Trang Đặng Xuân Xuyến: KHI NGƯỜI TRONG CUỘC NÓI VỀ PHIM MƯA ĐỎ: HƯ CẤU VÀ SỰ THẬT LỊCH SỬ…

KHI NGƯỜI TRONG CUỘC NÓI VỀ PHIM MƯA ĐỎ:

HƯ CẤU VÀ SỰ THẬT LỊCH SỬ…

(Tác giả Nguyễn Anh Tuấn)

Xin nói trước một điều: là đồng nghiệp của những người làm phim Mưa Đỏ, tôi hết sức ủng hộ tác phẩm này, và trong một stt viết về Mưa Đỏ dưới góc nhìn Ký hiệu học, tôi có kết: “Nhưng nói gì thì nói, bộ phim Mưa Đỏ vẫn là một bước tiến lớn của điện ảnh Việt Nam…”, thì đó không phải là một lời đãi bôi, khen để mà khen – như có người “ném đá nhẹ, yêu”, mà là một lời hứa danh dự khi tôi có thời gian xem lại những phim có liên quan tới chiến tranh Cách mạng (trong đó có phim của tôi) để chứng minh cho nhận định đó!

Nhưng mấy hôm nay, xuất hiện một tình huống rất kỳ lạ, khá đặc biệt, và hiếm thấy, là để bênh vực phim Mưa Đỏ “bằng mọi giá”, người ta đã vô tình xúc phạm đến các cựu chiến binh chiến trường Quảng Trị 1972 chủ yếu bằng “lý luận”: Khán giả hôm nay - nhất là các Cựu Chiến binh đã không phân biệt được phim truyện hư cấu (fiction) và phim tài liệu (document)! Thậm chí có đôi ba bình luận mỉa mai đầy ác ý rằng: các bác (các anh) ấy có khi chỉ có mặt ở mặt trận đó đôi ba ngày, chỉ như “thầy bói xem voi” hoặc nghe đồng đội kể lại, rồi cứ khăng khăng đòi phim truyện hư cấu phải đảm bảo y như lịch sử đã diễn ra!

Xin thưa, đối với những người làm điện ảnh tử tế, những khán giả như các Cựu Chiến binh đang bị chê bôi và lên án một cách bất công đó lại chính là “Khán giả Vàng” đấy ạ! Các bác (các anh) ấy cũng có trình độ thưởng thức phim ảnh chẳng kém thậm chí còn là bậc thầy mấy vị đương bĩu môi kênh kiệu kia!

Nếu như nữ đạo diễn trẻ tuổi thanh minh trên báo chí rằng: mình chỉ làm phim truyện dựa theo một số tình tiết của tiểu thuyết và không có tham vọng “ôm” hết lịch sử cuộc chiến ở Quảng Trị, thì đã đành và cũng dễ thông cảm, bởi ít kinh nghiệm nghề nghiệp, nhưng có không ít vị mang hàng đống tri thức quân sự, lịch sử, văn học, văn hóa… ra để bênh vực cho lý lẽ ngây thơ kia thì thực đáng buồn!

Các vị ấy chắc đã biết trong Văn hóa Nghệ thuật, có loại nghệ thuật chỉ mượn lịch sử như một “cái đinh” để treo quan sát & suy ngẫm của người sáng tạo (như tuyên bố của A. Duma), nhưng cũng có tác phẩm mà nhà văn – người nghệ sĩ đã dày công nghiên cứu sử liệu và sự thật đời sống cách xa họ hàng trăm năm một cách chính xác và chi tiết,– như Flaubert khi viết tiểu thuyết lịch sử Xalambô, như A. Tolstoy khi viết tiểu thuyết lịch sử Pie đại đế, hoặc các đạo diễn điện ảnh nổi tiếng thế giới về thể loại phim lịch sử như Ridley Scott, Steven Spielberg, Oliver Stone, David Lean, Kurosawa Akira, John Ford, v.v. Chắc chắn là các nhà văn – nghệ sĩ lớn đó đã nhào nặn sự thật lịch sử, đúc tìm sự thật lịch sử từ chất liệu đời sống để tạo ra những hình tượng nghệ thật chứa đụng sự thật mạnh hơn, chói sáng hơn sự thật vốn có – và dĩ nhiên, họ cần đến hư cấu nghệ thuật- nhưng đó là sự hư cấu tôn trọng tối đa xương sống và hồn cốt của Lịch sử!

Nhà nghiên cứu và lý luận văn học Nguyễn Văn Dân vừa rồi, nhân vụ tiểu thuyết và phim "Mưa đỏ", đã phải đăng lại bài viết trong Hội thảo về Tiểu thuyết Lịch sử cách đây hơn 10 năm, mà ta có thể dùng soi chiếu vào vấn đề Phim lịch sử (chính các nhà làm phim Mưa Đỏ và các nhà Cố vấn lịch sử của phim đã xác định đó là “phim lịch sử, phim sử thi”, với các con số - sự kiện – nhân vật lịch sử được ghi trong chính sử, với tham vọng rõ rệt là tái hiện chiến trường Quảng Trị trong giai đoạn máu lửa, khốc liệt của cuộc chiến giai đoạn 1972):

"Hư cấu trong tiểu thuyết lịch sử có một nét đặc thù riêng, không giống với hư cấu của tiểu thuyết nói chung. Tiểu thuyết lịch sử phải căn cứ vào sự kiện và nhân vật lịch sử có thật, cho nên dù có hư cấu thì cũng chỉ có thể tạo ra các sự kiện giống như “chất phụ gia” cho lịch sử chứ không thể làm sai lệch lịch sử".

Còn nhà văn Phạm Viết Đào bức xúc:

“Phim hay tác phẩm văn học nghệ thuật dù là thể loại gì nhưng khi cậu chuyện, sự kiện hay nhân vật có liên quan tới sự thật được coi là lịch sử được tái hiện thì nhà nghệ thuật tuy được quyền hưu cấu, nhưng sự hư cấu đó không được phép làm sai lạc bản chất của sự thật hay nhân vật lịch sử được mượn danh.

Luật Xuất bản đã ban hành điều cấm “Xuyên tạc sự thật lịch sử, phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, danh nhân, anh hùng dân tộc”...

…Theo dõi, đọc nhiều tài liệu lịch sử, hồi ức của các Cựu Chiến binh của hai phía thì giao tranh tại Chiến trường Quảng Trị xảy ra chủ yếu xung quanh tỉnh lỵ Quảng Trị chứ không phải ở trong địa bàn thành cổ Quảng Trị. Bộ binh của hai phía có xung đột giao tranh, hạ sát nhau nhưng chủ yếu là phi pháo và không quân. Quân Việt Cộng bị sát thương và quân Việt Nam Cộng hòa bị sát thương không phải do các trận chạm súng AK, AR 15, bằng lưỡi lê báng súng hay võ thuật… được lạm phô trên Mưa đỏ… các Cựu Chiến binh từng tham gia đánh nhau ở Quảng Trị suốt ngày chui hầm tránh pháo, ăn đói sức đâu mà hú hét tung quyền cước…”

Hoặc tác giả Tiểu Vũ trao đổi với tác giả tiểu thuyết và đạo diễn Mưa Đỏ:

“…Phim lịch sử có được quyền hư cấu không? Câu trả lời là có, nhưng đi kèm với trách nhiệm. Trách nhiệm ấy là phải cân nhắc giữa nghệ thuật và sự thật, giữa ấn tượng thị giác và ký ức của những người từng sống trong cuộc chiến. Một chi tiết thêm vào có thể khiến tác phẩm kịch tính hơn, nhưng cũng có thể biến nó thành điểm yếu khi đối diện với sự phản biện của lịch sử...

Ở đây, phản ứng từ cựu binh không phải là phủ nhận giá trị nghệ thuật của bộ phim. Họ chỉ đòi hỏi một sự công bằng cho ký ức, rằng những gì không có thật thì đừng nên nhân danh lịch sử để kể lại. Một bộ phim có thể tạo nên dư âm mạnh mẽ, nhưng cũng có thể để lại vết xước khó lành trong lòng những người từng trải..."

Khi nữ đạo diễn Thái Huyền trả lời vui với báo chí rằng: nếu làm phim tài liệu lịch sử mà chị sai lệch một chi tiết, thì chị sẽ mất sao ngay, thì ta cần thấy hàm chứa trong đó sự thật cay đắng này: Cái sự thật trong phim truyện hư cấu Mưa Đỏ cần tuân thủ yêu cầu về nội dung - tư tưởng của Ban cố vấn Lịch sử - mà sự hư cấu đó là cần thiết, dù có sai lệch lịch sử một cách ghê người - như xác nhận của nhiều Cựu Chiến binh, trong đó có sĩ quan cao cấp của chiến dịch, vì nhiệm vụ Chính trị tối thượng!

Nhưng đã thế thì đừng nỡ trách oan các Cựu Chiến binh là người trong cuộc đã có phản ứng về sự xuyên tạc, bóp méo sự thực lịch sử trong phim! Còn nói như nhà văn quân đội Chu Lai đang ăn khách hàng đầu giới văn chương là: cần có Hội thảo khoa học về chuyện thiêu sống tù nhân của bên đối phương, thì chúng ta chỉ có thể chờ đợi một kiểu Hội thảo tôn vinh ông Phạm Xuân Thệ đã nổi danh nhiều năm qua về việc cướp công đồng đội!

Mời nhấp chuột đọc thêm:

- Hôn quân Lưu Tử Nghiệp và vai diễn của Trương Dật Kiệtl

- Vài cảm nhận khi xem phim BỐ GIÀ (web drama) của Trấn Thànhl

- Vài trao đổi với nhà văn Chu Lai và đạo diễn Đặng Thái Huyềnl

- Phim “Mưa đỏ”: 3 tình tiết điện ảnh dưới góc nhìn ký hiệu học…l

- “Em và Trịnh” - Bộ phim gây nhiều tranh cãil

- Người tình… Người tính… Người tinh…l

- Phim “Đất rừng phương Nam” và những phản ứng trái chiềul

- Nghĩ về thủ thuật làm phim câu kháchl

- “Nhà bà Nữ” của Trấn Thành - Đỉnh cao của nhảml

- “Huyền thoại” của Phan Mạnh Quỳnh và những cảm nhậnl

Mời nghe Đặng Xuân Xuyến đọc bài thơ