, nếu không thì thành bài thơ khác, không còn là luật Đường nữa. Trường hợp vi pham các quy định đó thì phải tự sửa hoặc người khác chỉnh sửa để thực sự đúng là một bài thơ luật Đường.   

(Tác giả Phạm Văn Dương)

Qua thời gian, người ta đưa ra nhiều cách chơi rất phong phú, rất khó để thử tài nhau, nhất là trong xướng - họa,  và gậm nhấm lý thú khi làm được, nhưng rồi cũng đưa ra quá nhiều quy định rối rắm và họ goi đó là các “lỗi”, “bệnh”  để bắt bẻ nhau.

Một số quy định cũng có LÝ của nó, nếu tránh được thì bài thơ uyển chuyển hơn, nhịp điệu thanh thoát êm tai hơn... Tuy nhiên, cái gì QUÁ cũng có mặt trái không hay, GÒ BÓ QUÁ mất hết thi hứng, thậm chí phải bỏ qua các ý đẹp, lời hay, tứ đắt... thì thực phí. Bài thơ hay cốt nhất ở ý tứ sâu xa, gửi gắm cái gì đó có ý nghĩa vào những con chữ (tất nhiên phải mang đúng đặc trưng thơ luật Đường), KHÔNG NÊN QUÁ KHẮT KHE, CỐ THEO CHO ĐƯỢC CÁC QUI  ĐỊNH RẮC RỐI BẰNG MỌI GIÁ.

Có một số “lỗi”, “bệnh” gắn liền với tiễng Việt la tinh hóa chứ nguyên gốc chữ Hán tượng hình và thanh âm tiếng Bắc Kinh làm gì có. Ví dụ “bệnh phong yêu”, “bệnh  hạc tất” do dấu thanh. Âm Bắc Kinh chỉ có 4 thanh, 3 trắc, 1 bằng, thế thì các câu có chữ thứ 7 thanh bằng mà chữ thứ 2 (hoặc thứ 4) cũng bắt buộc thanh bằng thì lấy đâu ra để mà đảm bảo khác nhau (do tiếng Việt có 2 thanh bằng là không dấu và dấu huyền thì mới tránh trùng dấu thanh được). Nói thế không có nghĩa là ta bỏ qua các “lỗi”, “bệnh” đó. Các câu chữ thứ 7 thanh trắc mà chữ thứ 2 (hoặc 4) cũng bắt buộc thanh trắc thì ta vẫn có nhiều lựa chọn để tránh trùng dấu thanh. Có những câu mắc “bệnh hạc tất” làm câu thơ khó đọc, thiếu êm tai...

Vì vậy, những người làm thơ luật Đường cần CỐ GẮNG TỐI ĐA KHÔNG PHẠM CÁC QUY ĐỊNH CƠ BẢN NHẤT (cấu trúc, niêm, luật, đối, vận ...), nhưng KHÔNG NHẤT THIẾT PHẢI TUÂN THEO HẾT CÁC QUI ĐỊNH GÒ BÓ NGƯỜI TA GÁN CHO THƠ LUẬT ĐƯỜNG .

Hiện nay có một phần mềm Mộc gia trang kiểm tra các bài thơ luật Đường, chỉ ra các “lỗi”, “bệnh” bài thơ mắc phải. Người làm ra phần mềm này vừa có hiểu biết về thơ luật Đường, vừa có trình độ lập trình. Tuy nhiên, đã là máy móc thì có những chỗ cứng nhắc và không phân biệt được các cách sử dụng từ phong phú của con người.

Người làm thơ luật Đường hoặc người biên tập dùng phần mềm kiểm tra bài thơ sẽ phát hiện được các “lỗi”, “bệnh” mình sơ ý mắc phải, kịp thời chỉnh sửa cho hoàn thiện hơn. Tuy nhiên, có những “lỗi”, “bệnh” phần mềm chỉ ra không đúng hoặc không nhất thiết phải sửa bằng mọi giá, đừng khiên cưỡng quá. Xin đưa ra đây một số ví dụ các bài thơ sau khi kiểm tra bằng phần mềm này, người ta chỉnh sửa bằng mọi giá và kiểm tra lại “không còn lỗi nào”, nhưng bài thơ sau khi sửa có câu, có chữ hay hơn cũ, cũng có câu, có chữ quá gò bó khiên cưỡng, làm mất ý hay của tác giả… Thà cứ để như cũ lại tốt hơn.                                   

Ví dụ 1. Bài thơ ban đầu của tác giả A: 

THƠ BÁC TRÊN SÔNG 

Sáng ngời khuôn nguyệt giữa trời không

Bóng núi hình mây thấp thoáng lồng

Vỗ mạn dập dềnh từng đợt sóng

Khua chèo sóng sánh cả lòng sông

Thơ rằm Bác đọc sâu tình nghĩa

Trăng sáng trời soi rực sắc hồng

Thuyền chở trí nhân đầy ánh sáng

Con đường cách mạng mở mênh mông

Bài thơ cơ bản là đạt yêu cầu, có ý, tứ , cảm xúc, từ ngữ sáng sủa, đúng niêm, luật, đối… Khiếm khuyết là dùng lặp lại các từ “sáng”, “trời”, “sóng “ (do sơ ý chứ không phải có dụng ý để nhấn mạnh).

Bài chỉ có 56 chữ, dùng được càng nhiều chữ khác nhau càng phong phú

Một người biên tập sử sụng phần mềm Mộc gia trang kiểm tra, máy chỉ ra các lỗi sau:

- Trùng từ: sáng, trời, sóng

- Tiểu vận: câu 1

- Chánh nữu: câu 4,6,8

- Bàng nữu: câu 3,4,5,6,8

- Điệp thanh: câu 2”

Người biên tập đã sửa lại bài thơ đó (thay vào các chữ mới màu đậm):

          “THƠ BÁC TRÊN SÔNG

Sáng ngời khuôn nguyệt giữa thinh không

Bóng núi hình mây ẩn hiện lồng

Vỗ mạn dập dềnh từng đợt sóng

Khua chèo lóng lánh cả dòng sông

Thơ rằm Bác đọc sâu tình nghĩa

Trăng rạng trời soi rực sắc hồng

Thuyền chở trí nhân đầy ánh bạc

Con đường cứu quốc rộng mênh mông”.

Kiểm tra lại, máy thông báo bài thơ sau khi sửa không còn một lỗi nào

Nhận xét:

- Sửa chữ “thinh”, chữ “lóng lánh” là tốt, khắc phục được luôn mấy chữ trùng.

- Chữ “ẩn hiện” sửa đúng luật, tránh “lỗi điệp thanh”, nhưng đọc lên lại thấy gợn, thà cứ để “thấp thoáng”, câu có 4 dấu sắc mà đọc lại thấy êm tai hơn

- Câu 6 để “trăng sáng” mắc “bệnh chánh nữu” (cả câu 5 nữa thành 4 chữ  S) nhưng vẫn hay hơn là “trăng rạng” (còn nếu tránh dùng lại từ “sáng” thì thay chữ “rạng” vào câu 1). Cũng vậy, câu 8, “con đường cách mạng” rộng nghĩa hơn “con đường cứu quốc”, đừng vì “bệnh chính nữu” mà thay đổi.

Qua ví dụ này, thấy cái gọi là “lỗi Điệp thanh”, “bệnh Chánh nữu” do máy chỉ ra không nên sửa. Để như cũ lại hay hơn! 

Ví dụ 2. Bài thơ ban đầu của tác giả B:

ĐẸP CHO ĐỜI

Trời ban khéo léo ở đôi tay

Uốn tỉa, tạo hình nên dáng cây

Kìa thế long thăng thân uốn khúc

Đây hình phượng vũ cánh dang bay

Bốn mùa hoa lá khoe hương sắc

Một dãy núi non phô nước mây

Ý tưởng hữu tình Chân-Thiện-Mỹ

Hiến đời cảnh đẹp sống mê say!

Bài thơ cơ bản là đạt yêu cầu, có ý, tứ , cảm xúc, sử dụng các từ ngữ chuyên dùng của người chơi sinh vật cảnh, đúng niêm, luật, đối… Khiếm khuyết là dùng lặp lại các từ “uốn”, “hình”, (do sơ ý chứ không phải có dụng ý để nhấn mạnh). Bài chỉ có 56 chữ, dùng được càng nhiều chữ khác nhau càng phong phú

Một người biên tập sử sụng phần mềm Mộc gia trang kiểm tra, máy chỉ ra các lỗi sau:

- Trùng từ: uốn, hình

- Phong yêu:câu1, 3

- Hạc tất: câu 5, 6

- Tiểu vận: câu 6

- Chánh nữu: câu 3, 6”

Người biên tập đã sửa lại bài thơ đó (thay vào các chữ mới màu đậm):

ĐẸP CHO ĐỜI

Duyên trời khéo léo ở đôi tay

Uốn tỉa, vin cành tạo dáng cây

Kìa thế rồng vươn thân khúc cuộn

Đây hình phượng múa cánh dang bay

Bốn mùa hoa nụ khoe hương sắc

Một rặng núi đồi khỏa nước mây

Ý tưởng hữu tình Chân-Thiện-Mỹ

Hiến đời cảnh đẹp sống mê say!

Kiểm tra lại, máy thông báo bài thơ sau khi sửa không còn một lỗi nào

Nhận xét:

- Sửa câu 2 tránh được trùng từ  “hình”

- Câu 1,5 sửa để tránh “phong yêu, hạc tất” nhưng không hay. “Trời ban” có ý hay, không thể thay là “duyên trời”. Chữ “hoa nụ” hơi ép, thà cứ để “hoa lá” hay hơn.

- Câu 3,4 không nên sửa các từ “long thăng, phượng vũ” là từ quen dùng của người chơi sinh vật cảnh. Tránh điệp từ “uốn” thì thay bằng “cuốn”.

- Câu 4, chữ “non” là hòn non bộ quen dùng, không nên vì “hạc tất” mà sửa thành “đồi”

Ở đây các “lỗi” do máy đưa ra máy móc quá, không nhất thiết phải sửa, mất đi ý của tác giả, để như cũ hay hơn.

Còn rất, rất nhiều ví dụ về việc sửa các “lỗi”, “bệnh”, nhưng đưa ra quá rườm rà. Hai ví dụ trên đã nói về các “lỗi phong yêu, hạc tất, điệp thanh, chánh nữu” rồi.

Về “lỗi tiểu vận”, có câu thơ về anh bộ đội  về hưu, ban đầu của tác giả C là: 

Thời trẻ mài gươm gìn đất nước

Tuổi già luyện bút họa thi ca”  

Hai câu thơ này rất chuẩn thế mà người biên tập theo máy, đã sửa thành;

Thời trẻ mài gươm gìn đất nước

Tuổi nhiều luyện bút họa thi ca”  

Đã không có lỗi mà lại sửa và làm kém đi, “nhiều” sao đối được với “trẻ”?

Tất nhiên còn phụ thuộc vào trình độ người biên tập sửa “lỗi” “bệnh”, nhưng thực tế là có bằng ấy từ, muốn tránh “lỗi”, “bệnh” thì phải tìm từ tương đương phù hợp thanh, âm… để thay thế mà không phải bao giờ cũng tìm được từ đạt yêu cầu. Người làm thơ luật Đường cứ bị ám ảnh phải tránh cho hết các “lỗi”, “bệnh” rất rắc rối đó thì có khi không dám làm thơ luật Đường nữa. Người biên tập cũng theo máy móc đó mà chỉnh sửa thơ của người khác thì “lợn lành hóa lợn què”. Vì vậy, người viết bài này chỉ muốn gửi một thông điệp là không nên quá câu nệ, không nên cố theo các quy định rối rắm mà người xưa đã đặt ra cho thơ luật Đường. Các bậc danh sĩ như Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương… đâu có tránh cho hết các “lỗi”, “bệnh” này  mà sao thơ hay thế? 

*.

PHẠM VĂN DƯƠNG

Địa chỉ: huyện Từ Liêm, tỉnh Hà Nội.

E.mail: phamvanduong7@gmail.com     

Điện thoại: 091.351.0543

.

 

.

 

 

.............................................................................................................

- Cập nhật từ email: quanboyman1992@yahoo.com.vn ngày 28.09.2020.

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến. 

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.

.