BÀI THƠ 'TỔ QUỐC GỌI TÊN' ĐÚNG NHƯNG KHÔNG HAY! - Tác giả: Nguyễn Hữu Quý (Quảng Bình)

(Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai ; Nguồn ảnh: internet)

BÀI THƠ "TỔ QUỐC GỌI TÊN"

ĐÚNG NHƯNG KHÔNG HAY!

*

(Tác giả Nguyễn Hữu Quý)

Tôi thực sự biết ơn Nguyễn Phan Quế Mai đã dịch khá thành công bài thơ "Bông huệ trắng" của tôi (tặng thưởng thơ hay nhất năm 1995 tạp chí Văn nghệ quân đội) sang tiếng Anh. Trong một lần gặp gỡ và giao lưu với các bạn nhà thơ cựu chiến binh đến từ Mỹ tại trụ sở Hội Nhà văn Việt Nam, tôi đã đọc "Bông huệ trắng" bằng tiếng Việt và được Nguyễn Phan Quế Mai diễn đạt bằng tiếng Anh. Nhiều nhà thơ Mỹ đã rơm rớm nước mắt khi nghe bài thơ đó. Kỷ niệm đẹp này tôi không bao giờ quên.

Tôi cũng biết Nguyễn Phan Quế Mai đã “Việt hóa” thành công những bài thơ giàu hình ảnh, nhạc điệu, nhiều chất nghĩ, chất cảm của nhà thơ Bruce Weigl vốn là một lính Mỹ từng tham chiến tại chiến trường Quảng Trị trong tập "Bài ca bom na pan". Tôi từng nghĩ Quế Mai như một nhịp cầu cùng nhiều người khác nối lại những cách biệt vốn đầy thù hận sau cuộc chiến tranh xâm lược của Mỹ đối với Việt Nam.

Tôi cũng đã đọc thơ Nguyễn Phan Quế Mai, nhận thấy tác giả trẻ này nghiêng về chất tự sự, khá mộc mạc, thấm thía tình yêu quê hương, đất nước và không mấy ồn ào cao giọng. Giọng thơ rì rầm thủ thỉ, kiểu như:

"Gom rơm mục đồng về lót gối

hành trình dài, thao thức cơn mơ"

(Là Việt)

"Trắng trời những ngôi mộ vô danh

Trắng đất những người con đi tìm mộ bố

Mưa tả tơi xuống họ…"

(Hai nẻo trời và đất)

hay:

"Tôi ngồi sau xe

Lắng nghe ông kể chuyện

Nghe gió Trường Sơn thổi về từ mái tóc bồng điểm bạc

Nghe nắng miền Trung hát trên đôi vai gầy guộc

Nghe tiếng súng xuyên về từ ngày tôi chưa sinh…"

(Thời gian trắng).

Chính vì nhơ nhớ cái giọng thơ ấy của Nguyễn Phan Quế Mai mà tôi hình như đã “vấp” phải sự khang khác khi tiếp xúc với văn bản "Tổ quốc gọi tên" của chị.

Xin nói ngay rằng "Tổ quốc gọi tên" không phải là ý mới. Khi lâm nguy, non sông cất tiếng gọi, lớp lớp con dân đất Việt đáp lời cầm vũ khí đánh giặc. Từ năm 1967, Tố Hữu đã viết: "Thiêng liêng thay, tiếng gọi của Bác Hồ: / Vì độc lập tự do, toàn dân ta quyết thắng!" (Chào xuân 67). Nam Hà cũng đã dựng nên khí phách ấy: "Ôi tuổi thanh xuân/ Mang bốn nghìn năm lịch sử trong tim/ Ta sung sướng được làm người con Đất nước…" (Chúng con chiến đấu cho Người sống mãi Việt Nam ơi)…

Trong bài "Tổ quốc gọi tên", cái dở nhất là Nguyễn Phan Quế Mai “dựa dẫm” hay lấy ý của những câu thơ người khác đã viết nhiều lần.

Ở khổ thơ mở đầu chị viết:

"Đêm qua tôi nghe Tổ quốc gọi tên mình

Bằng tiếng sóng Trường Sa, Hoàng Sa dội vào ghềnh đá

Tiếng Tổ quốc vọng về từ biển cả

Nơi bão tố dập dồn, chăng lưới, bủa vây".

Câu đầu tiên ý đã cũ như tôi phân tích ở trên. Câu thứ 3 gợi cho người đọc liên tưởng tới tên bài thơ "Tổ quốc nhìn từ biển" của Nguyễn Việt Chiến.

Đến khổ thứ hai thì sự sáo mòn, lặp lại ý người khác rõ hơn. Nguyễn Phan Quế Mai viết: "Tổ quốc của tôi, Tổ quốc của tôi/ Bốn nghìn năm chưa bao giờ ngơi nghỉ…". Trong bài thơ "Chúng con chiến đấu cho Người sống mãi Việt Nam ơi", xuất hiện từ năm 1966, Nam Hà đã viết rất hào sảng thế này: "Đất nước/ Bốn ngàn năm không nghỉ/ những đạo quân song song cùng lịch sử/ Đi suốt thời gian, đi suốt không gian/ Sừng sững dưới trời anh dũng hiên ngang…"

Trong hai câu thơ sau tôi thấy có những điều không hề ổn chút nào: "Chín mươi triệu người lấy thân mình chở che Tổ quốc linh thiêng/ Để giấc ngủ trẻ thơ bình yên trong bão tố". Giá như chị viết …"Tổ quốc thiêng liêng" thì không ai bắt bẻ được. Từ "linh thiêng" vốn dành cho cõi khác, thế giới khác mang hàm ý cao quý, ví như tổ tiên, ông bà linh thiêng, chốn tâm linh, chuyện tâm linh. Tổ quốc không bao giờ chết cả, bởi thế mà từ những ngày đầu toàn dân ta kháng chiến chống thực dân Pháp, câu khẩu hiệu "Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh" đã trở thành tâm niệm của bao chiến sỹ, nhân dân ta. Và, câu thơ tiếp theo "Để giấc ngủ trẻ thơ bình yên trong bão tố" thì cái ý ấy sao mà giống thế mấy câu của Tố Hữu viết từ mùa xuân 1973: "Một trời êm ả, xanh không tưởng/ Mặt đất bình yên giấc trẻ thơ…." (Việt Nam máu và hoa).

Lại có những câu thơ chị viết như lời nói thường vậy: "Ngày hôm nay kẻ lạ mặt rập rình/ Chúng ngang nhiên chia cắt tôi và Tổ quốc". Tôi mạo muội nghĩ, đã "rập rình" thì không thể "ngang nhiên" được. Những câu như thế và những câu sau đây hàm lượng sáng tạo nghệ thuật rất ít, nó là hiện thân của sự biếng nhác, dễ dãi trong làm thơ: "Sóng chẳng bình yên dẫn lối những con tàu/ Sóng quặn đỏ máu những người đã khuất/ Sóng cuồn cuộn từ Nam chí Bắc/ Chín mươi triệu môi người thao thức tiếng Việt Nam". “Đầu môi chót lưỡi”, người ta hay nói vậy; tiếng trên môi dẫu có thao thức đấy nhưng sao sâu lắng bằng, nhức buốt bằng tiếng trong tim.

Nếu như không được phổ nhạc và xuất hiện trong thời điểm biển Đông dậy sóng, cả nước sôi lên vì những hành động ngang ngược của Trung Quốc trên vùng thềm lục địa, lãnh hải nước ta thì chắc bài thơ "Tổ quốc gọi tên" cũng chìm khuất đâu đó. Nó sẽ không được “tụng ca” như một tác phẩm có giá trị lịch sử và giá trị nghệ thuật lớn lao như một số người ngộ nhận. Tôi nghĩ, quần chúng tạo ra cộng hưởng lớn từ ca khúc "Tổ quốc gọi tên mình" hơn là từ bài thơ "Tổ quốc gọi tên". Trong trường hợp này, giá trị cổ vũ và lay động do âm nhạc tạo ra nhiều hơn, lớn hơn bài thơ bội phần. Theo tôi, đã đến lúc chúng ta viết về biển đảo thân yêu bằng sự sâu lắng, minh triết như những trầm tích văn hóa của ông cha để lại trong từng tấc biển, tấc đất máu thịt vậy. Sự ồn ào, lềnh phềnh, xốp xáp sẽ sớm bị thải loại theo thời gian. Sờ sờ ra đấy, những bài hát, bài thơ kháng chiến mang tâm hồn dân tộc, đẫm chất văn hóa cội nguồn thì còn sống khỏe, sống bền với chúng ta còn những gì minh họa sơ lược, mang tính tuyên truyền nhất thời thì không mấy ai nhớ, ai hát, ai đọc nữa.

Tóm lại, trong cảm nhận của tôi, thì bài thơ "Tổ quốc gọi tên" chỉ đúng nhưng không hay. Chắc chắn không phải là tác phẩm có giá trị lịch sử và giá trị nghệ thuật cao.

Mời thư giãn với nhạc phẩm TÔI NGHE TỔ QUỐC GỌI TÊN MÌNH

của Đinh Trung Cẩn, thơ Nguyễn Phan Quế Mai, qua tiếng hát Quang Thọ:

           

*

Hà Nội, Tháng 10 năm 2015

NGUYỄN HỮU QUÝ

Địa chỉ: Phòng 201, Chung cư M5, 56 Trần Vỹ,

quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội

Email: nguyenhuuquy56@yahoo.com.vn

Điện thoại: 0982055454

.

3 vụ đạo thơ khiến văn đàn sôi sục

*

Bạch lộ - Phan Huyền Thư

Sẹo độc lập là thành công nhiều tranh cãi của nhà thơ - đạo diễn Phan Huyền Thư. Vừa nhận giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam, tập thơ liên tiếp được đưa ra bàn luận về "độ thuần" của những bài thơ đơn lẻ. 

Đầu tiên là sự việc một câu thơ trong bài Có lẽ đã chết vẫn tốt hơn tương tự như một câu khác của nhà thơ Du Tử Lê. Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên cho rằng xét về câu chữ có thể giống nhau nhưng mạch phát triển giữa 2 bài thơ lại khác nhau. Sự việc này tạm lắng xuống nhưng vẫn không xóa hết được sự ngờ vực của những độc giả theo dõi.

Sau đó là câu chuyện bài Bạch lộ (Độc ẩm với Lã Bất Vi) trong tập Sẹo độc lậpđã "đạo" lại bài thơ Buổi sáng của tác giả Phan Ngọc Thường Đoan. Bài thơ của Thường Đoan được viết năm 2000 tại quán cà phê của nhạc sĩ Phú Quang và được nhạc sĩ này phổ nhạc. 

Phan Huyền Thư đã gửi thư xin lỗi, trả giải thưởng lại cho Hội nhà văn nhưng vẫn khẳng định tác phẩm của mình được sáng tác năm 1996 - trước Buổi sáng nhiều năm. Ngày 22/10, tác giả của Sẹo độc lập một lần nữa viết thư xin lỗi tác giả Thường Đoan và thừa nhận Bạch lộ ra đời sau Buổi sáng.

Có người cho rằng, Bạch lộ không phải là bài thơ xuất sắc và phản ánh tài năng của Phan Huyền Thư trong tập thơ nhiều tranh cãi những ngày gần đây. Tuy nhiên, sự việc đạo nhái thực sự là "vết sẹo" trong suốt thời gian hoạt động nghệ thuật của nữ nhà thơ - đạo diễn tài năng.

Tổ quốc gọi tên mình - Nguyễn Phan Quế Mai

Trước vụ đạo thơ của Phan Huyền Thư được "đưa ra ánh sáng", dư luận cũng sôi nổi không kém với quyền tác giả của bài thơ Tổ quốc gọi tên mình. Tác phẩm này in trong tập thơ cùng tên của tác giả Nguyễn Phan Quế Mai và được bạn đọc quan tâm. 

Tuy nhiên, ngày 28/9, anh Ngô Xuân Phúc chia sẻ trên trang cá nhân cho biết anh mới là chủ nhân thực sự của bài thơ. Theo tác giả sinh năm 1980 đang sinh sống tại tỉnh Nghệ An, anh sáng tác bài thơ vào năm 2008 và từng lưu truyền trên các mạng xã hội khác nhau.

Dư luận hết sức quan tâm đến vụ việc này bởi Tổ quốc gọi tên mình là bài thơ đầy ý nghĩa trong giai đoạn hiện nay. Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai cho rằng cô bị vu khống và dọa kiện anh Ngô Xuân Phúc ra tòa. 

Nhiều người trong nghề cũng có những luồng dư luận trái chiều xung quanh vụ việc này. 

Hiện tại tranh chấp về quyền tác giả cũng như chỉ ra người đạo bài thơ Tổ quốc gọi tên mình đang đi vào ngõ cụt. Tối 20/10, Nguyễn Phan Quế Mai gửi thư ngỏ tới độc giả, cho biết cô không tiến hành kiện tụng liên quan đến tranh chấp bài thơ trừ khi có yêu cầu của cơ quan chức năng. 

Nữ nhà thơ tiếp tục khẳng định cô là tác giả và "chưa từng nghe thấy hoặc đọc một bài thơ nào tương tự".

Khi chúng ta già - Phạm Hồng Phước

Khác với 2 vụ đạo thơ kể trên, ca - nhạc sĩ trẻ Phạm Hồng Phước cũng từng dính lùm xùm đạo thơ của tác giả Việt Hà. Sự việc xảy ra vào đầu năm 2014 khiến dư luận hết sức quan tâm. Cụ thể, anh đã dùng lời bài thơ Khi chúng ta già để phổ nhạc cho ca khúc cùng tên.

Ban đầu, Phạm Hồng Phước né tránh và không trực tiếp thừa nhận đạo thơ. Tuy nhiên, dư luận đã tạo sức ép buộc anh phải viết tâm thư đăng tải lên trang cá nhân thừa nhận hành vi của mình.

Nam ca sĩ trẻ chia sẻ: "Tôi đã sai và tôi muốn gửi lời xin lỗi chị Việt Hà, vì dù có giải thích như thế nào thì một chữ chị sáng tác cũng là của chị, tôi cần tôn trọng".

Phạm Hồng Phước thừa nhận chưa thấu đáo cũng như xử lý bồng bột và thiếu kinh nghiệm trong sự việc này. Anh cho rằng hành động của mình không có ý định vay mượn hay "đạo" từ sáng tạo của người khác.

Nam ca sĩ quyết định gỡ bài hát Khi chúng ta già trên các trang nghe nhạc trực tuyến khi lùm xùm diễn ra. Sau đó, nữ nhà thơ Việt Hà cũng chia sẻ: "Phước đã dũng cảm khi thực hiện hành động này thì tôi không có lý gì để tiếp tục làm khó cậu ấy. Tôi rất hài lòng vì Phước đã làm đúng như những gì mà hai bên đã trao đổi. Đây cũng là bài học cho riêng tôi trong việc giữ gìn những tác phẩm mà mình viết ra”.

Phan Nhật Phi (tổng hợp)

…………………………………………………………………………

- Cập nhật từ email: datinh_1974@yahoo.com gửi ngày 24.08.2016

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến. 

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.