Trang Đặng Xuân Xuyến: KÝ ỨC BỊ LƯU ĐÀY: BỘ PHIM A.L.ZH.I.R - TRẠI TÙ NỮ DƯỚI THỜI STALIN - Tác giả: Lê Thọ Bình ; Phan Hoàng Nam giới thiệu

KÝ ỨC BỊ LƯU ĐÀY: BỘ PHIM A.L.ZH.I.R

- TRẠI TÙ NỮ DƯỚI THỜI STALIN

(Tác giả Lê Thọ Bình)

Bộ phim A.L.ZH.I.R (2018) không chỉ kể về trại giam khét tiếng của Liên Xô cũ dành cho phụ nữ, mà còn phơi bày một kiểu tội ác mang tính hệ thống – nơi tình thân trở thành lý do để con người bị kết án.

Một khúc bi ca lịch sử bằng ngôn ngữ điện ảnh

Bộ phim “A.L.ZH.I.R” (tiếng Nga “А. Л. Ж. И. Р” - Акмолинский Лагерь Жен Изменников Родины) là những chữ cái đầu của “Trại Akmola dành cho vợ của những kẻ phản bội Tổ quốc” ở Kazakhstan.

Đây là bộ phim truyền hình 11 tập do Kazakhstan sản xuất năm 2018. Tác phẩm dựa trên những sự kiện lịch sử có thật trong thời kỳ Đại thanh trừng của Stalin (1936–1938), khi hơn 8.000 phụ nữ vô tội bị bắt giữ chỉ vì họ là vợ, mẹ, chị em, hoặc con gái của những người bị kết tội là “phản bội Nhà nước Xô Viết”.

Những người phụ nữ ấy không được xét xử, không có luật sư, không có quyền bào chữa, không cần bằng chứng. Họ là “thành viên của gia đình những kẻ phản bội”, một khái niệm pháp lý phi nhân, phi logic và đầy bạo lực, nơi thân phận người phụ nữ trở thành cái bóng của bản án dành cho đàn ông, và bị kéo lê vào địa ngục không lối thoát.

Nhân vật trung tâm của “A.L.ZH.I.R” là Olga Pavlova, vợ một nhà thiết kế máy bay danh tiếng bị kết tội phản quốc. Cô không tham gia hoạt động chính trị, không có ý định trốn chạy hay phá hoại, nhưng điều đó không cứu nổi cô khỏi cuộc trục xuất không bản án. Cùng cô là Sofia Ter-Ashaturova, một diva opera nổi tiếng bị gài bẫy, bắt giữ, và đưa tới cùng trại.

Hai người phụ nữ, một đại diện cho tầng lớp trí thức mới nổi, một là ngôi sao sân khấu, bỗng chốc trở thành tù nhân trong một nhà tù nơi danh tính cá nhân bị xóa sổ, chỉ còn tồn tại dưới cái mác “người nhà của phản động”. Họ không được xét xử đúng nghĩa, không có luật sư, và cũng không có thời hạn rõ ràng cho án tù. Đây là biểu hiện tột cùng của một hệ thống pháp quyền bị chính trị hóa, nơi luật lệ không còn để bảo vệ công dân mà để hợp thức hóa sự tàn bạo.

Những ký ức cá nhân hóa thành biểu tượng chung:

Điểm đáng giá của bộ phim là không chỉ kể lại lịch sử một cách khô khan, mà còn cá nhân hóa từng nỗi đau. Thông qua lời thoại ngắn gọn nhưng sắc sảo, ánh mắt chịu đựng, những cử chỉ nhỏ đầy ẩn ý, khán giả có thể cảm nhận được tầng tầng lớp lớp cảm xúc bị dồn nén, uất nghẹn, không thể giải tỏa.

Một trong những cảnh tượng đáng nhớ nhất là khi Olga nhìn thấy con gái mình trên sân trại, nhưng không được phép ôm con, không được gọi tên. Tình mẫu tử thiêng liêng nhất bị nghiền nát bởi quy định của nhà tù.

Xem A.L.ZH.I.R, người ta buộc phải đặt câu hỏi: điều gì xảy ra khi quyền lực bị đặt sai tay? Bộ máy nhà nước toàn trị không chỉ kiểm soát kinh tế hay chính trị, mà còn thao túng lịch sử, xóa bỏ ký ức, và tái định nghĩa cái gọi là “tội lỗi”.

Phim cũng nhắc đến nhiều nhân vật có thật như chị gái Nguyên soái Tukhachevsky, mẹ của nhà thơ Bulat Okudzhava, vợ của các nhà văn như Pilnyak và Gaidar. Nhờ vậy, A.L.ZH.I.R không còn là câu chuyện hư cấu, mà là một cuốn sử điện ảnh, nơi từng nhân vật là hiện thân của hàng nghìn nạn nhân bị lãng quên. Đáng nói hơn, nhiều nhân vật trong phim đến cuối cùng vẫn không biết vì sao mình bị bắt, và thậm chí sau khi ra tù, họ cũng không bao giờ được công nhận là vô tội.

Giá trị hiện đại: Lịch sử không phải chuyện đã qua:

Về mặt hình ảnh, phim sử dụng tông màu lạnh, ánh sáng u tối, và nhịp dựng chậm rãi, phù hợp với không khí nặng nề của chủ đề. Đạo diễn không lạm dụng nhạc nền hay hiệu ứng đặc biệt, mà để diễn xuất và tình tiết tự nói lên sự tàn bạo của thời đại. Điều này tạo ra một không khí ngột ngạt nhưng không bi lụy, giàu chất triết lý và sức nặng nhân văn.

Phim cũng có những phân đoạn nội tâm mạnh, như khi Sofia, người từng đứng trên sân khấu lớn, bị ép hát cho cai tù nghe trong một buổi "giải trí". Cảnh đó nói nhiều hơn cả một bản cáo trạng: tài năng trở thành món hàng rẻ mạt trong tay kẻ có súng và quyền lực.

Tuy là phim lịch sử, nhưng A.L.ZH.I.R mang lại thông điệp đậm tính hiện đại: sự tự do không thể bị coi là mặc định, và pháp quyền phải luôn đặt trên ý chí chính trị. Khi xã hội đánh mất khả năng phản biện, và công dân không có nơi nào để bày tỏ sự bất công, thì lịch sử có thể lặp lại dưới hình thức khác.

Đối với khán giả Việt Nam, đặc biệt là những người trẻ, bộ phim là một lời nhắc: hãy quan tâm đến lịch sử không phải để hận thù, mà để hiểu rằng những mất mát vô lý này hoàn toàn có thể xảy ra nếu ta mất cảnh giác. Phim cũng khơi gợi sự đồng cảm giữa các thế hệ, những người bà, người mẹ từng trải qua cải cách, chiến tranh, trại tù, nay có thể kể lại ký ức của họ qua hình ảnh sinh động mà A.L.ZH.I.R đem đến.

A.L.ZH.I.R là một tác phẩm nghiêm túc, sâu sắc, và có giá trị vượt thời gian. Nó không chỉ là một bộ phim, mà là lời cảnh tỉnh, lời xin lỗi ngầm với quá khứ, và lời nhắc nhở với hiện tại. Trong thời đại mà công nghệ và giải trí nhanh đang làm mờ ranh giới giữa thực và ảo, thì những bộ phim như A.L.ZH.I.R – chậm rãi, u ám, và ám ảnh – lại trở thành liều thuốc giải độc cho sự lãng quên.

MỜI NHẤP CHUỘT ĐỌC THÊM:

- Về bút danh Thái Đắc Xuânl

- Kỷ niệm khó quên thời là lính văn nghệl

- Tản mạn chuyện giới tính của “sao”l

- Tản mạn chuyện nghệ danh của các “sao” Việtl

- Hôn quân Lưu Tử Nghiệp và vai diễn của Trương Dật Kiệtl

- Vài cảm nhận khi xem phim BỐ GIÀ (web drama) của Trấn Thànhl

- Đặng Xuân Xuyến với nghề viết sách và kinh doanh sáchl

- Tâm sự về việc soạn sách “văn hóa tâm linh”l

- Những lưu ý khi xem tướng bàn tayl

- Trao đổi thuật xem tướng tay với bạn đọcl

- Chuyện của tôi và chị Nguyễn Thị Ngọc Diệpl