 |
THƠ CON CÓC -
CÓ PHẢI LÀ THƠ?
Trong bài
Nhân Cuộc Tranh Luận Về Thơ Con Cóc, Thụy Khê đã viết:
Khi Nguyễn
Hưng Quốc thách Đỗ Minh Tuấn phải chứng minh được
rằng Thơ Con Cóc không phải là thơ, Đỗ Minh Tuấn đã vội
lo "đây là một thách thức triết học nghiêm túc, nhưng lại là một vấn
đề ngụy tạo". Những lo lắng của Đỗ Minh Tuấn thật sự không cần thiết vì ở
đây cũng chẳng có vấn đề triết lý triết học gì cả. Chỉ có một lẽ dễ hiểu là xưa
nay chưa ai định nghĩa được một cách chính xác Thơ là gì? …
Và bà đưa ra
kết luận nước đôi:
Vậy Thơ con cóc, bảo nó là thơ cũng được. Mà bảo không phải là
thơ cũng xong. (1)
Tôi tự mình
chưa nghĩ ra được một định nghĩa cho thơ, nhưng nếu hỏi
“Thơ Con Cóc
có phải là thơ hay không?
thì tôi hy
vọng có thể trả lời được. Ít nhất là sẽ cố thử xem.
Những Câu Thơ Dọn Cảnh
Từ trước cả
cái thời có giai thoại “Thơ Con Cóc” các cụ của chúng ta làm thơ thường theo
trình tự Tức Cảnh – Sinh Tình. Cảnh là cái cớ; cốt tủy của Thơ nằm ờ chữ Tình.
Vì thế, bài thơ thường mở đầu bằng những câu dọn cảnh, qua đó tác giả phác họa
khung cảnh của bài thơ. Tôi gọi tắt là những câu Cảnh.
Cảnh có thể
là một người, vật, cảnh vật, sự việc hay ý tưởng xuất hiện trước mắt hay trong
đầu của tác giả; tác giả tạo ra những câu Cảnh, xem đó là cái nguyên cớ, cái
gợi ý để Tức Cảnh Sinh Tình, nghĩa là dựa vào Cảnh viết thêm những câu thơ khác
biểu lộ tâm sự, cảm xúc của mình.
Thí dụ hai
câu đầu trong bài Chân Quê của Nguyễn Bính:
Hôm qua em đi tỉnh về
Đợi em ở mãi con đê đầu làng
Ở đây tác giả
đã tạo ra và bước vào khung cảnh của bài thơ, đã đứng ở con đê đầu làng để chờ
người yêu về (tâm đối cảnh). Chúng đã có điều kiện cần (nhưng chưa đủ) để gọi
là thơ. Bởi chúng mới chỉ là những câu Cảnh; phải chờ tác giả Sinh Tình – nghĩa
là dựa vào Cảnh để viết tiếp những câu chứa đựng cái Tình, cái tâm sự của mình.
Khăn nhung quần lĩnh rộn ràng
Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi.
Đến đây, Tình
đã phát sinh, cảm xúc của tác giả đã xuất hiện. Hai
câu cảnh, đứng riêng lẻ thì chưa thể gọi là thơ. Chỉ đến khi tác giả đã hoàn
tất hai câu Sinh Tình thì hai câu cảnh mới tự động trở thành thơ và
tất cả đã hợp cùng với những đoạn sau để trở thành một bài thơ nổi tiếng của
Nguyễn Bính.
Hai câu đầu
của bài Bạc Tần Hoài (Đỗ Phủ):
Yên
lung hàn thủy nguyệt lung sa
Dạ
bạc Tần Hoài cận tửu gia
Khói
trùm nước lạnh, trăng lồng cát
Thuyền
đậu Tần Hoài, cạnh tửu gia
Tác giả đã có
mặt tại bến Tần Hoài để ngắm cảnh khói trùm nước lạnh, trăng lồng
cát; ở đây tâm đã đối cảnh. Nhưng 2 câu này vẫn chưa thể gọi là thơ
vì chưa có bóng dáng của cảm xúc. Phải chờ 2 câu sau:
Thương
nữ bất tri vong quốc hận
Cách
giang do xướng Hậu Đình Hoa
Cô
gái không hay buồn mất nước
Bên
sông còn hát Hậu Đình Hoa (2)
(Trần
Trọng San dịch)
thì mới thấy
bóng dáng của chữ Tình; đó là nỗi buồn xé ruột của một sĩ phu yêu nước. Hai câu
đầu - đóng vai những câu thơ dọn cảnh - cũng được ăn ké theo thành 2 câu thơ
cuả một thi phẩm tuyệt tác.
Trường Hợp
Bài “Thơ Con Cóc”
Chàng Ngốc
thứ nhất xuất khẩu:
Con
cóc trong hang
Con
cóc nhảy ra
Đây là 2 câu
mào đầu, dọn cảnh. Trường hợp này tâm đã đối cảnh; chính mắt chàng Ngốc đã thấy
con cóc nhảy ra; tác giả đã có mặt trong khung cảnh của “bài thơ”. Hai câu này
đã có điều kiện cần (nhưng chưa đủ) để được gọi là thơ. Nếu lúc này tác giả đọc
thêm vài câu nữa (Sinh Tình) thì sẽ thành bài thơ. Nhưng cái cảm xúc đang óc
ách trong lòng chưa kịp biểu lộ thì đã … hết lượt (hết thời gian dành cho mình,
đến lượt người khác).
Nếu Chàng
Ngốc Thứ Hai dùng 2 câu của Chàng Ngốc Thứ Nhất làm phần mào đầu, gợi ý rồi đọc
mấy câu Sinh Tình của mình thì đã không bị gọi là Chàng Ngốc và đã không có
giai thoại ‘Thơ Con Cóc”. Đàng này thấy con cóc vẫn cứ ngồi đó (chắc hơi lâu)
nên chàng đã đọc 2 câu mào đầu của chính mình:
Con
cóc nhảy ra
Con
cóc ngồi đó
Thế là hết
giờ, đến lượt người khác. Do đó cái tâm sự không thoát ra được, đành phải để âm
ỉ trong lòng. Đến đây chúng ta cũng vẫn chưa có Thơ.
Chàng Ngốc
Thứ Ba tiếp tục mắc lỗi lầm của Chàng Ngốc Thứ Hai nên cũng chỉ được thêm 2 câu
thì hết giờ:
Con
cóc ngồi đó
Con
cóc nhảy đi.
Cả 6 câu của
3 Chàng Ngốc hợp lại, tuy dài hơn, có thứ tự lớp lang như một câu chuyện, cũng
chỉ là cái phần mào đầu, dọn cảnh (Cảnh), chưa có ai Tức Cảnh Sinh Tình nên vẫn
chưa có Thơ.
Giá như một
trong ba chàng Ngốc (ai cũng được) làm thêm đoạn dưới đây:
Nhìn
con cóc nhảy
tôi
nhớ những ngày xưa
thơ
dại
tôi
cùng cô bé bên nhà
sau
cơn mưa
cầm
giỏ đi bắt cóc nhái
chơi
mở quán bán hàng
(PĐN
chế ra để minh họa)
thì đã có
chút cảm xúc, thương nhớ, vấn vương một kỷ niệm thời nhỏ dại. Và chúng ta đã có
Thơ (hay dở lại là chuyện khác).
Như vậy, “Thơ
Con Cóc”, tuy đã vượt lên trên các loại ca dao, vè, kệ, văn vần … , là
“những câu thơ dọn cảnh” đã qua được cửa ải “tâm đối cảnh”, nhưng vì không có những câu Sinh Tình để bám vào ăn theo nên
cũng chỉ mới có điều kiện cần, chưa đủ để được gọi là Thơ.
Nếu cách giải
thích này may mắn được độc giả chấp nhận thì “Thơ Con Cóc” không phải là
thơ. Những ai cho “Thơ Con Cóc” là một bài
thơ hay, hoặc dở (3) không những chỉ … trật lất mà còn … trật lất
đến hai lần.
*.
PHẠM ĐỨC NHÌ
Địa chỉ: League
City
Email: nhidpham@gmail.com
.
Chú thích:
3/ “Thơ Con Cóc” là trường hợp quá đặc
biệt, nằm trong cái ngách hẹp giữa ranh giới của thơ và những thứ không phải
thơ, nên có dạo trong bài Thầy Trò Tam Tạng Và Thơ tôi đã lầm lẫn gọi nó là
thơ; và là thơ dở vì không có cảm xúc. Tôi viết bài này gọn hơn, chi tiết hơn,
đi xa hơn để làm rõ điểm lầm lẫn của mình.
- Phạm Đức Nhì -
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gửi qua email ngày 28.09.2015
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi
trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét