 |
(Nguồn ảnh: Internet)
|
BÌNH THƠ BẠN:
MỘT TRẢI NGHIỆM KHÓ QUÊN
Vài
lời phi lộ
Bài
thơ Bóng Trăng Lệch Khuyết Bờ Vai của bạn tôi - Yên Sơn - đã có một người viết
lời bình. Nhưng bạn tôi, có lẽ muốn có một “ý kiến thứ hai” (second opinion)
nên đã thư yêu cầu tôi cho vài “lời bàn của Mao Tôn Cương”. Tôi không thích và
cũng chưa từng bình thơ bè bạn nhưng - nể lời anh - đã viết một bài không phải
dạng bình thơ mặc dù cũng nói đến ưu, khuyết điểm, cũng có khen, có chê. Ưu
điểm thì đã có anh Nguyễn Xuân Đấu trong bài Về Bài Thơ “Bóng Trăng Lệch Khuyết
Bờ Vai” (1) phân tích kỹ lưỡng nên trong bài viết - như một thư góp ý -
này tôi chỉ gói gọn ưu điểm trong hai đoạn và dành một vùng đất khá rộng cho
phần khuyết điểm. Đó là chỗ mà nếu ngòi bút của tôi đủ sức thuyết phục, sẽ đem
đến cho độc giả một vài chi tiết mới để thẩm định giá trị nghệ thuật một bài
thơ.
Rất
mong nhận được góp ý, phê bình của người yêu thơ.
PHẠM
ĐỨC NHÌ
 |
| (Tác giả Phạm Đức Nhì) |
Sau
khi đọc thư góp ý anh Yên Sơn đã viết mấy lời giới thiệu trong đó rất nhẹ
nhàng, lịch sự bày tỏ quan điểm của mình trong sáng tác thơ ca - khác với cách
nhìn nhận đánh giá của tôi. Và anh đã quyết định cho phổ biến toàn bộ bài viết
“không sửa một chữ”. Trong thư cho tôi anh viết thêm:
Tôi
rất vui là chúng ta đủ trung thực để nói với nhau về quan điểm thơ văn.
Tôi
cũng rất vui là chúng ta đã cộng hưởng để gửi đến độc giả một cái nhìn phóng
khoáng, đa chiều về thơ phú.
Lời Giới Thiệu Của Yên
Sơn
Thưa
quý bằng hữu, quý độc giả.
Rất
tình cờ, tôi được quen biết Văn hữu Phạm Đức Nhì.
Lần
đầu tiên đọc bài thơ "Bờ Vẫn Quá Xa" - http://t-van.net/?p=9852 -
của anh đã cho tôi một cảm xúc rất thân tình, rất tâm đắc. Bài thơ đã cho tôi
nguồn cảm hứng để viết một bài cộng hưởng gửi anh - http://batkhuat.net/tho-guianh-phamducnhi.htm -
Và từ đó chúng tôi quen biết nhau, rồi thân nhau.
Một
số bài thơ và những bài bình phẩm thơ của anh đã cho tôi thấy ở anh có cái nhìn
sâu sắc và rất khác người. Dù tôi không hoàn toàn đồng ý những gì anh viết,
những khía cạnh suy tư của anh nhưng rất quý mến tấm lòng ngay thẳng, can
trường của anh với cái nhìn trực diện, không màu mè, không chải chuốt. Dù tôi
không thích đọc những bài thơ chứa đựng nhiều ngôn từ dung tục của anh nhưng
tôi biết anh cố tình và có dụng ý sâu xa. Dù tôi không thích nhưng tôi có lòng
nể trọng anh trong những ẩn dụ sâu sắc đó. Dù biết chúng tôi không cùng một
trường phái nhưng vẫn đi chung lối về.
Hôm
nay, trong dịp lễ tết cuối năm, tôi bỗng dưng nghĩ đến việc nhờ anh viết cảm
nghĩ của anh về một một bài thơ ưng ý của tôi. Bài "Bóng Trăng Lệch Khuyết
Bờ Vai" là bài thơ mở đầu trong loạt 6 bài của tập Trường Ca Nguời Em Mạn
Bắc (*) tôi khởi viết từ năm 2006 và kết thúc năm 2013. Những bài thơ này đã
được đăng trên website nhà và đăng rải rác trên các diễn đàn Việt ngữ và được
chuyển tải nhiều nơi, trong cũng như ngoài nước, được độc giả đón nhận với
nhiều thiện cảm.
Chính
vì tôi biết anh khác người, với tầm nhìn thẳng thắn không nương tay nên tôi rất
mong được nghe thấy những lời phẩm bình ở anh để được chia sẻ với mọi người.
Hơn nữa, tôi cũng nghĩ rằng, "đôi khi mình nghe hoài những lời xã giao, vị
nể, đãi bôi sẽ làm cho mình chủ quan, mù quáng." Với ý nghĩ đó nó càng
thúc giục tôi hơn để yêu cầu anh viết. Tôi viết email khuyến khích anh cứ thẳng
thắn cho tôi biết ý nghĩ trung thực của anh mà không cần phải câu nệ việc
"thế gian thường tình"; và thâm chí còn bỏ ra mấy tiếng đồng hồ chạy
tới nhà anh để cùng uống với nhau vài ly rượu tâm tình.
Hôm
nay, sau vài tuần lễ, anh đã gửi cho tôi bài viết sau đây. Dù những điều anh
nghĩ không nhất thiết phản ảnh những gì tôi nghĩ. Những nhận xét về chữ nghĩa
của anh không nhất thiết đúng như chữ nghĩa tôi cố tâm dùng. Tôi đồng ý với anh
tôi làm thơ theo những khuôn mẫu nhất định dù là thơ mới: Bài thơ của tôi viết
luôn có bố cục chặt chẽ, có nội dung hẳn hòi theo một trình tự hợp lý; có vần
điệu, có âm hưởng, có màu sắc. Tôi cân nhắc từng câu, từng chữ trong bài thơ
chứ không thể phóng tay theo cảm hứng. Tôi cố tạo một bức tranh hài hoà, sống
động trong mỗi bài thơ tôi viết. Tôi muốn tạo cho mình một lối đi rất riêng
trong thi ca nhưng biết chắc rằng cũng không có gì mới lạ cho lắm. Tôi chưa
từng có ý nghĩ so sánh thơ của mình với thơ bất cứ một người nào khác. Dù vậy,
tôi cũng rất ưu ái đón nhận bài viết của anh, chân thành cám ơn anh Phạm Đức
Nhì đã bỏ nhiều tim óc viết cho tôi. Tôi gửi nguyên bài lên đây, không sửa một
chữ, mời quý vị cùng chia sẻ như một câu chuyện văn chương của hai người cầm
viết không cùng trường phái để có cái nhìn khoáng đạt hơn, thi vị hơn.
Yên Sơn
VỀ BÀI THƠ CỦA BẠN
Bạn
hiền thân mến,
Bình
thơ - khen chê một bài thơ - là công việc rất chủ quan. Dĩ nhiên, cũng có một
vài nguyên tắc chung của nó, nhưng tùy theo độ dầy kiến thức, cách nhìn nhận
thơ ca của người viết mà mỗi bài bình thơ đều có những nét riêng. Một bài bình
thơ, ngay khi được phổ biến, chưa phải là cách đánh giá chuẩn mực của một bài
thơ nào đó. Nó còn phải chịu rất nhiều những cái nhìn soi mói của những người
đọc thơ, làm thơ sành sõi, và nhất là, của những người bình thơ khác, “cao tay
ấn” hơn. Khen, chê nặng tay hoặc nhẹ tay một tý là bị “giũa” ngay.
Chính
vì thế tôi thường không bình thơ của người quen, bạn bè thân thiết - trừ trường
hợp bài thơ đó có những điểm hay (dở) thật đặc biệt. Có 2 lý do:
1/
Khen nhiều thì độc giả cho là vị tình, là nịnh. Chê nặng tay một tý thì mất
lòng tác giả.
2/
Khi chọn bình bài thơ nào là tôi đã đọc kỹ và thấy ở bài thơ đó một hoặc vài ưu
(khuyết) điểm mà nếu được phân tích, giải thích sẽ đem đến cho độc giả những
thông tin mới, kiến thức mới để họ hứng thú hơn trong thưởng thức thơ ca. Tưởng
tượng ra vẻ mặt hài lòng, khoái chí của độc giả, tâm trạng người viết sẽ phấn
khích hơn, ngòi bút sẽ linh động hơn, bài viết (tôi nghĩ) sẽ hấp dẫn hơn. Bình
thơ bè bạn không có cái tâm trạng phấn khích, hào hứng đó.
Cho
nên đây không phải là một bài bình thơ như tôi thường viết. Bạn cứ xem đây như
một thư góp ý về bài thơ của bạn. Tôi sẽ liệt kê những ưu, khuyết
điểm của bài thơ một cách thật tình, không khách sáo theo đúng như bạn yêu cầu:
Khen
chê đối với tôi đều có giá trị như nhau. Nhiều khi nhận xét của bạn sẽ giúp tôi
xem lại cách hành văn hoặc sắp đặt tư tưởng, từ ngữ của mình. Vì tôi tin
sự thẳng thắn, thành thật của bạn mình khi viết về văn chương thi phú.
BÓNG
TRĂNG LỆCH KHUYẾT BỜ VAI
Chạy theo bảng chỉ đường
về nhà em mạn bắc
nơi em ở cách phố phường xa lắc
một khu rừng rợp bóng cả lối đi
chỗ của em, chẳng mấy thuở mấy khi
vắng hoa lá, thiếu chim muông ríu rít
chiều hơi sương mờ mịt
có ngàn thông reo vui
sánh vai nhau từng bước nhỏ rong chơi
dừng bên suối vẫy đàn nai ngơ ngác
tôi đứng lại nhìn bước chân đài các
mái tóc huyền óng ả ngập bờ vai
thương con nắng cuối ngày
như lụa vàng, heo hắt
cuối chân mây bóng ngày vừa chợt tắt
tay trong tay lưu luyến phút quay về
tự đáy lòng choáng ngập nỗi đam mê
và hương sắc đã làm tôi chao đảo
em thầm thì khẽ bảo
gió se lạnh làn da
tôi hôn em với tất cả thiết tha
lời run rẫy trong làn hơi đứt quảng
không biết bao lâu chỗ ngồi chợt sáng
khi vầng trăng lơ lửng vượt lên đồi
em ơi đã khuya rồi
giã từ bờ suối mộng
ngước lên cao nhìn trăng sao lồng lộng
đêm mênh mang, đêm rạo rực vô bờ
ôm chặt em vẫn cứ tưởng như mơ
nghe sóng vỗ trong biển tình dào dạt
***
gió rì rào, xao xác
lòng tràn ngập niềm vui
sáng tinh mơ em đã nhoẻn môi cười
ngày chưa đến mà ánh hồng rạng rỡ
nằm bên em nhưng lòng tôi đã nhớ
đến một ngày khi tôi phải xa em
ước chi đêm dài thêm
cho tháng ngày dừng lại
để nghe gió vờn hoa hát lời ân ái
cho mây ngàn dừng lại giữa đồi trăng
cho chú Cuội nôn nao nói với chị Hằng
lời tình tự giấu trong hồn se thắt
em bắt tôi nhắm mắt
vớ chăn quấn lên vai
giấu nụ cười trẻ con sau mớ tóc dài
kéo màn cửa cho nắng xuân tràn lên gối
một chú sóc trên đầu cành chới với
phóng lên cao khiến chim chóc giật mình
kìa giọt nắng lung linh
xuyên qua vuông cửa sổ
đến rồi đi cũng chỉ là duyên số
cũng một đời dài ngắn chỉ thế thôi
tôi yêu em, yêu chất ngất em ơi
như trời rộng bên ngoài khung cửa sổ
Bóng Trăng Lệch Khuyết Bờ
Vai của
bạn là một bài thơ “đẹp”. Câu văn sáng sủa, dễ hiểu, ngôn ngữ sang trọng, quý
phái tuy đôi lúc cũng ra vẻ làm dáng như lời trong vài bài nhạc của Từ Công
Phụng. Hình ảnh đẹp, lãng mạn, tứ thơ “dễ bắt” - cuộc tình đẹp, lãng mạn
của tác giả với người em mạn bắc - chức năng truyền thông của bài thơ
thành công.
Nếu
đặt lên bàn cân thì phía bên ưu điểm sẽ nặng hơn. Những ưu điểm, những cái đẹp
của bài thơ có thể gói gọn trong vài hàng nhưng đó là những tuyệt kỹ mà tác giả
của nó phải có một nội lực sung mãn, một thời gian dày dạn sương gió trên cánh
đồng văn chương và một hồn thơ sâu lắng mới thể hiện được. Cái hay của thơ bạn
là cái hay đẳng cấp chứ không phải cái hay chiêu thức.
Và sau đây là vài khuyết
điểm.
Đọc
2 đoạn đầu bài thơ của bạn tôi đã thấy mừng mừng; hình như bạn đã thoát cũi sổ
lồng, không còn tự trói buộc mình trong cái rọ của “Thơ Mới” nay đã không còn
mới nữa; số chữ trong câu đã thay đổi, lúc 5, lúc 8. Nhưng đọc kỹ tôi mới biết
mình mừng hụt. Bạn đã phá cái cũi kiểu Nhớ Rừng của Thế Lữ để tự đóng một cái
cũi khác lạ hơn, hẹp hơn rồi rất vui vẻ chui vào, bóp khóa, vất chìa ra thật xa
và bình thản … ngồi tù trong đó.
Bài
thơ của bạn có 54 câu, chia làm 9 đoạn, mỗi đoạn 6 câu. Trong mỗi đoạn thì 2
câu đầu 5 chữ, 4 câu sau 8 chữ (558888). Toàn bài có 4 câu thơ 9 chữ (thay vì
8) trong đó có 3 câu theo tôi, bạn viết như vậy không phải vì muốn phá cách mà
vì … kẹt.
cho chú Cuội nôn nao nói với chị Hằng
và:
dấu nụ cười trẻ con sau mớ tóc dài
kéo màn cửa cho nắng xuân tràn lên gối
Đó
là những câu thơ rất khó bỏ đi một chữ mà vẫn giữ được cái đẹp, cái hay của nó.
Trường hợp này cách hành xử của bạn giống Thế Lữ trong Nhớ Rừng. Ông đã chấp
nhận phạm luật thơ mới (khác với tinh thần phá luật của Yên Thao trong Nhà Tôi)
để giữ lại câu thơ 10 chữ (thay vì 8) rất hay sau đây:
Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn
hét núi
Riêng
câu:
để nghe gió vờn hoa hát lời ân ái
thì
không biết suy nghĩ của bạn thế nào. chứ nếu ở trường hợp của tôi, muốn bỏ bớt
một chữ thì bỏ chữ “nghe” là tiện nhất. Chữ “nghe” có thể
hiểu ngầm nên đứng ở chỗ ấy là thừa.
để gió vờn hoa hát lời ân ái
vừa
gọn lại vừa hay hơn nhiều.
Khi
đã chui vào trong cũi để làm thơ, phong thái của thi sĩ đã hơi bị … mất đẹp,
không có dáng vẻ ung dung thoải mái. Hơn nữa, vì bị gò bó nên rất dễ có thêm
những khuyết điểm khác.
Thí
dụ:
chạy theo bảng chỉ đường
về nhà em mạn bắc
nơi em ở cách phố phường xa lắc
một khu rừng rợp bóng cả lối đi
chỗ của em, chẳng mấy thuở mấy khi
vắng hoa lá, thiếu chim muông ríu rít
Nếu
không kẹt dính trong cái thể thơ cứng ngắc bạn đã có thể bỏ đi cụm từ “chỗ của
em” để tránh cái lỗi câu chữ vô tích sự, thừa thãi.
Đó là về thể thơ - số câu,
số chữ.
Sau
đây là cách gieo vần của bạn. Bài thơ có 9 đoạn, 54 câu. Trừ câu đầu và câu
cuối, bạn tao ra 26 cặp vần trong 52 câu thơ. Bài thơ từ khởi đầu đến chấm dứt
vần cứ “đến hẹn lại lên”, không bỏ lỡ một dịp nào. Có thể nói trong cách gieo
vần bạn như một quân nhân gương mẫu, nghiêm chỉnh tuân hành kỷ luật nhà binh
một cách hoàn toàn tự giác. Nguyễn Hưng Quốc mà đọc phải bài thơ này sẽ giơ 2
tay lên trời than “Hết ‘ví dầu ầu ơ’ lại ‘ầu ơ ví dầu’”. Còn tôi
nghĩ đến món chè trong mấy câu thơ:
Đường ít: chè không đủ ngọt, không ngon
đường nhiều: ngọt lợ, ăn gắt cổ
nấu chè ngon do đó
cũng cần có tài
ngoài việc phải biết chọn các thứ đậu,
dừa, bột , nếp
các thứ khoai
(thứ nào nấu với thứ nào
liều lượng bao nhiêu thì hợp)
còn phải biết nêm đường cho vừa ngọt
Vần
và (hoặc) nhịp điệu tạo nên vị ngọt của thơ ca. Nó là những cái “móc” để giúp
nối những chuỗi hình ảnh, sự kiện tạo nên cảm xúc của tác giả và - qua bài thơ
- trở thành một thứ “thuốc dẫn” giúp những chuỗi hình ảnh, sự kiện ấy đi vào
tâm hồn đọc giả một cách dễ dàng hơn. Trong những bài thơ thành công cái “thuốc
dẫn” này giúp cảm xúc vận chuyển thành một dòng chảy, chảy trong tâm hồn người
đọc. Nhấm nháp được chút vị ngọt này người đọc sẽ bỏ bớt sự cẩn trọng thái quá
(như khi đọc một hợp đồng, một án quyết), tạm thời gác lý trí qua một bên, để
có thể tiếp cận bài thơ một cách nhẹ nhàng thoải mái, cho trái tim trần trụi
của mình đối diện với hồn thơ của tác giả.
Tuy
nhiên, cũng như đường trong chè, ngoài ý tứ, ngôn từ, hình ảnh, việc xử dụng
vần điệu đúng liều lượng để thơ ca có vị ngọt vừa phải cũng là một tài năng của
tác giả.(Chè Đường, PĐN)
Bạn
đã nêm đường quá nhiều cho món chè “Bóng Trăng Lệch Khuyết Bờ Vai” và độc giả
như tôi “ăn” ngán lắm. Hơn nữa, số chữ trong câu của bài thơ cứ theo một nhịp
nhất định không thay đổi (558888) nên bài thơ đã đơn điệu lại càng thêm tẻ
nhạt. Đặc biệt là ở đoạn cuối; vần đã quá “nặng nề” bạn lại đưa thêm vào một
kiểu điệp ngữ rất vụng về.
kìa giọt nắng lung linh
xuyên qua vuông cửa sổ
đến rồi đi cũng chỉ là duyên số
cũng một đời dài ngắn chỉ thế thôi
tôi yêu em, yêu chất ngất em ơi
như trời rộng bên ngoài khung cửa sổ
khiến món chè đã ngán lại càng thêm ngán.
Hội Chứng Barcelona
Cách
đây không lâu, những tháng ít việc làm, thỉnh thoảng tôi cũng xem bóng đá. Tôi
chú ý đến đội Barcelona Barcelona
Bóng
Trăng Lệch Khuyết Bờ Vai của bạn cũng gần giống như thế. Tứ thơ - nhờ vần liên
tiếp nên – như một dòng sông cảm xúc chảy trong tâm hồn độc giả. Tuy nhiên, có
lẽ kỷ niệm về mối tình với người em mạn bắc đẹp quá, không có ups and downs,
không có những tình tiết hồi hộp, hấp dẫn, nên dòng sông thơ không thác, không
ghềnh, chảy lờ đờ chậm rãi. Với mối tình nhiều kỷ niệm đẹp như thế, bạn có thể
ngồi cả buổi nghĩ về nó, thả hồn vào những chuỗi ngày thơ mộng đó mà vẫn thấy
thích thú, hạnh phúc. Nhưng với độc giả, phải đọc bài thơ dài đến 54 câu (Nhớ
Rừng của Thế Lữ chỉ có 47 câu), số chữ trong câu theo một quy định cứng ngắc,
hội chứng “ầu ơ ví dầu” quá nặng, quanh đi quẩn lại chỉ có “cảnh đẹp, em đẹp và
anh yêu em chất ngất” thì … “chán như cơm nếp nát”.
Trong
bóng đá, trận đấu có hấp dẫn hay không, khán giả có hài lòng hay không - nếu
FIFA vẫn chưa tìm được phương cách để thay đổi luật lệ – trận thắng vẫn là trận
thắng với tất cả những mối lợi, những vinh quang của nó. Nhưng với thơ thì
khác. Độc giả đọc vài câu mà không thấy lạ, đẹp, không thấy hơi nóng của cảm
xúc bốc lên thì dù tứ thơ có “dễ bắt”, chức năng truyền thông của bài thơ có
thành công trọn vẹn, họ cũng chán, không thèm đọc nữa, và bài thơ sẽ phải mang
số phận “có tên mà không có tuổi”.
Về
điểm này tôi có viết một bài thơ ngắn; nhân tiện mang ra để minh họa.
ĐỪNG ĐỂ CƠM ÔI
Chị Cả sợ cơm ôi
chờ nước sôi
mới đổ gạo vào nồi
rồi chị khơi lò, trở củi
để ngọn lửa cháy đều, cháy mạnh
cho đến lúc nồi cơm cạn nước
“Cơm sôi cả lửa thì ngon”
câu ca dao mẹ dạy
chị vẫn còn ghi nhớ
Qua chuyện ái ân chồng vợ
chị với anh đã ăn ý rõ ràng
phải đâu đó sẵn sàng
mới cho chốt nhập cung
và rồi tấn công dồn dập, tưng bừng
cho đến lúc gạo thành cơm vừa chín tới
Bài thơ đang viết dở
chị nhắc anh đoạn giữa
đừng như nồi cơm ôi.
Bạn
thân mến,
Viết
đến đây tôi muốn có vài hàng cám ơn bạn. Bạn đã bỏ thời gian lái xe một đoạn
đường rất xa đến nhà tôi để chúng ta mặt đối mặt nói chuyện. Bạn đã bật đèn
xanh cho tôi được tự do, muốn viết gì thì viết mặc dù tôi đã trình bày với bạn
những gì tôi hứng thú để viết phần lớn nằm ở phần khuyết điểm của bài thơ. Và
tôi đã viết thật thoải mái. Tôi đã nói hết
nói đến tận cùng - những gì tôi muốn nói, đôi khi vượt quá những khen
chê thường lệ của một bài bình thơ.
Viết
Bóng Trăng Lệch Khuyết Bờ Vai bạn đã
chứng tỏ được đẳng cấp của mình. Tuy nhiên, nếu bảo tôi ngưỡng mộ tài thơ của
bạn thì đó là câu nói khách sáo, đãi bôi. Nhưng thật tình mà nói, tôi kính
trọng, quý mến bạn ở cái “nhân cách đặc biệt” của bạn. Mình gặp nhau đã nhiều
lần, hội họp nghiêm túc có, bù khú văn nghệ vui chơi cũng có. Trong đám đông
bạn có phong thái chững chạc, đàng hoàng, nụ cười luôn nở trên môi, lúc nào
cũng là chất keo kết dính nhiều thành phần bạn hữu khác nhau đến cùng tụ hội.
Hy
vọng đọc xong bài viết này, khi sáng tác những bài thơ mới bạn sẽ không còn
“nêm đường quá ngọt”, không “vờn bóng giữa sân” quá nhiều, và nhất là không tự
trói tay mình rồi chui vào trong cũi. Cũng hy vọng bạn sẽ không giận tôi, vẫn
thực hiện những điều bạn đã dự định về bài viết này. Được như vậy tôi sẽ rất
vui vì đã không sai lầm khi - trong số bạn hữu của mình - đã dành cho bạn một
vị trí rất trang trọng và gần gũi.
*.
PHẠM ĐỨC NHÌ
Địa chỉ: League
City
Email: nhidpham@gmail.com
.
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gửi qua email ngày 19.12.2015
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét