 |
| (Đền Cửa Ông, Quảng Ninh ; Nguồn ảnh: Internet) |
HOÀNG CẦN
LÀ NHÂN VẬT
LỊCH SỬ
HAY NHÂN VẬT
TRUYỀN THUYẾT
*
 |
| (Tác giả Trần Nhuận Minh) |
Hoàng
Cần được thờ ở Bình Liêu, Tiên Yên và mới đây, vừa được khôi phục thờ ở đền Cửa Ông, Cẩm Phả, Quảng Ninh cùng với
Trần Quốc Tảng, sau 100 năm bị loại bỏ (1916 - 2016 - Ghi thêm: Tôi đã mất đến non
10 năm, kiên trì biện luận và thuyết phục, góp một phần, mà nhiều người trong
ngành văn hóa cho là quan trọng, để khôi phục lại giá trị này - thờ lại Hoàng
Cần). Tháng 8 vừa qua, tại huyện Tiên Yên, Quảng Ninh, đã có cuộc hội thảo
về ông. Có một vấn đề được bàn thảo: ông
là nhân vật lịch sử hay nhân vật truyền thuyết?Và công đức của ông là như thế
nào?
Tư liệu
về Hoàng Cần mà chúng ta có, rất mỏng, chỉ vẻn vẹn có một số dòng từ 2 tập sách là Đại Nam nhất thống chí -1883, Đồng Khánh dư địa chí - 1897 và bia đá Miếu Cửa Suốt - 1853.
Điều
đáng chú ý là, cả 3 tư liệu này, đều ghi “Tương
truyền thời Trần…”… Nghĩa là theo truyền thuyết còn lưu lại.
Ngoài 3 văn bản được coi là văn bản gốc này, mà nội dung tương tự như nhau,
hiện chưa tìm thấy bất cứ một tư liệu nào khác. Nếu chỉ căn cứ vào đó, mà khẳng
định Hoàng Cần là một nhân vật lịch sử, nghĩa là người có thật, liệu đã có đủ
căn cứ khoa học chưa?
Các tài
liệu khoa học lịch sử, tin cậy nhất như bộ Đại Việt sử kí toàn thư của thời Lê, bộ Khâm định Việt sử thông giám
cương mục của thời Nguyễn, ghi tất cả các sự kiện diễn ra trong xã hội,
các nhân vật, các sự kiện từ kinh thành Thăng Long tới các địa phương, các trận
đánh (kể cả đánh giặc trong và giặc ngoài), rồi mưa đá, lụt lội, đói kém, trộm
cắp… vân vân, từ thượng cổ đến thời Lê, đều không có bất
cứ một chữ nào về Hoàng Cần và những gì liên quan đến ông ở lộ An Bang hay ở
bất cứ đâu. Vì thế, tôi có cơ sở để nghĩ: Hoàng Cần là một nhân vật truyền thuyết, thì đúng hơn. Phó giáo sư
Tiến sĩ Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, trong thư gửi
cho tôi, ông có một câu rất tâm huyết mà tôi rất trân trọng: “Tôi cũng không có đủ tư liệu để xác quyết
việc này (việc Hoàng Cần là một nhân vật lịch sử). Đến đây, lại phải khẳng
định, kẻo dễ bị hiểu lầm: Việc xác nhận chủ thần là nhân vật truyền thuyết hay
nhân vật lịch sử, giá trị của di tích và vị
trí của chủ thần trong tâm thức của người chiêm bái là như nhau. Nước ta
từng có một số nhân vật truyền thuyết đã được nhân dân phong THÁNH, hơn cả nhân
vật lịch sử, như Thánh Gióng, ở làng Phù
Đổng trấn Kinh Bắc, như Thánh Tản Viên nay thuộc Hà Nội… hay Thánh Cao Sơn Đại
vương mà theo Lê Quí Đôn thì là người làng xã tôi (?) … vân vân … (*)
Hoàng
Cần đánh bọn cướp biển ở trong nước hay đánh giặc Trung Quốc xâm lược, hay lãnh
đạo cuộc khởi nghĩa chống lại chế độ cai trị tàn bạo của phong kiến Trung Quốc?
Đã có vài tham luận đặt ra vấn đề này (?). Theo tư liệu hiện có từ 3 bản gốc
nói trên, không có tư liệu nào nói Hoàng Cần đánh quân xâm lược phương Bắc ở
thời Trần, cũng không có tư liệu nào ghi, ông tổ chức khởi nghĩa của nhân dân các dân tộc thiểu số vùng
Đông Bắc, chống lại “ách thống trị tàn bạo của bọn phong kiến xâm lược phương
Bắc”, vì bọn chúng đều thua trận, phải rút ngay về nước, thì làm sao mà lập
được “ách thống trị” để mà “khởi nghĩa chống lại”? Vì điều đó chưa từng có, nên
tôi đề nghị các nhà khoa học xem lại, còn tôi thì không bàn thêm.
Vậy
Hoàng Cần đánh ai? Cả 3 tư liệu đã nêu trên, đều ghi rõ là đánh bọn “ răng
trắng môi vàng”,“ quấy nhiễu cướp bóc dân châu”. Thế thôi. Vậy thì rõ là ông
đánh giặc cướp ở địa phương, để bảo vệ dân chúng.
Trong
hội thảo, có một Giáo sư Tiến sĩ nêu ra ý kiến rằng, vua Trần Nhân Tông đã đến
sông Tam Trĩ ở Ba Chẽ, chính là để gặp Hoàng Cần, chỉ đạo ông đánh giặc Nguyên.
Tôi xin thưa với Giáo sư Tiến sĩ rằng, ông đã đọc Đại Việt sử kí toàn thư
chưa kĩ. Tại trang 58 -59, tập II (sách
trên) Nhà xuất bản Khoa học xã hội in năm 1971, về việc mà Giáo sư đã nêu trên,
Đại
Việt sử kí toàn thư ghi nguyên văn rõ ràng như sau (bản dịch): “Thế quân giặc bức bách, hai vua ngầm đi
chiếc thuyền nhỏ, đến nguồn Tam Trĩ, sai người chở thuyền ngự ra Ngọc Sơn (tức
là Móng Cái - Trần Nhuân Minh chua thêm)
để đánh lừa quân giặc. Lúc ấy xa giá nhà vua xiêu giạt, mà Quốc Tuấn vốn tự phụ
kì tài, lại có mối hiềm cũ của An Sinh vương, mọi người có ý ngờ vực…” Việc
ghi vào quốc sử ấy, xảy ra vào tháng 2 năm Ất Dậu, 1285, tình hình rất ngặt nghèo - trong cuộc chống quân Nguyên xâm lược lần
thứ 2. Như vậy chuyến đi ra Tam Trĩ
này, “nhà vua xiêu giạt”, hai vua tránh giặc truy đuổi rất “bức bách” nên cho thuyền ra Tam Trĩ (Ba
Chẽ), rồi đưa thuyền ngự của nhà vua ra
mãi Móng Cái để “đánh lừa quân giặc”,
để giặc tưởng là vua đã ra Móng Cái. Đây là việc đại sự quốc gia, “ngầm đi chiếc thuyền nhỏ”, tuyết đối bí
mật. Làm sao lại có chuyện vua đi tìm gặp Hoàng Cần mà chỉ đạo Hoàng Cần đánh giặc
trong tình huống ấy được (?!). Sau đó hai vua đi bộ (ngựa) về vùng Kiến An -
Thái Bình… Tất cả chỉ có như vậy thôi, thưa Giáo sư. Việc vua Trần ra Ba Chẽ để
chỉ đạo Hoàng Cần đánh quân Nguyên, chỉ là do Giáo sư Tiến sĩ tưởng tượng ra mà
thôi.
Vậy
Hoàng Cần được phong Khâm sai Đông đạo tiết chế ở thời nào? Ông có chỉ huy quân
đội của cả vùng Đông Bắc của nước ta không? Lại có vài tham luận và phát biểu
đưa ra. Từ trước đến nay, nhiều người đều nói và viết Hoàng Cần được phong chức
đó từ thời Trần, do vua Trần phong. Đó là sai. Ở thời Trần, đơn vị hành chính
cấp tỉnh gọi là “lộ”, chữ “tỉnh” ta dùng hiện nay, bắt đầu có ở thời Nguyễn.
Chỉ có thời Lê mới gọi tỉnh là “đạo”. Đông đạo là tỉnh Đông ở thời Lê, bao gồm
vùng đất từ Hải Dương đến Hải Phòng, Quảng Ninh hiện nay. Vậy chức đó, là ở
thời Lê, do vua Lê truy phong cho Hoàng Cần, năm nào chưa rõ, nhưng dĩ nhiên là
phải trước năm 1789. Tại đền Cửa Ông, hiện còn 5 đạo sắc triều Nguyễn phong cho
Hoàng Cần, các năm 1853, 1880, 1887, 1909, 1917 (trong đó 2 đạo sắc năm 1853 và 1909 ghi là chi thần). Phó giáo
sư Tiến sĩ Đặng Văn Bài khi tổng kết hội thảo, có nói rằng, nhìn vào màu sắc,
nhận ra ngay là sắc giả (phục chế) và trực tiếp hỏi nhà Hán Nôm học Hoàng Giáp,
được ông Giáp trả lời ngay, đó là các bản phục chế, vì không có bản gốc (sắc
thật). Như vậy, độ tin cậy cũng chỉ có tính mức độ. Với chức đó, có phải Hoàng
Cần đã chỉ huy quân đội của cả vùng Đông Bắc như một số ý kiến đã nêu ra trong
hội thảo này không? Đây lại là một sai lầm nữa. Vùng Đông Bắc được xác định từ
Hà Nội, bao gồm 10 tỉnh là Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Tuyên Quang,
Thái Nguyên, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Bắc Giang và Quảng Ninh, Quảng Ninh là tỉnh ở
cực Đông Bắc của vùng Đông Bắc. Do nhầm lẫn Quảng Ninh là vùng Đông Bắc, nên
nhiều việc diễn ra trong lịch sử tại Bắc Giang và Lạng Sơn, như chiến công của
Trần Quốc Nghiễn, đuổi quân Nguyên ở thời Trần, được kéo về Quảng Ninh và ghi
luôn vào bia đá, là việc đó đã diễn ra ở phường Hồng Gai, thành phố Hạ Long bây
giờ. Cũng tương tự như thế, trong diễu hành rước Trần Quốc Tảng ở hội đền Cửa
Ông, được truyền hình trực tiếp qua sóng Đài Truyền hình Việt Nam và Đài Truyền
hình Quảng Ninh, loa phóng thanh phát ra, ca ngợi chiến công của Trần Quốc Tảng
đã đánh chìm đoàn thuyền lương Trương Văn Hổ tại biển Vân Đồn. Ai cũng biết đó
là chiến công của Trần Khánh Dư, không liên can gì đến Trần Quốc Tảng. Để chuẩn
bị dư luận đưa tượng Trần Quốc Tảng từ dưới thấp lên đồi cao, chỉ tay ra biển
Vân Đồn, có cần phải “sáng tạo, đột phá”
ra điều đó không, thưa các nhà khoa học và các vị quản lí nhà nước về văn hóa?
Chức
Tiết chế trong quân đội thời trước, nay là chức Tư lệnh, chỉ huy trưởng các
binh chủng và các địa phương. Hoàng Cần là Tiết chế Đông đạo, chỉ huy trưởng
tỉnh Đông, có phải đương thời đã chỉ huy quân sự của cả tỉnh Quảng Ninh, Hải
Dương và Hải Phòng hiện nay không? Xin thưa là không. Phó giáo sư Tiến sĩ Đặng
Văn Bài và nhà Hán Nôm học kì cựu Hoàng Giáp, đều ghi rất chính xác, ông là tù
trưởng, tức là cấp trưởng về lực lượng võ trang của một địa phương miền núi, ở
đây là xã, như Đại Nam nhất thống chí và Đồng Khánh dư địa chí đã ghi, xã Hải
Lãng, châu Tiên Yên. Quân lính của ông là ai? là “gia binh” và “hương binh”,
nghĩa là lính của nhà mình, của thôn xã mình. Điều đó rất có ý nghĩa, đây là
cuộc đánh giặc do ông tổ chức và hoàn toàn tự nguyện, không phải nhận lệnh của
cấp trên nào. Đó cũng là đặc trưng ở thời Trần, các vương hầu, các tù trưởng (ở
miền núi), đều có quyền có quân đội riêng, có công an riêng. Khi có giặc, lực
lượng của giặc, chắc cũng không lớn lắm, ông đã tự mang quân đi đánh dẹp, đã
đánh tan giặc, bảo vệ dân. Chính nghĩa cử can trường và tự nguyện vì dân đó, mà
ông được nhân dân kính ngưỡng, phụng thờ. Phó giáo sư Tiến sĩ Đặng Văn Bài có
ghi 1 câu rất cần được lưu ý: “Đồng Khánh dư địa chí cho biết: Hoàng Cần đã được triều đình nhà
Lê cấp sắc ban tặng mỹ tự: Khâm sai Thái Bảo Xuyên Quốc công”. Ban tặng mỹ
tự là ban cho tên thụy để thờ cúng, để
từ đó mà có các chế tài tiếp theo, như ta nói bây giờ, là đền thờ được phép xây
rộng lớn đến mức nào, được cấp bao nhiêu ruộng làm hương hỏa, không phải đóng
thuế, lễ hội được tổ chức mấy ngày, nhà nước chu cấp theo quy định là bao nhiêu
tiền, lễ vật cúng giỗ được giết đến gà lợn hay trâu bò… Như vậy, chức đó chỉ để
thờ phụng, không phải là chức để cầm quân, nhất là sau khi ông đã mất được khoảng
500 năm.
Điều
cuối cùng là vấn đề dân tộc. Ba tư liệu khoa học gốc của thời Nguyễn, đều ghi
Hoàng Cần là người xã Hải Lãng, châu (huyện) Tiên Yên. Đã có lần, tôi nói
chuyện về Hoàng Cần một buổi sáng với cán bộ và nhân dân Hải Lãng. Người Hải
Lãng nói ông là người Sán Dìu, vì từ thời xưa đến năm 1945, đây là xã độc cư
của người Sán Dìu. Theo Thạc sĩ Trương Quốc Hùng, Ủy ban Dân tộc Chính phủ,
phát biểu trong hội thảo, thì người Sán Dìu vào Việt Nam Nam
---------------------------------
(*) Kiến văn tiểu lục, Lê Quí Đôn, Nxb KHXH, 1977, tr.
445-446
Đã
đăng:
- tacphammoi, 07/ 08/ 2019
- vanhaiphong – Hội Nhà văn Hải Phòng, 7 Tháng Tám 2019
- trannhuong.com, Thứ hai ngày 26 tháng 8 năm 2019
- Tạp chí Văn hiến Việt Nam
- Báo Sức khỏe & đời sống, số 147 ( 4698) Chủ Nhật, 15/ 9/
2019
- vanvn.net – Hội Nhà văn Việt Nam
-------------
MỜI
NHẤP CHUỘT ĐỌC THÊM:
Mời thư giãn với nhạc phẩm MÁI ĐÌNH LÀNG BIỂN
của Nguyễn Cường, qua tiếng hát Tùng Dương:
*.
TRẦN NHUẬN MINH
Địa chỉ: số nhà 47, Lê Thánh
Tông, Hồng Gai,
thành phố Hạ Long,
tỉnh Quảng Ninh.
Email: trannhuanminh44@gmai.com
Điện thoại: 091.326.81.28
.............................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản tác
giả gửi qua email ngày 27.04.2020.
- Bài viết không thể hiện quan
điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
0 comments:
Đăng nhận xét