Trang Đặng Xuân Xuyến: SẸO ĐỘC LẬP HAY SẸO CỦ CHUỐI?

SẸO ĐỘC LẬP

HAY SẸO CỦ CHUỐI?

(Tác giả Đông La)

Tôi đã viết về Phan Huyền Thư khi cô được Hội Nhà Văn Hà Nội trao giải thưởng cho tập thơ “Sẹo độc lập” của cô rồi lại bị thu hồi vì chuyện cô đạo thơ của Thường Đoan!

Chuyện Thư đạo thơ với tôi chỉ là chuyện nhỏ, nhưng chuyện Thư được Phạm Xuân Nguyên và Hội Nhà Văn Hà Nội chọn trao giải thưởng mới là chuyện lớn.

Trước hết, cái tên tập thơ “Sẹo độc lập” là một cái tên lạ. Theo “anh Hảo” (Trần Mạnh Hảo): “bà cụ Thanh Hoa” khi sinh ra “Nhà thơ Phan Huyền Thư”, như lẽ thường thì phải cắt cuống rốn, rồi cuống rốn rụng tạo thành cái sẹo chính là cái lỗ rốn. Cái lỗ rốn này đã giúp Thư “giành được độc lập” khỏi “bà cụ Thanh Hoa”, nhưng nó chỉ là một “cơ quan” của cơ thể Phan Huyền Thư thôi chứ không phải là Phan Huyền Thư. Nên Thư dùng chữ “sẹo” để chỉ mình là sai.

Còn tôi thì thấy, trong ngôn ngữ có phép ẩn dụ, tức ví ẩn. Cơ sở để ẩn dụ là hai đối tượng phải có nét giống nhau. Giữa cái lỗ rốn với cả cơ thể thì không có một tí ti gì giống nhau để mà Thư ẩn dụ được.

Bài thơ “Sẹo độc lập” được coi là chủ đạo để dùng làm tên và tuyên ngôn cho tập thơ. Vì Thư làm thơ “mới” và “hiện đại”, cách trình bầy bài thơ cũng có dụng ý như hội họa xếp đặt, không chỉ ngắt câu mà còn ngắt cả chữ xuống dòng:

SẸO ĐỘC LẬP

Ngày mười

chín tháng

hai năm nhâm

tý

tôi

được độc lập

với mẹ

bằng sợi dây

rốn

cắt đứt cơ thể

vết

sẹo làm người.

Vết sẹo

tôi

cái rốn độc lập Phan Huyền

… Thơ

19-2-2004

(Nguồn: Sẹo Độc lập, Nhà xuất bản Lao Động, 2014)

Trước hết về ngôn ngữ, Thư viết sai rất nhiều. Để “được độc lập” với mẹ bằng việc cắt sợi dây rốn thì Thư viết:

Tôi

được độc lập

với mẹ

bằng sợi dây

rốn

cắt đứt cơ thể

Như vậy, viết như trên, nhất là những người nước ngoài học tiếng Việt sẽ hiểu là sợi dây rốn đã “cắt đứt cơ thể”. Thực tế, bác sĩ cắt dây rốn chứ không phải cái dây rốn “cắt đứt cơ thể”. Cơ thể mà bị cắt thì chết tiêu luôn chứ còn đâu mà “làm người”. Còn viết “Vết sẹo làm người” cũng sai nốt. Vết sẹo chia tách, tạo ra sự độc lập thì đúng hơn, còn tinh cha huyết mẹ mới làm nên “người”; rồi “bé Thư” được bú mớm, được nuôi dưỡng, được học hành để “thành người”, chứ một “vết sẹo” thì không thể “làm người” được.

Tất nhiên tôi rất biết Thư viết trúc trắc, sai ngữ pháp như trên là có chủ đích. Trong bài Lưu vong trên đất mẹ đăng trên Talawas, Thư đã tuyên ngôn về thi pháp của mình:

“Ngay như câu thơ được coi là hay tiêu biểu của chị Vi Thuỳ Linh luôn được nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo trích dẫn ở khắp nơi: " ....cát bay lên như những linh hồn..." thì cũng là một câu thơ viết theo lối cũ. Nếu bỏ từ "như" câu thơ chắc sẽ mới hơn, hay hơn và đi vào bản chất hơn”.

Bỏ chữ “như” như ý Thư sẽ biến một câu ví von có nghĩa thành câu cụt vô nghĩa. Cũng như viết “Thư Đoan” là cụt, là vô nghĩa, nhưng viết “Thư đạo thơ của Đoan” là có nghĩa ngay! Viết như Thư sẽ hợp gu với những kẻ lập dị, gây ấn tượng bằng những cái ngược ngạo, cũng như đời thường có những kẻ gây tai tiếng để nổi tiếng vậy.

Cũng trong bài trên, Thư viết:

“… tôi luôn hình dung ra nền văn chương của mỗi quốc gia như một con diều có ba đuôi. Cái đuôi dài nhất, đẹp nhất ở chính giữa giúp cho con diều bay lên được là văn chương chính thống. Bên cạnh đó, hai cái đuôi nhỏ hơn, ngắn hơn nhưng lại giữ vị trí cân bằng cho con diều là thứ văn chương lưu vong của những người xa tổ quốc. Cái đuôi còn lại là loại văn chương đi tù. (Có thể gộp chung cả văn chương mang tính chất chống đối, nổi loạn và thứ văn chương được viết ở trong tù). Hai cái đuôi phụ tuy là không được nhìn nhận một cách chính thống nhưng bao giờ cũng góp một phần vào việc nhận diện ra cả con diều văn học. Ðã từng có những nhà văn đoạt giải Nobel trên thế giới là người lưu vong hoặc đã từng đi tù. Chúng tôi đương nhiên là muốn đứng trong hàng ngũ của cái đuôi chính thống, nhưng biết làm gì nếu cứ mãi không được tiếp nhận vào nền văn học chính thống của đất nước bằng cái biển đợi: "Có triển vọng". Chỉ là loại có triển vọng thôi thì chúng tôi sẽ lâm vào cảnh "lưu vong trên đất mẹ" đợi ngày cấp visa. Vì chúng tôi không thích vượt biên và lại càng không thích đi tù”.

Thư viết rất đúng ý, chính đạo, chính thống luôn chiếm đại đa số, muốn được nổi tiếng trong số đông đó có tài còn chưa chắc huống chi bất tài. Vì thế, không ít người bất tài nhưng lại háo danh, biết đi theo chính đạo chỉ công toi, nên đã đi theo tà đạo, phá vỡ các quy chuẩn, lộn ngược các quy chuẩn, muốn nổi tiếng không phải bằng tài năng mà bằng tai tiếng. Thư đã gây chú ý bằng việc đi theo con đường đó.

Ở Việt Nam vào hàng ông nội Thư như Trần Dần, Lê Đạt đã từng đi theo khuynh hướng đó.

Với Nguyễn Quang Thiều, “anh Hảo” đã cho Thư đi theo trường phái “tân con cóc” của Nguyễn Quang Thiều. Chính Nguyễn Quang Thiều cũng đã viết “những lời có cánh” về “Sẹo độc lập”:

“Sẹo độc lập chứa đựng một thứ ngôn từ tự do đôi lúc cực đoan, chì chiết và liều lĩnh nhưng chính xác, thống nhất và ám ảnh. Một cảm xúc đa mang, đắm đuối, ruồng bỏ nhưng nghiệt ngã. Để từ đó, một thế giới u tối, hung hãn, phi luân, rối loạn được dựng lên.

Nhưng trong thế giới ấy, lúc nào cũng vọng lên một tiếng như lời trăn trối: Chúng ta, ai cũng phải về Ngôi nhà mang tên chính mình. Tiếng ấy là tiếng của tỉnh thức. Và đó chính là một sự thật nhân văn tối thượng. Xin hãy lắng nghe thật bình tĩnh và ý thức cái tiếng kia".

Chơi với Nguyễn Quang Thiều tôi biết, không biết có phải ở gần ông Hữu Thỉnh quá lâu không, Thiều giống ông Thỉnh ở chỗ rất hay khen người ta, nhất là mấy em, mấy cháu. Dường như Thiều không làm mất lòng một ai. Một người có quan hệ với đồng nghiệp như Thiều thì thật khó có chính xác trong việc bình phẩm. Nên từ lâu, từ hồi còn rất thân nhau, tôi mặc kệ Thiều muốn nói gì thì nói. Nhưng giờ, khi đã là Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam thì Thiều không thể tiếp tục bình tán tùy tiện một cách cảm tính, càng không thể sơn phết những tác phẩm nhố nhăng, những tác phẩm có tư tưởng sai trái, độc hại.

Nếu chỉ là chuyện Thư bất tài mà được giải thì tôi cũng chả quan tâm, vì thiếu gì người nổi tiếng mà bất tài; chuyện Thư đạo thơ tôi cũng không cần viết vì đã nhiều người viết, nhưng Phan Huyền Thư thật đáng bị phê phán đúng như “anh Hảo” viết: “Phan Huyền Thư, kẻ vắt mũi chưa sạch trong thi ca, lẽ nào dám chê bai nền thi ca dân tộc với những đại thi hào… lại dám viết những lời phỉ phui, rẻ rúng chê bai nền thi ca dân tộc thế này: “ Trăm năm quốc ngữ / hay cả ngàn năm Hán Nôm / không tìm ra câu thơ nào viết đủ / cho khổ đau và cay đắng / khi tôi hiểu ra một danh tính: thi nhân”.

Còn đoạn “anh Hảo” cho Phan Huyền Thư triết lý vớ vẩn trong đoạn này: “để giới hạn an toàn trong giới hạn/ bằng chân lý: bất động/ sự bất động của nghệ thuật/ là tượng đài hình chiếc cột /đợi tương lai thi hành án / tử hình” thì không vớ vẩn đâu. Thư đã viết theo tinh thần của bọn dân chủ giả cầy, chuyên quấy rối để đợi tiền bố thí. Đó chính là sự kêu gọi phá vỡ những giới hạn, những luật lệ của xã hội, y như phá vỡ những quy tắc của ngữ pháp vậy. Phải chăng Thư dùng chữ “sẹo độc lập” cũng theo tinh thần của “Văn đoàn độc lập”, “Hội nhà báo độc lập”? Và chính vì thế Thư mới lọt được vào mắt xanh của ông Phạm Xuân Nguyên, Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội kiêm “nhà rân trủ” gộc?

Việc Thư là một chủ trò của chương trình Giai điệu tự hào trên VTV, những số đầu đã chọn những người trẻ có tình thần phá phách để bình luận, với những ý vừa dốt vừa mất dạy phải chăng cũng xuất phát từ “cái đầu” của nhà Biên kịch Phan Huyền Thư? Rồi việc Thư thích thơ và thân với nhiều cây viết “hải ngoại” đa phần từng là lính Việt Nam Cộng Hòa như Đỗ Kh, Đặng Tiến, Du Tử Lê, Thanh Tâm Tuyền, v.v… liệu có phải chỉ với tinh thần cởi mở, hòa hợp dân tộc không?

Tôi hoàn hoàn có cơ sở để e ngại khi đọc trên http://vtc.vn/, 17/10/2012, trong bài Phan Huyền Thư lên tiếng sau bài báo chấn động về cha. Với câu hỏi:

- Người đời vẫn khắt khe, đổ lỗi cái chết của cha chị, nhạc sỹ Phan Lạc Hoa có một phần lỗi của mẹ chị, Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Hoa, bài báo mới đây cũng càng khiến nhiều người có thể nghĩ vậy. Còn chị, để lên tiếng một lần rõ ràng về việc này, chị sẽ nói gì?

Phan Huyền Thư trả lời:

- Câu chuyện về bố tôi không chỉ là thứ “câu khách rẻ tiền” về cuộc tình đổ vỡ và sự bế tắc yếu đuối của một bệnh nhân. Đó là câu chuyện về một số phận ẩn dụ cho cả một thời kỳ “lý lịch chủ nghĩa” đã đẩy người ta đến bên bờ vực tuyệt vọng và sự cô độc trầm cảm thế nào.

Như vậy, Thư đã hoàn toàn sai trái khi chính trị hóa bi kịch gia đình, đổ lỗi cho chế độ, dù quá khứ đúng là có ấu trĩ, có sai lầm.

Lời kể trong “bài báo chấn động” về cha Phan Huyền Thư chính là của Bác sĩ Sao Hồng, một bác sĩ thực tập, từng chăm sóc Nhạc sĩ Phan Lạc Hoa. Bác sĩ Sao Hồng kể Phan Lạc Hoa đã bị mặc cảm và tự ti, tự cho mình “Thật là hèn khi phải ăn bám vợ", nên đã quẫn trí. Chính bà Thanh Hoa trên http://giaitri.vnexpress.net/ cũng nói y như sự chứng thực cho lời của Bác sĩ Sao Hồng:

- Ngày đó… tôi đã cầm trong tay đơn ly dị mà chính anh Hoa là người viết chứ không phải tôi. Anh ấy không chịu được sự nổi tiếng của vợ nên bỏ tôi.

Như vậy, đó mới chính là sự thật đẩy cha Phan Huyền Thư đến cái chết chứ không phải như Thư nói bậy bạ: “Đó là câu chuyện về một số phận ẩn dụ cho cả một thời kỳ “lý lịch chủ nghĩa” đã đẩy người ta đến bên bờ vực tuyệt vọng và sự cô độc trầm cảm thế nào!”

Văn chương muốn bay cao, bay xa thì càng phải tuân theo quy luật của ngôn ngữ, càng có cách nói độc đáo thì từ ngữ được dùng càng phải tương hợp, đắc địa, như các cụ bình văn xưa hay “vỗ đùi đánh đét” khi khuyên một dấu son. Tác phẩm văn chương cũng giống như cỗ máy, muốn chạy nhanh, bay cao thì máy móc phải được chế tạo tốt, lắp ráp tốt. Một tác phẩm như cỗ máy không chạy, không bay được, sao đến được với thế giới? Tiếc là thực tế vẫn có, lại có nhiều là đằng khác. Đơn giản là vì thế giới không đơn thuần là thế giới của giá trị mà còn là thế giới của chính trị, với Việt Nam thì còn có cả một thế giới hận thù nữa. Vì thế vẫn có những con trâu điên không cánh mà vẫn bay qua được hải ngoại vì sự quậy phá.

Tóm lại, về tập thơ “Sẹo độc lập” của Phan Huyền Thư, theo tôi nên đặt là “sẹo củ chuối”, vì người viết đã củ chuối mà người chọn trao giải cũng củ chuối nốt!

Mời nghe Đặng Xuân Xuyến đọc bài thơ

DỬNG DƯNG CHỊ BỎ NỤ CƯỜI MÀ ĐI: