BÀI HÁT VỀ CỐ HƯƠNG - BÀI THƠ RẤT HAY CỦA NHÀ THƠ NGUYỄN QUANG THIỀU - Tác giả: Minh Nhiên (Chưa xác định)

 

BÀI HÁT VỀ CỐ HƯƠNG - BÀI THƠ RẤT HAY

CỦA NHÀ THƠ NGUYỄN QUANG THIỀU

 

Tôi không quen biết nhưng có chút nhân duyên với nhà thơ Nguyễn Quang Thiều. Nói vui là "nghiệt duyên". Vì tôi toàn viết bình loạn, phê phán một số thơ văn mà theo tôi là khá kỳ cục của ông. Tất nhiên đó là cảm quan cá nhân, tôi vẫn giữ những quan điểm đó. Nhưng đồng thời tôi cũng thấy ông có gì đó rất phóng khoáng, hiền lành, mộc mạc. Vẫn là cảm quan của tôi, ông cũng có những bài thơ hay như bài "Ban mai" chẳng hạn (tôi đã có dịp phân tích, cảm nhận về bài thơ này).

 

https://m.facebook.com/groups/1166051727296816/permalink/1235322833703038/?mibextid=Nif5oz

 

Mới đây, một bài viết của tác giả Đỗ Hoàng mà tôi đọc được trên mạng, chỉ trích thơ Nguyễn Quang Thiều rất nặng nề. Nhà thơ Đỗ Hoàng cũng chuyển soạn bài thơ "Bài hát về cố hương" thành thể thơ khác. Nhưng đọc nguyên bản (thơ Nguyễn Quang Thiều) không hiểu sao tôi rất xúc động với tâm tình mà nhà thơ gởi gắm trong đó.

Dưới đây là bài thơ nguyên tác của Nguyễn Quang Thiều và bài thơ "dịch ra tiếng Việt" của Đỗ Hoàng.

BÀI HÁT VỀ CỐ HƯƠNG

Kính dâng làng Chùa của tôi

 

Tôi hát bài hát về cố hương tôi

Khi tất cả đã ngủ say

Dưới những vì sao ướt đẫm

Và những ngọn gió hoang mê dại tìm về

Đâu đây có tiếng nói mê đàn ông bên mái tóc đàn bà

Đâu đây thơm mùi sữa bà mẹ khe khẽ tràn vào đêm

Đâu đây những bầu vú con gái tuổi mười lăm như những mầm cây đang nhoi lên khỏi đất

Và đâu đây tiếng ho người già khúc khắc

Như những trái cây chín mê ngủ tuột khỏi cành rơi xuống

Góc vườn khuya cỏ thức một mình

Tôi hát bài hát về cố hương tôi

Trong ánh sáng đèn dầu

Ngọn đèn đó ông bà tôi để lại

Đẹp và buồn hơn tất cả những ngọn đèn

Thuở tôi vừa sinh ra

Mẹ đã đặt ngọn đèn trước mặt tôi

Để tôi nhìn mặt đèn mà biết buồn, biết yêu và biết khóc

Tôi hát bài hát về cố hương tôi

Bằng khúc ruột tôi đã chôn ở đó

Nó không tiêu tan

Nó thành con giun đất

Bò âm thầm dưới vại nước, bờ ao

Bò quằn quại qua khu mồ dòng họ

Bò qua bãi tha ma người làng chết đói

Đất đùn lên máu chảy dòng dòng

Tôi hát, tôi hát bài ca về cố hương tôi

Trong những chiếc tiểu sành đang xếp bên lò gốm

Một mai đây tôi sẽ nằm trong đó

Kiếp này tôi là người

Kiếp sau phải là vật

Tôi xin ở kiếp sau là một con chó nhỏ

Để canh giữ nỗi buồn – báu vật cố hương tôi./.

*.

1991

NGUYỄN QUANG THIỀU

Bài thơ "Bài hát về cố hương" đã được nhà thơ Nhikolai Pereiaxlov dịch sang tiếng Nga. Đỗ Hoàng dịch ra... thơ Việt:

BÀI HÁT VỀ QUÊ HƯƠNG

 

Tôi hát bài hát về quê cũ

Khi mọi người đã ngủ lắt lay!

Dưới vì sao ướt mơ may

Gió hoang mê dại đắm say tìm về

Đâu đây tiếng nói mê giống đực

Bên mái tóc sực nức đàn bà

Đâu đây mùi sửa thơm xa

Khẽ khàng lay động tràn òa vào đêm!

Đâu đây vú tuổi ten phơi phới

Mười lăm năm vời vợi nụ hồng

Tiếng ho khục khặc lão ông

Khô khốc vườn cỏ thức trông một mình!

Tôi hát bài thắm tính quê cũ

Ánh đèn dầu hạt đỗ lắt leo

Ông bà để lại nhăn nheo

Đẹp buồn hơn cả lửa đèo chói chang!

Thuở tôi mới ra ràng trứng nước

Mẹ đặt đèn ở trước mặt tôi

Để tôi ngước mắt nhìn đời

Biết buồn, biết khóc, biết người yêu thương!

Tôi hát mãi bài cố hương tôi hát

Khúc ruột tôi đã đặt làm mồ

Nó không tiêu hết đi mô

Thành con giun đất cứ bò quẩn quanh

Bò âm thầm dưới thành vại nước!

Quằn quại bò vườn tược tổ tiên

Tha ma kẻ đói chết thiêng

Đất đùn lên máu liên miên rỏ ròng!

Tôi luôn hát về dòng quê tổ

Những tiểu sành xếp chỗ lò nung

Mốt mai tôi sẽ nằm cùng

Giờ là người, mai con trùn vất vơ.

Kiếp là chó, tôi mộng mơ

Giữ canh cái nỗi buồn bơ làng Chùa!

*.

Hà Nội ngày 8 –-6 - 2021

ĐỖ HOÀNG

So với bài thơ gốc, tôi thấy bài song thất lục bát của Đỗ Hoàng vô tình đã làm mất đi cảm xúc và thi tứ rất hay trong "Bài hát về cố hương" của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều. Trong thơ Nguyễn Quang Thiều, đó là mối tình quê da diết, đằm sâu. Tưởng như nhà thơ đang thao thức trong đêm, lắng nghe từng hơi thở của quê hương:

Tôi hát bài hát về cố hương tôi

Khi tất cả đã ngủ say

Trong "cố hương" (không phải "quê hương") có "những vì sao ướt đẫm" khiến tôi nghĩ tới những giọt nước mắt buồn, lóng lánh như sao. Có "ngọn gió hoang mê dại", có lẽ đó là khi mà thiên nhiên và con người còn hoang dại, thô sơ, mộc mạc, chơn chất lắm. Có tình yêu đôi lứa chung một mái nhà "tiếng nói mê đàn ông bên mái tóc đàn bà". Có tình mẫu tử thiêng liêng "thơm mùi sữa bà mẹ khe khẽ tràn vào đêm". Có những cô gái dậy thì xinh tươi như những chồi non "Đâu đây những bầu vú con gái tuổi mười lăm như những mầm cây đang nhoi lên khỏi đất". Tôi trộm nghĩ không biết nếu tác giả thay bằng "bầu ngực" thì có hay hơn không? Có "tiếng ho người già khúc khắc" trong đêm nghe chạnh lòng cảm thương, gợi lên sự yếu ớt mong manh, cụ già khác nào quả chín trên cây có thể "tuột xuống khỏi cành" bất cứ lúc nào. Tác giả còn lắng nghe được tâm sự của cỏ cây, chúng cũng đang rì rầm thao thức ngoài kia. Cảnh và người quê xưa thật buồn nhưng rất gần gũi, thân mật, hiền hòa.

Nơi ấy, thời còn "hoang mê" ấy, tác giả được sinh ra dưới một ngọn đèn dầu. Chưa có ánh sáng đèn điện như bây giờ, hẳn không gian tù mù, hiu hắt lắm. Tuy thế, nhà thơ vẫn tri ân một thời khốn khó "Đẹp và buồn hơn tất cả những ngọn đèn" vì được mẹ sinh ra để biết buồn, biết yêu và biết khóc:

Thuở tôi vừa sinh ra

Mẹ đã đặt ngọn đèn trước mặt tôi

Để tôi nhìn mặt đèn mà biết buồn, biết yêu và biết khóc.

Tình yêu ấy đi theo tác giả cùng năm tháng. Thật xúc động cái phút giây khi người ta đã trưởng thành, đã già đi, bỗng nghĩ tới khúc ruột của mình trong lòng đất mẹ thuở chôn nhau cắt rốn. Tâm tư ấy hẳn phải vô cùng da diết khó tả. Khúc ruột đó hẳn đã tiêu tan, nhưng với nhà thơ, nó không tiêu tan mà thành con giun đất:

Nó thành con giun đất

Bò âm thầm dưới vại nước, bờ ao

Bò quằn quại qua khu mồ dòng họ

Bò qua bãi tha ma người làng chết đói

Con giun đất nhỏ bé nhưng là loài có ích và thân thiện với đất đai, làng quê. Nếu con giun đất không thể bò đi đâu xa mà mãi gắn bó với mảnh đất nơi mình sinh ra thì nhà thơ cũng âm thầm son sắt với quê mình. Lời thơ chỉ gợi không tả nhưng người đọc có thể hiểu được bên những vại nước, bờ ao là biết bao ký ức thân thuộc. Tác giả nhớ lại còn đau mãi những đau thương mất mát của dòng họ, của làng Chùa một thời "quằn quại" gieo neo.

Tình yêu quê hương của tác giả lớn đến nỗi, là niềm thành kính thiết tha, đến nỗi chết đi nhà thơ xin làm con chó nhỏ canh giữ những báu vật của quê hương:

Trong những chiếc tiểu sành đang xếp bên lò gốm

Một mai đây tôi sẽ nằm trong đó

Kiếp này tôi là người

Kiếp sau phải là vật

Tôi xin ở kiếp sau là một con chó nhỏ

Để canh giữ nỗi buồn – báu vật cố hương tôi

Sáng tạo bất ngờ! Người thiết thực thường mong sau khi chết được tái sinh thành người giàu sang, quyền lực, người thanh tịnh lại mong thành hoa, thành gió, thành mây, hay vô vi niết bàn.... Còn nhà thơ chỉ mong làm con chó nhỏ. Chú chó nhỏ ở đây là biểu tượng của sự trung thành. Trung thành với quê hương xứ sở, làm tôi tớ của quê hương xứ sở. Canh giữ báu vật của quê hương chính là canh giữ những ký ức buồn mà ấm áp tình nghĩa. Là gìn giữ, bảo vệ, phát huy những truyền thống tốt đẹp của dòng họ, của làng nghề, làng thơ như nhà thơ vẫn thường tự hào.

Một tứ thơ hay. Dường như tác giả Đỗ Hoàng muốn thay thế nó bằng thể thơ khác. Tiếc thay, nhịp điệu cứng nhắc của song thất, đều đều chỉn chu của lục bát và nhiều hình ảnh, ngôn từ dường như có pha trộn chút nóng giận của người dịch đã làm giảm hẳn những cảm xúc đằm sâu, day dứt, lắng đọng của nguyên tác.

"Khi tất cả đã ngủ say" được dịch là "đã ngủ lắt lay!".

"những vì sao ướt đẫm" thành "vì sao ướt mơ may"...

Tôi thấy cô gái trong thơ dịch hơi nhí nhảnh, hiện đại:

Đâu đây vú tuổi ten phơi phới

Mười lăm năm vời vợi nụ hồng

Tôi lại hiểu thiếu nữ trong nguyên tác là thiếu nữ thời xưa (không phải tuổi teen ngày nay), được Nguyễn Quang Thiều miêu tả dung dị như mầm cây, vậy mà sexy và trong trẻo hơn nhiều.

Nếu ngọn cỏ được Nguyễn Quang Thiều diễn tả như con người trầm mặc, bình thản, giàu nội tâm (Góc vườn khuya cỏ thức một mình) thì cỏ trong vườn của Đỗ Hoàng khô khan, héo hắt:

Khô khốc vườn cỏ thức trông một mình!

Khúc ruột thuở chôn nhau cắt rốn không tiêu tan mà trở thành con giun đất trong nguyên tác cũng khác với khúc ruột "đặt làm mồ", bò quẩn quanh trong thơ dịch Đỗ Hoàng. Nếu sự "quẩn quanh" của Đỗ Hoàng là sự tù túng, bế tắc thì sự "quẩn quanh" của Nguyễn Quang Thiều là sự quyến luyến, gắn bó.

Câu thơ song thất của Đỗ Hoàng dưới đây có gì đó hơi bực dọc:

Đâu đây tiếng nói mê giống đực

Bên mái tóc sực nức đàn bà

Người đàn ông và người đàn bà trong thơ Nguyễn Quang Thiều dung dị, dịu dàng chứ không sỗ sàng, gợi nhục cảm như thơ dịch Đỗ Hoàng.

Ngoài cái gu thẩm mỹ khác nhau của hai nhà thơ thì tôi thấy thơ Đỗ Hoàng quá lệ thuộc vần điệu mà xem nhẹ ngữ nghĩa và sắc thái tình cảm trong thơ. Ý nghĩa của từ "Báu vật" thật hay mà dịch thành "cái nỗi buồn bơ"."Nỗi buồn bơ" là nỗi buồn gì vậy? Ánh đèn dầu "ông bà để lại nhăn nheo" nghĩa là thế nào?

"Lửa đèo chói chang!" sao buồn được?

Đặc biệt khi đặt tựa đề "Bài hát về cố hương" hẳn tác giả Nguyễn Quang Thiều đã có sự cân nhắc. Quê hương trong thơ ông vẫn là Làng Chùa nhưng bối cảnh là thời đã xa của Tổ tiên và khi ông mới chào đời. Thuở quê hương còn gieo neo đói nghèo, thuở làng ông chỉ có đèn dầu leo lét chứ chưa có đèn điện. Vậy dùng từ "cố hương" vừa diễn tả được sắc thái cổ xưa vừa gợi cảm xúc lắng đọng hơn từ "quê hương". Thể thơ tự do trong trường hợp này, với giọng trầm, xa xăm, da diết có lẽ phù hợp hơn vần điệu nhịp nhàng, tươi tắn của song thất lục bát.

Như vậy, theo tôi bài thơ BÀI HÁT VỀ CỐ HƯƠNG của Nguyễn Quang Thiều là một bài thơ hay. Vì định kiến, thiên kiến nặng nề mà có những nhận xét và sửa đổi thơ ông tùy tiện như vậy có lẽ thiếu công bằng cho ông. Dù ông ấy không hay biết, tôi vẫn chúc nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhiều sức khỏe và sáng suốt để chèo lái con thuyền văn học Việt Nam đến bờ bến tươi sáng hơn.

----------

Nguồn:https://www.facebook.com/nhien.minh.10420/posts/pfbid037AmY5vc1rFCgCXE2jsizHEmNS44fexDUQrb6C9BFjJ9ZfFRdJXFhSMfUyEYhcsJCl

 

 

Mời nhấp chuột đọc thêm:

- Các bài viết về Biên khảo0

- Các bài viết về khoa Tử Vi0

- Các bài viết về Tín ngưỡng0

- Các bài viết về Chuyện làng văn0

- Các bài viết về khoa Phong Thủy0

- Các bài viết về khoa Tướng thuật0

- Các bài viết về Kiến thức cuộc sống0

 

Mời nghe Đặng Xuân Xuyến đọc bài thơ QUÊ NGHÈO:

Vũ Thị Hương Mai giới thiệu

Tác giả: Minh Nhiên - nguồn: facebook

Ảnh minh họa sưu tầm từ nguồn: internet

Bài viết là quan điểm riêng của các tác giả.