HAY PHIM VỀ “THIÊN ĐỊA HỘI Ở NAM KỲ”
*
1. NHỮNG LỜI CA TỤNG NÓI LÊN... TRÌNH ĐỘ CỦA NGƯỜI HÁT LỜI TỤNG CA
Trước khi xem bộ phim “Đất
rừng phương Nam”, tôi đã cẩn thận đọc lại nguyên tác của nhà văn Đoàn
Giỏi. Trên Phê tê bốc của tôi (không rõ may mắn hay là b.ất h.ạnh) có nhiều
người bạn là nhà báo, nhà văn, KOL, người hoạt động trong giới điện ảnh... (nói
to và rõ là bạn trên Phê tê bốc thôi nhé) và đa số họ đều ca tụng bộ phim bằng
những lời có cánh (“lời có cánh” là từ mượn của thần thoại Hy Lạp, dùng để chỉ
những lời ca tụng đẹp đẽ). Chính vì thế nên tôi mới tò mò đi xem phim này, xem
có điều gì khiến cho nhiều người ca tụng đến như thế.
Đã từ lâu có rất ít nhà
văn, nhà báo, KOL, người hoạt động trong giới điện ảnh... mà tôi coi trọng bởi
vì thấy nhiều người trong số họ kiến văn mỏng và đáng sợ nhất là rất hay tuyên
truyền sai kiến thức, chưa kể lại thích làm người định hướng dư luận. Nhưng mấy
hôm nay chứng kiến một dàn đồng ca như trong bi kịch Hy Lạp cùng cất tiếng tụng
ca bộ phim “Đất rừng phương Nam”, thì sự coi trọng của tôi với số
ít người đó lại mất đi thêm một chút.
Nhưng mà thôi, ngoài
chuyện kiến văn, trình độ ra, thì con người ta ai cũng cần phải mưu sinh, ai
cũng cần những mối quan hệ tốt cho mình cả! Nên thông cảm với họ! Chỉ là tôi
nghĩ rằng, kể cả thành viên Ban giám khảo phim truyện giải Bông sen mà cũng
công khai ca tụng bộ phim “Đất rừng phương Nam” thì đáng buồn
thay cho cái Liên hoan phim Việt Nam sắp diễn ra! Có lẽ giám khảo công tâm và
chuyên nghiệp thì hết sức nên tránh những bình luận công khai như vậy. Và cũng
đáng buồn thay cho Cục Điện ảnh, trong đó không thiếu Giáo sư, Tiến sĩ, nhà văn
có tiếng, khi vẫn để nguyên bộ phim “Đất rừng phương Nam” ra rạp
chiếu mà không nhận ra những sai sót để yêu cầu sửa chữa. Hoặc biết đâu họ cũng
nhận ra những sai sót mà cố tình lờ đi? Còn tại sao lại lờ đi, thì có trời
biết, đất biết, họ biết và những nhà sản xuất, đầu tư phim biết! Dẫu sao một bộ
phim như “Đất rừng phương Nam” với nhiều đại cảnh tốn kém chi phí sản xuất
khoảng 40 tỷ, lại thêm kinh phí cho truyền thông quảng cáo là 10 tỷ thì cũng
quá hậu hĩnh rồi!
2. NHỮNG TÌNH TIẾT NÓI ĐẾN THIÊN ĐỊA HỘI VÀ NGHĨA HÒA ĐOÀN TRONG PHIM “ĐẤT RỪNG PHƯƠNG NAM”
Điều lấn cấn nhiều nhất
trong phim “Đất rừng phương Nam” là sự hư cấu, hay nói đúng hơn
là sự sai lệch lịch sử rõ rệt trong phim này ở một số tình tiết. Tôi thì định
coi như là hư cấu, nhưng cuối cùng vẫn phải dùng từ sai lệch, thậm chí nói nặng
là xuyên tạc, bởi hương hồn cụ Đoàn Giỏi dưới chín suối chắc cũng đang phiền lòng.
Nguyên tác “Đất rừng phương Nam” của Đoàn Giỏi là kể về những
ngày Nam Bộ kháng chiến sau 1945, bắt đầu từ “Mùa thu rồi, ngày hăm ba, ta
đi theo tiếng kêu sơn hà nguy biến” (bài hát “Nam Bộ kháng chiến” – Tạ
Thanh Sơn).
Còn bộ phim điện ảnh
của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng thì rõ ràng là không phải nói về Nam Bộ kháng
chiến sau 1945, mà lùi ngược thời gian về trước, nhưng không hề rõ năm tháng.
Trong suốt bộ phim không có bóng dáng của Việt Minh. Nhưng cũng không có cả
bóng dáng những người cộng sản hoạt động của Nam Bộ trước 1945. Nếu có, chỉ
được thể hiện rất mờ nhạt qua 2 cuộc họp, một cuộc họp chung với Thiên Địa Hội,
một cuộc họp riêng với nhau, nhưng cũng không có một từ ngữ nào để chỉ “cộng
sản” hay Việt Minh, chỉ có thể lờ mờ tự hiểu là có hai phe, đều yêu nước, chống
Pháp, lúc thì hợp tác, lúc thì mâu thuẫn nhau, trong đó có một phe là “cách
mạng”, phe kia là Thiên Địa Hội.
Vậy cứ cho là đạo diễn
Quang Dũng và người viết kịch bản là Trần Khánh Hoàng cố tình lùi về một khoảng
thời gian xa trước đó, thì có mấy điều lấn cấn sau đây:
- Logic lịch sử là sai
vì Thiên Địa Hội đã không còn hoạt động chống Pháp kể từ sau cuộc nổi dậy cứu
Phan Xích Long năm 1916, huống chi Thiên Địa Hội còn có một khuynh hướng khác
là băng nhóm xã hội đen (Xin xem các phần sau). Còn Cách mạng hay Cộng sản thì
kể từ năm 1930 khi Đảng Cộng sản thành lập, hoặc có lùi trước đó là Việt Nam
thanh niên cách mạng đồng chí hội từ cũng là từ năm 1925 và bắt đầu từ Quảng
Châu.
- Toàn bộ phim chỉ mang
dấu ấn đậm nét của Thiên Địa Hội. Bé An cũng thắp hương bái vào Thiên Địa Hội,
học võ theo Thiên Địa Hội, sống theo Thiên Địa Hội. Các đại cảnh toàn là hành
động của Thiên Địa Hội. Các nhân vật như anh Tiều (Tiến Luật đóng), Võ Tòng
(Mai Tài Phến) và một loạt các nhân vật khác đều là của Thiên Địa Hội, từ giọng
nói đến trang phục. Dĩ nhiên là thời kỳ này ở Nam Bộ thì sự cộng cư và hỗn dung
văn hóa giữa Việt – Hoa – Khmer là rất rõ. Song về mặt xây dựng nhân vật thì
cho thấy tuyến nhân vật phụ lấn át nhân vật chính. Nhân vật người cha của bé An
được xây dựng là người cách mạng yêu nước, nhưng rất mờ nhạt với những nhân vật
của Thiên Địa Hội. Thậm chí một số người yêu nước, cách mạng là đồng chí của
nhân vật Hai Thành (ba bé An) còn tỏ ra nhỏ nhen, kém cỏi so với những nhân vật
“anh hùng Thiên Địa Hội”. Nhưng chuyện này tôi sẽ nói ở một bài khác về kiểu
làm phim “dàn hàng ngang nhân vật mà tiến”!
- Thậm chí người viết
kịch bản và đạo diễn cũng không phân biệt được Thiên Địa Hội và Nghĩa Hòa Đoàn,
mà gộp chung làm một, thể hiện rất rõ qua các câu thoại!
Thật ra bộ phim với
chuyện lấy “Thiên Địa Hội” làm chủ đạo thế này thì đã thoát ly xa khỏi nguyên
tác. Vậy cách tốt nhất để cho dư luận khỏi chỉ trích là đổi tên phim thành
“Thiên Địa Hội ở Nam Kỳ”, vì bé An trong phim cũng có đất diễn mấy đâu, toàn
thấy là Út Lục Lâm (Tuấn Trần đóng) hay anh Tiều (Tiến Luật) đi mãi võ. Nhưng
cũng nên lưu ý là gọi anh Tiều có ý bảo là anh ấy người Tiều (Triều) Châu. Thưa
rằng các gánh “Sơn Đông mãi võ” thì đều là người Sơn Đông nên mới chết danh và
cụ Nguyễn Hiến Lê có viết điều này rất rõ.
Thế thì, sau khi xem
phim xong, tôi nghĩ là đổi tên phim là tốt nhất, khỏi chê trách, so sánh gì với
nguyên tác “Đất rừng phương Nam” của Đoàn Giỏi. Tên phim là
“Thiên Địa Hội ở Nam Kỳ”!
3. CÓ HAY KHÔNG THIÊN
ĐỊA HỘI VÀ NGHĨA HÒA ĐOÀN Ở NAM BỘ THỜI KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP TRƯỚC VÀ SAU NĂM
1945?
3.1. VÀI NÉT LỊCH SỬ VỀ
THIÊN ĐỊA HỘI VÀ NGHĨA HÒA ĐOÀN.
Phải nói ngay rằng
Thiên Địa Hội và Nghĩa Hòa Đoàn vốn là hai tổ chức thuần túy của người Hoa. Để
gọi là nói có sách, mách có chứng, tôi xin trích một số tư liệu. Tôi phải nói
ngay rằng tuy có một số bài viết trên báo về tổ chức Thiên Địa Hội, nhưng mà
như Vũ Bằng đã viết về quãng đời làm báo của mình trong hồi ký “Bốn mươi
năm nói láo”, thì tôi khó mà tin được báo chí. Nhưng tôi cũng post một
số link bài viết trên báo để cho ai có quan tâm thì đọc. Các link này ở comment
bên dưới.
Tôi cũng chỉ trích sách
vở, tư liệu của những tên tuổi lớn, có uy tín, ở miền Nam và miền Bắc bởi vì
lịch sử cần cụ thể, rõ ràng. Càng đọc sách nghiên cứu lịch sử, càng thấy buồn
cho bộ phim “Đất rừng phương Nam”.
Thiên Địa Hội là một tổ
chức có tôn chỉ “Phản Thanh phục Minh”, ra đời vào thời năm 1734 dưới thời vua
Ung Chính nhà Mãn Thanh, tương truyền do năm nhà sư thành lập. Năm nhà sư này
chạy thoát từ chùa Thiếu Lâm khi chùa bị triều đình đàn áp. Để giữ bí mật,
Thiên Địa Hội còn có nhiều tên gọi khác nhau như Tam Hiệp Hội, Nghĩa Hưng Hội…
Khi Cách mạng Tân Hợi (10/10/1911) nổ ra thì Thiên Địa Hội đã hoàn tất sứ mạng
lịch sử của nó. Tuy nhiên, trong suốt quá trình phát triển, Thiên Địa Hội với
nhiều bang hội bắt nguồn từ nó đã dần thay đổi. Không còn là phản Thanh phục
Minh nữa, mà trở thành những băng nhóm xã hội đen, buôn bán ma túy, tổ chức sòng
bạc, tiệm hút thuốc phiện, bảo kê, giết mướn… Dư đảng của Thiên Địa Hội bị
triều đình Mãn Thanh tróc nã nên có một số người theo dòng lưu dân người Hoa đi
xuống vùng Đông Nam Á, trong đó có miền đất Nam Bộ.
Về sau Thiên Địa Hội
còn có cái tên là Hội Tam Hoàng. Cách đây nhiều năm, từng có một cuốn sách mang
tên “Âm mưu Hội Tam Hoàng” của nhà báo Nga chuyên viết về các vấn
đề quốc tế Andrey Levin kể về cuộc đấu tranh của cảnh sát Singapore chống lại
một trong những hội kín lớn nhất ở vùng Đông – Nam Á: hội T.am Ho.àng. Tác giả
đã phân tích rõ những nguồn gốc và nguyên nhân gây tội á.c một cách có tổ chức
của Hội Tam Hoàng chuyên hoạt động cướp biển, buôn lậu ma túy, ngoại tệ, vàng
và “hàng sống". Sau năm 1949, khi chính quyền nước Cộng hòa nhân dân Trung
Hoa truy nã thì Hội T.am Hoàng thì đã chuyển địa bàn hoạt động sang Hongkong.
Còn về tổ chức Nghĩa
Hòa Đoàn thì Nguyễn Hiến Lê có viết: “Một dư phái của Bạch Liên giáo dấy lên
ở Sơn Đông tự xưng là Nghĩa Hòa Đoàn đeo bùa, đọc chú, lập đàn cầu nguyện,
luyện tập côn quyền, độn ngực và bụng một lớp giấy dầy: “Hai ngón tay” nói rằng
có thần che chở, súng đạn không thể xuyên được; dân chúng rất tin. Mới đầu họ
chủ trương: “Phản Thanh, phục Minh”. Mùa thu 1898, sông Hoàng Hà vỡ đê, miền
Sơn Đông lụt lớn, dân chúng đói khổ, Nghĩa Hòa Đoàn kéo nhau lên phía Bắc Kinh,
Sơn Tây. Họ sống như bọn giang hồ, múa kiếm đấu quyền cho dân chúng xem để xin
tiền độ nhật.
Trước thế chiến vừa
rồi, ở Nam Việt, các chợ tỉnh, chợ quận nào cũng thường thấy bọn “Sơn Đông mãi
võ” biểu diễn và bán vài thứ thuốc hoàn để xoa bóp, trị gãy tay, trật gân… họ
to lớn lực lưỡng, biết võ, giữ được truyền thống và lối sống của tổ tiên. Dân
chúng tin họ rất đông, ngay một số cụ lớn ở triều đình cũng tin họ nữa, tâu với
Từ Hi; Từ Hi tự cao, tự đại, quen được bợ đỡ rồi, cũng tin nữa; triều thần có
vài người sáng suốt nhưng không dám nói, sợ lưỡi tầm sét của “Phật bà”. Bà ta
nghe lời tên thái giám Lý Liên Anh, lợi dụng ngay Nghĩa Hòa Đoàn, và bọn họ đổi
khẩu hiệu là “phù Thanh diệt Dương”, cho họ nhiều tiền bạc lại hứa cho quân đội
của triều đình hợp tác với họ để cùng nhau tận diệt bọn “bạch quỉ”.
Năm 1900, bão tố nổi
lên. Bọn Nghĩa Hòa Đoàn – sử gọi là Quyền phỉ, tiếng Pháp gọi là Boxers – quấn
khăn đỏ, tìm nhà bọn giáo dân Trung Hoa giết hằng trăm mạng, đốt các nhà thờ
đạo, giết giáo sĩ, bất kì cái gì của ngoại nhân sáng tạo, xây cất: Đường xe lửa,
đường dây thép, máy móc, bưu điện… đều bị đập phá, thiêu hủy hết.” (“Sử Trung Quốc”, Nguyễn Hiến Lê, Nhà xuất bản Tổng hợp thành
phố Hồ Chí minh, 2017, trang 345).
3.2. VẬY CÓ NGHĨA HÒA
ĐOÀN VÀ THIÊN ĐỊA HỘI Ở NAM BỘ THỜI KỲ KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP SAU 1945 KHÔNG?
Sau khi đọc một số tài
liệu tôi cho là đáng tin cậy, tôi nhận thấy rằng có hoạt động của Thiên Địa Hội
trên mảnh đất Nam Bộ. Nhưng những hoạt động ấy diễn ra vào cuối thế kỷ 19, đầu
thế kỷ 20 và lắng xuống sau cuộc nổi dậy Phan Xích Long vào năm 1916. Còn trong
“Đất rừng phương Nam”, bối cảnh là cuộc kháng chiến chống Pháp ở
Nam Bộ sau 1945. Riêng về Nghĩa Hòa Đoàn thì không thấy có tư liệu nói đến.
Thực tế thì các sách lịch sử, văn hóa Việt Nam khi viết về giai đoạn cuối thế
kỷ 19, đầu thế kỷ 20, cụ thể là đến chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 – 1918)
đều có một mục gọi là “Phong trào Hội kín Nam Kỳ”, trong đó có nhắc đến Thiên
Địa Hội. Nhà văn Sơn Nam trong cuốn sách “Miền Nam đầu thế kỷ XX: Thiên
Địa Hội và cuộc Minh Tân”, Nhà xuất bản Trẻ, 2004 cũng cho biết những
tổ chức Thiên Địa Hội mang màu sắc kháng Pháp sau cuộc nổi dậy Phan Xích Long
đã không còn nữa.
Nói về hoạt động của
Thiên Địa Hội ở mảnh đất Nam Kỳ thì có thể nhắc đến một số ý kiến sau. Trước
hết là ý kiến chính thống của bộ “Lịch sử Việt Nam” gồm 15 tập,
do Viện Sử học biên soạn: “Ở Nam Kỳ cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, có hai
loại phong trào ảnh hưởng từ Thiên Địa Hội: một loại là tổ chức do những người
Hoa lãnh đạo, lấy danh nghĩa chống Pháp để tập hợp hội viên, có tính cách một
băng đảng xã hội sống ngoài vòng pháp luật; một loại phỏng theo hình thức Thiên
Địa Hội để tập hợp quần chúng đấu tranh chống Pháp có tính chất thời đại. Nhà
cầm quyền thực dân đều coi các hội kín là những tổ chức tập hợp phá rối trị an
cần nghiêm trị.
...
Theo thống kê của Sở
Mật thám Đông Dương ở Nam Kỳ giai đoạn chiến tranh thế giới thứ nhất có tới 70
– 80 hội kín” (“Lịch sử Việt Nam tập 7
từ năm 1897 đến năm 1918”, Viện Sử học biên soạn, Nhà xuất bản Khoa học xã hội,
2017, trang 600, 602)
Nhà văn Sơn Nam nhận
xét: “Năm 1899, tình hình ở tỉnh Gia Định và ngoại ô Sài Gòn thêm bi đát
hơn. Du đãng tụ tập ở Bà Điểm Bà Quẹo để lộng hành, chỉ huy bọn nài ngựa ở
trường đua, cầm đầu bọn ăn trộm ở Hòa Hưng ; hương chức làng Hòa Hưng không dám
hó hé. Én cướp đánh tại làng Bình Sơn, trên sông Sài Gòn, có tên cướp xăm mấy
chữ “anh hùng nhứt xứ”. Tổng đốc Phương nhận định rằng từ năm 1895 việc du côn
ngày càng thêm, hiệp với bọn Thiên Địa Hội mà hà h.iếp dân sự, ai giận ai thì
mướn nó đá.nh p.há, muốn được cử làm hội đồng, cai tổng thì mướn du côn coi
chừng, ai không bỏ thăm cho phe thì chận đ.ánh, ở nhà quê, du côn lại nhà giàu
mượn tiền 50, 30 đồng, ai thưa với làng thì nó đốt nhà, mượn không bao giờ trả,
chẳng ai dám tố cáo. Bọn du côn hăm he hương chức làng rằng nếu bắt chúng, sau
khi ở tù về, chúng g.iết c.h.ết. Bắt thì tòa theo luật Lang Sa không cầm tù
lâu. Bởi vậy, chẳng ai dám bắt, trở về tụi nó sẽ dữ hơn.
…
Phong trào gọi là “du côn
Sài Gòn” vào đầu thế kỷ gồm những thành phần như sau:
- Bọn bất lương, đ.âm
thuê ch.ém mướn, không lý tưởng gì cả.
- Một số người theo
Thiên Địa Hội muốn tạo khu vực ảnh hưởng riêng để làm ăn, nắm độc quyền về bến
xe, chứa cờ bạc.
- Một số nông dân mất
cơ sở làm ăn ở thôn quê, lên thành phố nhưng chưa thích ứng được với hoàn cảnh
mới, họ vẫn giữ óc tự tôn cho rằng xã hội nông nghiệp đàng cựu đẹp hơn xã hội
mà người Tây phương đặt trên đầu dân ta. Họ có tinh thần chống Pháp.” (“Lịch sử khẩn hoang miền Nam”, Sơn Nam, Nhà xuất bản Trẻ, 2009,
trang 109, 110).
Giáo sư Trần Văn Giàu
không chỉ là nhà sử học, ông chính là nguyên Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ, nguyên Chủ
tịch Ủy ban kháng chiến Nam Bộ trong những ngày sôi sục năm 1945. Ông cũng là
người phát Lời kêu gọi Nam Bộ kháng chiến và ông cũng là một nhân vật được nhà
văn Đoàn Giỏi nhắc tên trong cuốn sách “Đất rừng phương Nam”.
Quan điểm của ông về các Hội kín ở Nam Kỳ rất đáng để tham khảo. GS. Trần Văn
Giàu phủ nhận Thiên Địa Hội kiểu phản Thanh phục Minh ở Việt Nam và cho rằng
Hội kín ở Nam Kỳ là một sản phẩm thuần túy Việt Nam.
Trích một đoạn trong
cuốn sách "Sự phát triển của tư tưởng ở Việt Nam từ thế kỷ XIX đến
Cách mạng tháng Tám” (Tập 1: Hệ ý thức phong kiến và sự thất bại của nó
trước các nhiệm vụ lịch sử)" của Giáo sư Trần Văn Giàu, Nhà xuất bản Tổng
hợp thành phố Hồ Chí Minh, 1993): “Người ta về sau cũng thường nghĩ lầm rằng
cái tổ chức đứng ra khởi nghĩa sau năm 1913, 1916 là “Thiên Địa Hội”. Không
phải. Thiên Địa Hội là một tổ chức bí mật lớn ở miền Nam Trung Quốc nổi tiếng
trong cuộc chiến đấu phản Thanh phục Minh, nó không có chi nhánh ở Nam Kỳ. Nếu
ở Nam Kỳ có một vài hội kín (trong số hàng trăm hội kín khác nhau) lấy tên là
Thiên Địa Hội thì đó chỉ là cá biệt mà thôi. Trong sách “Hội kín ở Trung Quốc
và xứ An Nam”, tác giả H. Dusson nhận xét rằng: “Trên thuộc địa của chúng ta
(Nam Kỳ) người Hoa kiều tuy có nhiều tự do lắm, nhưng họ vẫn thấy bị theo dõi
rất gắt, cho nên họ không dại gì mà tổ chức hội kín. Họa may có thể tìm thấy
hội kín người Trung Quốc ở một vài nơi xa xăm lắm trong những tỉnh Bạc Liêu,
Rạch Giá nếu người ta hết sức để tâm đi tìm”.
Người Hoa kiều ở Nam
Kỳ, hầu hết là người phương Nam Trung Quốc có những tổ chức công khai, hợp
pháp, mạnh mẽ; Họ không cần có hội kín, các hội công khai vẫn ủng hộ được cuộc
vận động phản Thanh phục Minh, hay là sau đó ủng hộ cuộc vận động cách mạng
chống Mãn Thanh, chống đế quốc. Vậy ở Nam Kỳ không có Thiên Địa Hội gốc Trung
Quốc. Hội kín ở Nam Kỳ là một sản phẩm Việt Nam” (trang 530, 531)
Sau 1916 với cuộc nổi
dậy Phan Xích Long, hội kín kháng Pháp ở Nam Bộ thu mình lại và sẽ xuất hiện
dưới hình hài mới là hội kín của nhà yêu nước Nguyễn An Ninh (1899 – 1943) mang
tên Thanh niên Cao vọng Đảng, hoạt động ở Nam Kỳ từ năm 1923 đến năm 1929.
Các sách về lịch sử,
văn hóa Nam Bộ đều nhấn mạnh rằng có hai loại hình hội kín mang màu sắc Thiên
Địa Hội. Một là hội kín yêu nước kháng Pháp có cả người Hoa và người Việt tham
gia thì đã chấm dứt hoạt động kể từ năm 1916. Còn loại hội kín của người Hoa
mang tính chất băng đảng gi.ang hồ thì vẫn hoạt động mạnh mẽ xuyên suốt từ cuối
thế kỷ 19 cho đến năm 1975. Tuy có thể mang tên là Thiên Địa Hội hay là những
tên khác, nhưng đó không còn là Thiên Địa Hội hay Nghĩa Hòa Đoàn của thuở ban
đầu ở Trung Quốc nữa.
3.3. NGUYÊN TÁC CỦA NHÀ
VĂN ĐOÀN GIỎI VIẾT GÌ?
Trong một bộ phim như “Đất
rừng phương Nam”, không ai đòi phải giống như nguyên tác. Thậm chí có
thể là hư cấu. Nhưng nên hư cấu như thế nào cho phù hợp với sự thật lịch sử,
tránh đi quá đà. Chẳng hạn có thể nói về những hội kín nào đó vẫn tồn tại sau
năm 1945, song hành kháng Pháp cùng với Việt Minh và cho một số nhân vật trong
phim tham gia. Có thể đặt những tên gọi khác cho những hội này, chứ không nhất
thiết đặt cái tên Thiên Địa Hội hay Nghĩa Hòa Đoàn rất nhạy cảm và dễ gây tranh
cãi. Có bao nhiêu tên không chọn trong số 70, 80 hội kín ở Nam Kỳ trước chiến
tranh thế giới thứ nhất, sao cứ phải nhất định chọn Thiên Địa Hội và Nghĩa Hòa
Đoàn? Vì tính phổ biến của nó? Nếu vậy tại sao không chọn Bình Xuyên cho sát
với thực tế lịch sử hơn và cũng có xuất hiện trong tác phẩm “Đất rừng phương
Nam” của Đoàn Giỏi.
Trích một đoạn trong “Đất
rừng phương Nam”, lưu ý những tên người là nhân vật lịch sử trong đoạn
này:
“Ông Huỳnh Tấn lặng
thinh, tự rót rượu cho mình, cầm cốc lên uống từng ngụm nhỏ. Nét mặt của ông
trở nên đăm chiêu, rắn rỏi lạ. Dường như ông không phải là con người liến
thoắng vui tính như khi mới bước vào quán lúc chập tối. Ông nói:
- Nóng làm gì. Thong
thả mình kể cho cậu nghe. Một lần nữa, mình khẳng định không ai chủ trương đình
chiến. Bằng cớ là trong hội nghị các tổng lãnh của mặt trận Sài Gòn - Chợ Lớn
tại Tổng hành dinh của Ủy ban kháng chiến Nam Bộ tại chợ Đệm...
- Có những ai nào - Anh
phân đội trưởng bấy giờ mới ngồi xuống ghế, chăm chú nghe.
- Đông lắm. Mình không
nhớ hết... Tất nhiên là có anh Trần Văn Giàu, anh Huỳnh Văn Tiểng, anh Từ Văn
Ri, anh Hai Râu, anh Nguyễn Lưu, anh Mười Trí, anh Tư Tỵ và anh Ba Dương. Cậu
nhớ Tư Tỵ không? Trời ơi, có thể nói cha ấy là một ác-xơ nan (kho vũ khí), khắp
người đeo đầy vũ khí. Nào dao găm, súng lục, nào gươm Nhật... lại đeo ống nhòm,
đội nón sắt, mang ghệt, đi giày đinh. Tư Tỵ giữ mặt trận Bàn Cờ - Chợ Đũi ấy
mà!
- Nhớ rồi. Khi mình rút
xuống Mỹ Tho, còn nghe nói anh Nguyễn Lưu lãnh đạo công đoàn nội thành Sài Gòn
- Chợ Lớn đánh nhiều trận sướng lắm, phải không?
- Ừ. Nguyễn Lưu nói làm
gì nữa? Dân Côn Đảo về mà!
- Nói ngay chỗ cuộc hội
nghị ấy nghe nào?
- Lúc đang họp anh Ba
Dương đi một chiếc tàu sắt từ Bình Xuyên đi tới. Cậu biết Ba Dương chứ? Xưa nay
vẫn vậy. Thủ lãnh Bình Xuyên, dân anh chị mà lúc nào cũng khiêm tốn, ôn hòa, ít
nói. Trong cuộc họp, Ba Dương chỉ lặng lẽ ngồi nghe, hai tay tì vào thành chiếc
bàn tròn vòng gõ, mặt cẩm thạch, thứ mặt bàn lúc nào cũng lạnh như nước đá ấy.
Mọi người bàn cãi lung tung việc nên ngừng bắn hay không ngưng bắn. Đợi cho mọi
người ngớt tiếng, bấy giờ anh Ba Dương mới đứng dậy, thong thả rút trong túi áo
bành tô ra một chai, đặt cộp xuống giữa mặt bàn. Biết gì không? Trời ơi, chai
toàn là những ngón tay ngâm rượu. Anh nói: "Đây là ý kiến của anh em Bình
Xuyên phát biểu với hội nghị, khi nghe nói có lệnh đình chiến. Rồi anh nghiêm
giọng, tiếp: "Họ chặt ngón tay thề trước bàn thờ Tổ quốc, trước ảnh Cụ Hồ
là nhất định đánh đến cùng... Các anh ra ngoài kia mà coi chiếc tàu của tôi.
Tụi Tây ở Rạch Kiến nó bắn tôi như vậy đó.” (“Đất rừng phương Nam”, Đoàn Giỏi, NXB Văn học, 2013, trang
32, 33).
Mặt khác nguyên tác “Đất
rừng phương Nam” không hề có câu chữ nào nhắc đến hai tổ chức Thiên Địa
Hội và Nghĩa Hòa Đoàn, cũng không nhắc đến người Hoa. Chỉ duy nhất ở đầu tác
phẩm có nhắc đến chuyện vì mải xem “Sơn Đông mãi võ” mà cậu bé An bị lạc. “Một
em bé vận bộ quần áo bằng xa tanh màu đỏ, tóc tết quả đào, mang đôi hài vải đen
bước ra, cúi chào khán giả. Chiếc vòng sắt quấn giẻ tẩm dầu lồng giữa một khung
gỗ hình chữ nhật, dựng đứng cỡ ngang tầm mắt tôi, bày giữa hiện trường. Dứt
loạt vỗ tay chung quanh, người Khách già cầm ngọn đuốc châm vào chiếc vòng quấn
giẻ. Tức thời một vầng lửa hình trong như chiếc bánh xe lửa của Na-tra (Một
nhân vật trong truyện "Phong thần" Trung Quốc) phực cháy vù vù. Em bé
lại nghiêng đầu chào mọi người rồi dún chân một cái, chạy tới ba bước gieo mình
như một con thoi bay qua vòng lửa.” (“Đất rừng phương Nam”, Đoàn Giỏi, Nhà
xuất bản Văn học, 2013, trang 9).
Còn về chuyện gia đình
ông Hai, tía nuôi của bé An thì cũng chẳng có dính gì đến Nghĩa Hòa Đoàn hay
Thiên Địa Hội. Võ Tòng lại càng không và dĩ nhiên bé An cũng không nốt. Đọc cả
cuốn sách không thấy bóng dáng nào của những tổ chức hội kín, kể cả hội kín yêu
nước kháng Pháp.
Như trên đã nói, tôi
cho rằng bộ phim cũng có thể hư cấu cho hấp dẫn hơn do với nguyên tác, khiến
cho kịch bản phim kịch tính hơn, thu hút hơn. Nhưng vấn đề nằm ở chỗ hư cấu như
thế nào cho hợp lý, đừng để sai lệch lịch sử. Huống chi “Đất rừng phương Nam”
là một tác phẩm quá nổi tiếng của Đoàn Giỏi, đã in dấu ấn trong lòng độc giả
nhiều thế hệ và bất cứ sự hư cấu nào cũng cần hết sức thận trọng.
3.4. PHIM “ĐẤT RỪNG
PHƯƠNG NAM” ĐƯA THIÊN ĐỊA HỘI VÀ NGHĨA HÒA ĐOÀN VÀO NHẰM MỤC ĐÍCH GÌ?
Vậy cứ cho là các nhân
vật trong phim “Đất rừng phương Nam” gia nhập các hội kín kháng
Pháp mang tên Thiên Địa Hội thì chuyện đó phải xảy ra muộn nhất vào thời kỳ
chiến tranh thế giới thứ nhất. Nhưng bối cảnh của phim không rõ ràng, có cả
người cách mạng, có thể hiểu ngầm là cộng sản. Nếu vậy phải hiểu là sau năm
1930. Khi ấy thì các tổ chức kiểu Thiên Địa Hội đã không còn là tổ chức yêu
nước, kháng Pháp, mà chỉ đơn thuần là tổ chức băng đảng xã hội đen của người
Hoa. Tôi nghĩ có thể có vài lý do để có kịch bản phim như vậy:
Thứ nhất: Sự đề cao
Thiên Địa Hội nếu đơn thuần chỉ vì muốn kịch bản phim hấp dẫn, ly kỳ hơn thì đó
là sự ngu dốt. Nhưng sự n.gu d.ốt này sẽ dẫn đến hệ quả sai lạc là những công
chúng xem phim sẽ hiểu rằng trên mảnh đất Nam Bộ sau năm 1945, vẫn có những Hội
kín kháng Pháp mang tên Thiên Địa Hội, mà sự thật là lúc đó Thiên Địa Hội chỉ
còn là những băng đảng giang hồ do người Hoa chi phối, bởi vì họ chỉ liên tưởng
đến nguyên tác “Đất rừng phương Nam”. Cho nên tôi mới đề nghị đổi
tên phim!
Hơn nữa tôi đọc tin
thấy có những trường đại học như HUTECH hay Đại học Quốc Gia thành phố Hồ Chí
Minh còn mua hàng ngàn vé xem phim “Đất rừng phương Nam” cho sinh viên đi xem.
Tôi không phản đối chuyện mang văn hóa giải trí cho sinh viên. Nhưng cũng phải
đặt câu hỏi là có bao nhiêu sinh viên xem xong sẽ đồng nhất Thiên Địa Hội,
Nghĩa Hòa đoàn trước và sau năm 1945 là những tổ chức yêu nước kháng Pháp?
Thứ hai: Cố tình đưa
tình tiết Thiên Địa Hội và Nghĩa Hòa Đoàn vào phim là một chiêu bài truyền
thông bẩn, để gây tranh cãi và thu hút khán giả đến xem phim nhiều hơn. Nếu vậy
thì đây là một con dao hai lưỡi dễ phản tác dụng.
Thứ ba: Cố tình đưa
tình tiết Thiên Địa Hội và Nghĩa Hòa Đoàn vào phim để viết lại lịch sử nhập
nhằng dựa vào nguyên tác của nhà văn Đoàn Giỏi. Rằng thời đó năm 1945, vai trò
của Thiên Địa Hội và Nghĩa Hòa Đoàn không phải là những băng đảng x.ã hội đ.en
của người Hoa, mà là tổ chức yêu nước chống Pháp. Tôi nhớ đến một số bộ phim
Trung Quốc cũng có chủ trương “viết lại lịch sử” theo kiểu này, nhất là một số
phim hạ thấp Tôn Trung Sơn, Quốc dân Đảng, đề cao vai trò của cộng sản, của Mao
Trạch Đông.
Tôi thì hy vọng chỉ có
hai lý do trên, chứ nếu đến lý do thứ ba thì thật là đáng chán vì lịch sử cũng
cần được tôn trọng chứ không phải để tuyên truyền sai lệch thông qua hình thức
khéo léo là một bộ phim.
Cuối cùng nếu quả tình
những nhà sản xuất muốn tôn vinh những Hội kín của người Hoa, cùng với văn hóa
người Hoa thì họ hoàn toàn có quyền làm như vậy, không ai cấm họ cả và thực tế
họ đã làm vậy suốt bộ phim. Nhưng đã làm vậy thì nên sòng phẳng, đừng dựa hơi
vào nguyên tác của Đoàn Giỏi! Và nên nhớ Thiên Địa Hội và Nghĩa Hòa Đoàn đều là
những vấn đề lịch sử hết sức nhạy cảm. Công chúng không phải ai cũng đọc sách
nghiên cứu để hiểu, cùng lắm biết qua một vài bài báo. Thế thì không đủ và rất
dễ gây ra những hiểu nhầm, theo kiểu: Thiên Địa Hội toàn là người yêu nước
chống Pháp. Thiên Địa Hội hoạt động còn hay hơn cả cách mạng, cách mạng chỉ
thấy họp không giải quyết được vấn đề gì, còn Thiên Địa Hội thì c.ắ.t máu ăn
thề, c.ướ.p ngục, khởi nghĩa, đ.ánh nhau như phim võ hiệp…! Bất cứ ai xem phim
mà không hiểu về lịch sử hay ít kiến thức sẽ thấy như thế và cảm phục Thiên Địa
Hội! Phim còn cài cắm khá nhiều ẩn ý tinh vi mà tôi sẽ nói sau. Làm phim về
những hội kín mang những tên nhạy cảm như thế, lại còn đội lốt “Đất rừng
phương Nam”, thì tôi cũng đến chịu không thể hiểu nổi tư duy của những
người làm phim!
Mà cũng có thể phim còn
ra phần 2, phần 3, lúc đó biết đâu lại đưa những chuyện khác vào để chữa cháy.
Nhưng nói thật là với tôi thì kịch bản phim này có xu hướng thành phim truyền
hình rồi, nên có làm thêm 10 tập nữa thì tôi cũng không lạ!
Mời nhấp chuột đọc thêm:
- Các bài viết về Chuyện làng văn0
- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 1l
- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 2l
- Bạn đọc cảm nhận về một số tác phẩm
của Đặng Xuân Xuyếnl
Mời nghe Khề Khà Truyện đọc truyện ngắn
CHUYỆN CU TỐ LÀNG TÔI của Đặng Xuân Xuyến:
Vương Chinh giới thiệu
Sưu tầm: Hà Thanh
Vân - nguồn: tiengdancom
Ảnh minh họa sưu tầm từ
nguồn: internet
Bài viết là quan điểm riêng của các tác giả.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét