 |
| (Nhà thơ Lâm Huy Nhuận - Nguồn ảnh: Internet) |
Đọc CHIỀU CÓ THẬT
nghĩ về thơ Lâm Huy Nhuận
----------------------------------------------------
Lời dẫn: Lâm
Huy Nhuận thuộc thế hệ các nhà thơ trẻ thời kỳ cả nước chống Mỹ. Anh đã đạt
giải cao trong cuộc thi thơ 1972 - 1973 của Tuần báo Văn nghệ. Tập thơ “Chiều
có thật” (Nxb Văn học, 1999) đánh dấu một bước tiến mới trong hành trình sáng
tạo nghệ thuật của Lâm Huy Nhuận. Bài viết này đi vào đánh giá giá trị nội dung
và nghệ thuật của tập thơ nói trên, đồng thời nêu lên những suy nghĩ về sự
nghiệp thơ của Lâm Huy Nhuận, khẳng định những đóng góp riêng của nhà thơ cho
nền thi ca Việt Nam
 |
| (Tác giả Trần Thanh Phương) |
1. Tôi thuộc thơ Lâm Huy Nhuận khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Ngày ấy
đám trẻ chúng tôi say mê thơ lắm, thích thần tượng các văn nghệ sỹ, mà Lâm Huy
Nhuận đã từng đạt giải cao trong cuộc thi thơ 1972-1973 của Tuần báo Văn nghệ.
Tôi nhớ đó là cuộc thi có nhiều người tham dự nhất và cũng có nhiều giải thưởng
nhất so với các cuộc thi trước. Chùm thơ giải nhì của anh nằm trong mạch cảm
hứng chung ca ngợi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn
của người chiến sỹ giải phóng, nhưng vẫn có nét riêng. Cũng tìm kiếm chất liệu
thơ từ cuộc sống chiến đấu, sinh hoạt của bộ đội, nhưng cảm xúc của anh không
hướng đến những vẻ đẹp hoành tráng chói lọi, mà luôn hướng về những cái bình
dị, bình thường ít người để ý. Hàng ngàn hàng vạn chiến sỹ ta ra trận ai chả
mang bao gạo vắt chéo qua lưng, khi ngủ dùng nó gối đầu là tiện nhất, nhưng có
ai nghĩ nó lại có thể trở thành bài thơ chứ chưa nói là thơ hay:
Gối êm hơn cả gối mây
Gối êm hơn cả bông cây gạo làng
Là đêm ghé ngủ đỉnh ngàn
Gối lên bao gạo vừa choàng trên lưng…
(Bao gạo)
Một anh lính pháo phòng không đi kiếm rau rừng bị lạc đường không sao tìm
được lối về, lay hoay mãi bỗng chợt phát hiện:
Ai bảo lạc rừng đêm khó tìm đường?
Chỉ hướng trong đêm ở giữa chiến trường
Là đạn ta bay muôn ngàn ánh đỏ
(Lạc đường)
Bài “Thung lũng tiếng chim” kết hợp được những cảm xúc dạt dào, tươi trẻ
với những liên tưởng phong phú, bất ngờ tạo thành một tứ thơ mới lạ: Từ những
tếng ma-níp của máy thông tin vô tuyến điện anh liên tưởng những tiếng chim
hót:
Tiếng “tạch tè” của con chim chích
Cắn chắt hạt vàng suốt mùa chiến dịch
Tiếng”tút, tút”của con tu hú gọi hè
Rắc hoa gạo rừng đỏ khắp lòng khe…
Đấy chính là nét riêng của thơ Lâm Huy Nhuận và cũng có thể vì thế mà anh
bị phê “tính tư tưởng trong các bài thơ còn chưa thật cao” (Lời giới thiệu tập
Thơ giải thưởng báo Văn nghệ 1972-1973- NxbVăn học, Hà Nội, 1974). Tôi hiểu đây
là nói tư tưởng chính trị chứ không phải tư tưởng riêng của người làm thơ.
Bẵng đi một thời gian dài tôi không được đọc thơ Lâm Huy Nhuận nữa. Có thể
anh đã “rửa tay gác kiếm” để lao vào cuộc mưu sinh hoặc cũng có thể anh đang âm
thầm tìm kiếm một hướng đi mới cho thơ mình. Thế rồi tôi cũng đã nhận được tập
thơ mới của anh với nhan đề Chiều có thật (Nxb Văn học, Hà Nội, 1999). Thì vẫn tính
cách của anh không quen nói đại ngôn, cũng không thích nhập vai vào người khác
mà chỉ nói những gì mình đã trải nghiệm, đã đúc rút ra được từ cuộc sống bản
thân có cả ngọt ngào lẫn cay đắng. Trong tập này những bài thơ trữ tình công
dân anh viết từ những năm chiến tranh và ngay sau hoà bình vẫn theo hướng tìm
tòi đã được mở ra ngay từ đầu, nghĩa là vẫn hướng về những cái bình thường giản
dị ít người để ý. Nhưng bình thường mà có khi đọc lên thấy rùng mình, rớm nước
mắt: “Bạn tìm bới những nắm cơm/ Vừa vùi
lấp dưới lửa bom ban chiều/…Nắm cơm như trái bưởi vàng/ Gọt xong lớp vỏ mịn
màng trên tay”. Thế rồi đang ăn ngon lành bỗng: “Nhai
như có hột bên trong/ Lưỡi lừa ra - đỏ mảnh bom ban chiều” (Nắm cơm-quả
bưởi). Một bài thơ khác viết trong chiến tranh, ngay thời điểm ác liệt nhất
(1972) mà không thấy máu lửa chết chóc, chỉ thấy tiếng ếch kêu đến nao lòng:
Xe nối đoàn xe lên tận tuyến đầu
Tháng ba còn buốt đá ngầm sâu
Nghĩ thương chú ếch kêu khan tiếng
Bom nổ liên hồi phải sấm đâu!
(Tiếng ếch)
Có khi anh thác lời nghĩa trang để nhắc nhở mình và mọi người phải sống sao
cho xứng đáng với những đồng đội đã hy sinh (Lời nghĩa trang). Viết về đất nước
anh cũng chỉ hướng cảm xúc tới sự đói nghèo: “Mảnh đất nghèo lấy câu hát nuôi nhau” (Một điều giản dị về đất
nước) v.v…Có lẽ cái tạng của anh là như thế chăng?
2. Thế nhưng phần đọng lại nhất trong tập thơ Chiều có
thật không phải là những bài thơ trữ tình công dân mà là ở những bài thơ trữ
tình tâm trạng. Anh vật vã kiếm sống và luôn trăn trở đi tìm mình. Thơ đã nâng
anh vượt lên những giây phút nản lòng và những mất mát riêng: “Ngày sấp với chợ đời/ Đêm nằm lưng lạnh
ngắt/ Rờ mãi không thấy mặt/ Của mình/ Nơi đâu” (Tựa). Cảm hứng đi tìm
gương mặt bên trong của chính mình ở anh tuy không quyết liệt như Hoàng Hưng: “Ta đói mặt người/ Ta khát mặt ta/ Đi tạc mặt
vào đêm/ Hun hút” (Người đi tìm mặt), nhưng cũng không kém phần dữ dội. Bài
thơ “Tự
xông đất”diễn tả nỗi cô đơn rợn ngợp đọc xong cứ thấy rờn rợn:
“Tự mình xông đất cho mình
Căn phòng vắng
ngắt lặng thinh suốt mùa
Tự đốt
pháo, tự giao thừa
Bắt tay chúc
tết như vừa thấy nhau
Giật
mình hai mắt trũng sâu
Người trong
gương ấy còn đau hơn mình”
Thơ ca Việt Nam Nam
3. Câu thơ: “Tôi nằm giữa thực và mơ/
Mà nghe tay buốt hai bờ thương đau” (Bài kệ 1) có thể lấy làm đề từ cho
nghệ thuật tập thơ Chiều có thật. Thơ anh không thiếu những hình ảnh ảo là sản
phẩm của trí tưởng tượng như: “Mây thắt tang trăng gầy” (Không đề 3); “Đêm chạm
ngõ ngửi trăng nhạt thếch” (Đêm lặng); Hoặc: “Tôi nằm trong đốt mưa rơi/ Mà nghe trăng nói ma cười xốn xang/ Tôi nằm
ngoài những hỗn mang/ Mà nghe lưng ráo sắc vàng cuối thu” (Bài kệ 1) v.v… Thơ anh cũng không ít những so sánh lạ, độc
đáo:
-- “Đêm
Mưa sấm
Như cá quẫy trong thùng
Để lại nhớt bên thềm”
(Đêm)
-- “Vệt trăng lên
Dịu dàng
Như máu chảy”
(Trái mìn)
-- “Môi anh mảnh kính vỡ
Xiết êm da ngực em”
(Môi anh)
.…
Anh có nhiều bài thơ hay ở một số thể loại thơ khác nhau nhưng theo tôi
nghĩ anh có sở trường ở thể thơ lục bát và thơ tứ tuyệt hơn cả. Trong tập có
17/62 bài tứ tuyệt và nhiều bài để lại ấn tượng khó quên (Tiếng ếch; Phù dung;
Từ căn nhà đơn độc; Thanh khiết; Vườn xưa; Ga xép; Đêm lặng; Mầm trăng; Trăng
bấy; Say; Lẫn…)
Chẳng hạn như bài “Lẫn” đọc xong cứ thấy lòng bâng khuâng xao xuyến nhưng
không muốn biết rõ ràng mình bâng khuâng vì cái gì - Tôi có một chiêm nghiệm là
nếu đem bài thơ ra phân tích nhìn thấy rõ ràng hết rồi thì lại chán, thà cứ để
mập mờ có khi lại thích hơn:
“Aó lẫn nhoà cây em lẫn anh
Chim thôi rũ nắng động run cành
Những mong trở lại vườn yêu ấy
Chỉ sợ đôi
mình hoá búp xanh”
Có lẽ anh muốn tiếp nối dòng thơ tứ tuyệt Bình Định của nhóm thơ Bàn thành
tứ hữu với những tên tuổi lẫy lừng: Hàn Mặc Tử, Quách Tấn, Yến Lan, Chế Lan
Viên chăng? Tuy nhiên trong thơ anh có những hình ảnh rất hay nhưng hình như ta
cũng đã bắt gặp ở đâu đó rồi như câu thơ “Họ rước em rồi anh cưới đêm” làm ta
sực nhớ câu thơ của Xuân Diệu: “Lòng anh thôi đã cưới lòng em”. Hoặc như câu
“Lòng người lính nước mắt già hơn tuổi” đoc lên tôi lại thấy thấp thoáng câu
thơ Nguyễn Duy: “Giọt nước mắt cũng đã già như tuổi” v.v…Thì đúng là nhà thơ
vẫn đang trên đường đi tìm mình. Cuộc tìm kiếm bản lai diện mục của mình đầy
nhọc nhằn khổ ải và Lâm Huy Nhuận vẫn không muốn bỏ cuộc: “Vó câu - cửa sổ ghìm cương lại/ Lưu chút buồn riêng nốt tối nay”
(Mầm trăng). Người đọc vẫn đang đợi chờ anh như chờ đợi một Chiều có thật và kính mong nhà thơ sẽ có thêm nhiều “Vương
miện” mới cho thơ của mình.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Văn Long – Lã Nhâm Thìn (Đồng chủ biên): “Văn học
Việt Nam
2. Lâm Huy Nhuận: “Thơ giải thưởng báo Văn nghệ 1972 - 1973”,
NXB Văn học, 1974, Hà Nội.
3. Lâm Huy Nhuận: “Chiều có thật”, NXB Văn học, 1999, Hà
Nội.
4. Lâm Huy Nhuận: Những bài viết về thơ Lâm Huy Nhuận theo tên tác
giả trên Internet.
5. Nhiều tác giả: “Tác phẩm chọn lọc”, NXB Văn học, 1995,
Hà Nội.
--------------------------------------------------------------------
SUMMARY
Things about poetry of Lam Huy Nhuan when
read poem “Chieu co that”. Tran
Thanh Phuong. Lam Huy Nhuan
belongs to generation young poets at the period against American. He had a high
prize in poem competition in 1972 - 1973 of weekly letters. The collection of
poems “The trueafternoon” (Literature
publising house, 1999) marked a new step forward in itinerary of his created
art. This article has evaluated the content and artistic value of above
collection of poems, at the same time is has been stated the thought about his
career in poem, affirmed his individual contribution to modern Vietnam poetry.
*.
TRẦN THANH PHƯƠNG
Giảng viên Khoa Ngữ Văn Trường Đại học Quy Nhơn
Địa
chỉ: 170 An Dương Vương, Tp Quy Nhơn, tỉnh Bình Định.
Email: rolanphuongnd@gmail.com
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 22.05.2016
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại..
0 comments:
Đăng nhận xét