 |
| (Nguồn ảnh: Internet) |
LẠM BÀN THÊM VỀ
TRANH LUẬN VIỆC BÌNH THƠ
Thời
gian gần đây, trên nhiều trang web trong và ngoài nước có một cuộc tranh luận
nhẹ nhàng nhưng cũng gây được hào hứng cho bạn đọc, bạn viết. Châu Thạch tôi
xin tường thuật sơ lược và cũng mạo muội lạm bàn thêm một vài ý
kiến chủ quan của mình, mục đích tạo thêm ít phút thư giản cho người thích đọc.
Câu
chuyện xảy ra bắc đầu từ việc nhà thơ Phạm Đức Nhì không thống nhất với ý kiến
của nhà thơ Nguyễn Khôi về bài thơ Trăng Lên của Lưu Trọng Lư. Bài
thơ Trăng Lên như sau:
Trăng Lên
Vầng trăng lên mái tóc mây
Một hồn thu tạnh mơ say
hương nồng
Mắt em là một dòng sông
Thuyền ta bơi lặng trong
dòng mắt em.
Nhận xét
về bài thơ nầy nhà thơ Nguyễn Khôi viết như sau:
“Ý
là muốn nói đến sự say đắm si mê của chàng với nàng (đó mới là chung
chung chưa rõ ràng), chỉ đến khi Thi sĩ thể hiện bằng hình tượng thơ cụ thể:
Mắt em là một dòng sông
Thuyền ta bơi lặng trong dòng mắt em
(Lưu
Trọng Lư)
thì
đó đã là một TỨ THƠ độc đáo”
Bằng
nhiều lý luận, nhà thơ Phạm Đức Nhì không công nhận ý thơ bày tỏ sự say đắm của
chàng trai với cô thiếu nữ mà ngược lại, Phạm Đức Nhì cho rằng ý thơ bày tỏ sự
say đắm của thiếu nữ với chàng trai. Phạm
Đức Nhì viết: “Theo câu cuối của bài thơ thì cô gái đang thu hút cả bóng
hình chàng trai vào đôi mắt - như một dòng sông - của mình, “cho phép” chàng
được bơi lặng trong dòng sông ấy, nghĩa là nàng đang nhìn chàng say đắm. Dựa
vào cái nhìn say đắm ấy người đọc có thể kết luận mà không sợ sai lầm: tác giả
đã nhận biết và đã dùng tài thơ của mình khoe với mọi người “Nàng đã yêu ta đắm
say”.” và rồi Phạm Đức Nhì kết luận:
“để kết luận ý của bài thơ
là “sự say đắm, si mê của chàng với nàng” thì đó là một kết luận không đúng. Ý
của bài thơ chính xác ra phải là “Làng nước ơi! Người con gái ấy đã yêu ta
đắm say”.
Lạm bàn của
Châu Thạch:
Nhà
thơ Phạm Đức Nhì quan niệm như thế cũng có cái lý của nó, tuy nhiên muốn biết
chính xác chúng ta phải xác định được ý thơ trong bài “Trăng Lên” của tác giả thể hiện cho lời của người nam hay lời của
người nữ. Nếu “Trăng Lên” là lời của
cô gái thì nhất định là cô ta đã công nhận chàng lọt vào mắt xanh của mình như
Phạm Đức Nhì đã nói. Ngược lại, “Trăng
Lên” là lời của người nam thỉ rỏ ràng người nam chỉ muốn bày tỏ “sự say đắm
si mê của chàng” như Nguyễn Khôi đã viết, vì chuyện người nam chỉ nhìn vào mắt
cô gái mà khẳng định cô ta đã yêu mình say đắm thì thật ra quá hấp tấp và nếu
thật như thế thì cũng chỉ sung sướng ngầm chứ chẳng cần phải hô hoán lên bằng
thơ như vậy. Dòng sông thì không phải chỉ có một con thuyền mà có thể có hàng
chục, hàng trăm con thuyền bơi lội trong đó, làm sao chàng trai dám quả quyết
con thuyền mình chiếm đôc quyền dòng sông ấy?. Theo thiển ý của tôi bài thơ “Trăng Lên”
là lời của chàng trai, vì nếu là lời của cô gái thì không bao giờ cô tự ca tụng mắt mình “là một dòng sông”
cả.
*
Câu
chuyện chưa chấm dứt ở đây khi nhà thơ Phạm Đức Nhì nhận được một email của đọc
giả gởi đến với câu phỏng vấn :
“Chào ông PĐN, ông nghĩ sao về nhận
định của nhà phê bình văn học Thụy Khuê trong đoạn dưới đây về bài thơ Trăng Lên của
Lưu Trọng Lư?”.
Trong nhận định của Thuỵ Khuê, ngoài những lời ca tụng cái hay của
“Trăng Lên” còn có thêm một ý khác lạ như sau: “Thi
nhân thường so sánh khuôn mặt đàn bà với vầng trăng. Cái khác lạ ở đây là Lưu
Trọng Lư dùng vầng trăng để mường tượng vầng trán người thanh niên nghiêng
xuống mái tóc người yêu: hình ảnh "vầng
trăng lên mái tóc mây" vô cùng quyến
rũ.” Nhà phê bình văn học Thuỵ Khuê còn kéo thêm Vũ Ngọc Phan vào để củng cố
lập luận của mình: “Vũ Ngọc Phan là người đầu tiên khám phá ra hình ảnh ấy, ông viết:
"Mượn vầng trăng nhô đầu lên đám mây đen mà tả cái phút ái ân của
đôi trai gái trong lúc giáo đầu thì như thế thật là đầy tình, đầy mộng, thật là
thanh cao, thật là tuyệt bút" (Nhà Văn Hiện Đại).” rồi bà nhấn mạnh thêm: “Chữ mây hàm chứa nhiều
ý nghĩa: mây là óng mượt như sợi mây (dùng để đan giỏ). mây còn có thể là mây mưa, mây gió. Mây cũng là cung mây, tột đỉnh của hạnh lạc.
Lưu Trọng Lư đã đặt hình ảnh: vầng trăng lên mái tóc mây bên cạnh hình ảnh thuyền ta
bơi lặng trong dòng mắt em, để
lồng ấp hai linh hồn, hai hình hài say đắm, mắt trong mắt, trong khung cảnh
tuyệt đỉnh thần tiên, thơ mộng …”
Tất
nhiên Nhà thơ Phạm Đức Nhì không bao giờ công nhận tứ thơ nầy. Với bài viết “Trăng lên và phép ẩn dụ toàn bài” Phạm Đức Nhì đã giải
thích về phép ẩn dụ và cuối cùng, xin trích một đoạn phản biện của ông như sau:
“Nếu hiểu
bài Trăng Lên là cảnh ái ân của đôi trai gái thì lúc ấy ngoài lửa tình sẽ còn
có lửa dục; mà lửa dục thì phải nói là “nóng như hỏa diệm sơn”. Mắt em không
còn “là một dòng sông” trong vắt để có thể in hình “thuyền ta” (1) ở trong ấy
nữa vì đã bị mờ đục bởi hơi nóng ngất trời của lửa tình, lửa dục. Và “thuyền
ta”, nếu may mắn, có một tích tắc nào đó lọt vào mắt em thì cũng tròng
trành, chao đảo, nghiêng ngửa như đang gặp cơn bão xoáy chứ làm sao có thể “bơi
lặng” được.”
Lạm bàn của
Châu Thạch:
Đoạn
nầy Châu Thạch tôi đồng ý với Phạm Đức nhì hoàn toàn. Thật ra không có “vầng
trăng lên máí tóc mây” được mà chỉ có ánh trăng chiếu trên mái tóc mây thôi,
còn vầng trăng thì nó ở xa tít tận phương đông. Khi Lưu Trọng Lư viết “vầng
trăng lên mái tóc mây” thì đó chỉ là cái nhìn biểu kiến xuyên qua mái tóc cô
gái thấy vầng trăng ở tận trời xa. Nếu dùng mặt trăng để ám
chỉ cái trán của chàng trai thì cái trán đó phải xa mái tóc nàng ngàn vạn dặm.
Hơn nữa cái trán đàn ông mà đem ví với vầng trăng thì từ diển tích xưa cho đến
nay chắc chẳng mấy ai dùng vì hình dung nó làm xấu đi nét đẹp của đấng nam nhi.
“Dùng vầng trăng để mường tượng vầng trán người thanh niên nghiêng xuống mái
tóc người yêu” thật ra là một suy diễn cường điệu, vô tình bình cho bài thơ trở
nên rất hề vì cô gái sẽ bỏ chạy ngay khi thấy vầng trán như vậy ập xuống đầu
mình.
*
Đồng
thời gian nầy có một bài viết của tác giả Nguyễn Bàng mà Phạm Đức Nhì xưng hô
là bác Bàng. Bác Bàng sau khi phỏng vấn một cô giúp việc và được cô cho biết cô
“thích những bài thơ ngắn gọn, có vần có
điệu, nghe êm tai, dễ nhớ dễ thuộc” thì bác Bàng liền bày tỏ quan niệm về
đọc thơ như sau: “Đọc thơ như công
chúng, nghe thơ như công chúng thì có cần gì phải học ngữ pháp, không cần phải
biết Thi pháp là cái quái gì, cũng không cần biết Tu từ học với những ẩn dụ,
những động từ này nọ để cố hiểu cho bằng được bài thơ như các nhà bình tán.
Cũng chẳng cần biết thủ pháp mô tê răng rứa gì. Nhà thơ cũng vậy, làm ra
thơ để ai thích thì đọc chứ không phải để cho các nhà này nọ mang cách nhìn của
mình ra để làm con dao cùn mổ xẻ những con chữ rất đời thường kia.”
Trả
lời bài của bác Nguyễn Bàng, nhà thơ phạm Đức Nhì viết bài “Câu chuyện thưởng
thức thơ” trình bày về 3 chức năng của một bài thơ. Đó là chức năng truyền
thông chuyền tải thông điệp, chức năng thẩm mỹ truyền đến người đọc và
chức năng nghệ thuật hồn thơ. Để
kết luận Phạm Đức nhì có những ý sau đây:
“Một trong những nhiệm vụ
của việc bình thơ là nâng tầm thưởng thức của người đọc thơ.”, “Đọc thơ chỉ bằng trí sẽ
không thấy hơi nóng của cảm xúc, không “bắt” được hồn thơ, sẽ chẳng bao giờ cảm
được cái hay trọn vẹn của thơ. Còn nếu chỉ đọc thơ bằng hồn, không có sự soi
sáng của kiến thức thì sẽ như chị giúp việc, một là, lắm khi gặp những tuyệt
tác thi ca lại dè bỉu, chê bai, hai là, suốt đời“tự sướng”, sướng mà không biết
vì sao mình sướng, miệng ngâm nga những vần thơ “cả đẩn” mà mắt cứ sáng long
lanh, mặt rạng rỡ như đóa hoa xuân.”
Lạm bàn của
Châu Thạch:
Theo
tự điển giải thích, “công chúng” có nghĩa là mọi người. Vậy bác Bàng chỉ phỏng
vấn một cô giúp việc mà vội vàng kết luận đó là “đọc thơ như công chúng, nghe
thơ như công chúng” thì không chính xác bao giờ. Cô giúp việc chỉ thuộc vào lớp
người bình dân ít học chớ không phải công chúng. Công chúng thì có mọi tầng
lớp: ít học, có học và trí thức. Lớp người bình dân, ít học dầu đọc thơ, nghe
thơ một cách đơn sơ nhưng không phải là họ không có nhu cầu để “thưởng thức thơ
trọn vẹn” như Phạm Đức Nhì đã nói. Ngày xưa những người nông dân chân lấm tay
bùn thuộc làu Kiều và hiểu Kiều là vì họ được tiếp thu những gì mà giới nho sĩ chuyển
tải đến họ qua trò chuyện, qua tiếp xúc trong làng thôn, trong thân thuộc. Ngày
nay các chị giúp việc, các người làm thuê, làm mướn tôi luyện kiến thức, nâng
cao cảm nhận qua đài phát thanh, truyền hình và qua mọi giao tiếp giữa đời.
Những người thích nghe thơ và thuộc thơ như chị làm vườn của bác Bàng họ luôn
luôn có nhu cầu học hỏi và luôn luôn tự học, họ sẳn sàng đứng lại hàng giờ để
lắng nghe , “hiểu cho bằng được bài thơ” của “các nhà bình tán”. Chúng ta không
phải mới bước vào lớp học đã được dạy cho “cầm dao mổ xẻ những con chữ “ rồi
sao? Chúng ta học văn thì thầy giao “cầm con dao mổ xẻ những con chữ” trong các
bài thơ, bài văn cho ta bắt chước, đó chính là tri thức của thầy dạy ta làm
người . Chúng ta làm bài tập làm văn là chúng ta tập “mổ xẻ nhưng con chữ” mà
thầy giao ra đề cho ta để cho ta tập làm văn mà cũng tập làm người . Vậy sao
bây giờ chúng ta lại đề cao cái “không cần phải học ngữ pháp. Không cần phải
biết thi pháp là cái quái gì, cũng không cần biết cái tu từ học với ẩn dụ” là
sao? Rồi chúng ta kết tội nhưng người nghiên cứu những cái đó, phổ biến những
cái đó là “làm con dao cùn mổ xẻ những con chữ rất đời thường kia” thì có bất
công lắm không? Người “cầm con dao để mổ xẻ con chữ” có khi nhẹ tay, có khi nặng
tay, có khi vấp phạm nhưng tôi nghĩ
nếu không có những người đó thì những áng văn chương bất hủ cũng sẽ mai một với
thời gian vì nhờ họ mà những ý thơ, tứ thơ hay trong các áng văn chương, trong
các câu ca dao bóng bẩy được truyền tụng bằng miệng, được ghi chép bằng sách
cho đời nầy qua đời khác, nâng cao trình độ cảm nhận của quần chúng là đủ mọi
lớp người. Những nhà phê bình văn thơ cũng chỉ nói giùm cho công chúng nhưng
diều mà công chúng thích thú nhưng vì thiếu năng khiếu trời cho để viết nên họ
chỉ cảm thụ trong lòng mà không diễn đạt được, khi đọc được nhưng lời bình luận
trúng ý họ, họ vô cùng sung sướng. Tôi đã từng thấy những bác xe ôm nhảy cởn
lên cười ha hả khi tôi giải thích cho họ hiểu một tứ thơ thâm thuý tiềm ẩn
trong câu thơ nào đó ./.
*.
CHÂU THẠCH
(Tên thật: Trương Vă
Địa chỉ: 75 Phan Kế Bính, Đà Nẵng.
ĐT: 0914102309 - 05113894610
Email: truongvantran@hotmail.com
........................................................................................
-
© Tác giả giữ bản quyền.
-
Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gửi qua email ngày 31.03.2016
-
Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét