 |
| (Nhà thơ Trần Đăng Khoa - Nguồn ảnh: Internet)) |
THƠ - NGHỆ THUẬT CỦA NÔ LỆ
 |
| (Tác giả Nguyễn Hoàng Đức) |
Các nhà ngoại giao khi đàm phán cũng vậy, không thể đọc thơ mà chỉ tranh
luận, phản biện rồi thỏa hiệp cũng bằng diễn từ!
Một nhà chính trị, nhà tư tưởng, hay lãnh tụ nói trước đám đông, họ hùng
biện văn xuôi chứ không thể ẻo lả mấy câu thơ vần vèo!
Trong thực tế, thơ là tiếng nói bi phẫn để oán thán hay kích động trước một
cuộc vùng dậy nào đó. Bài Quốc tế ca là một ví dụ minh chứng cho nhiều bài như
Mác-xây-e hay một cái tên nào khác, nó có lời:
Vùng lên hỡi các nô lệ ở thế gian! .
Vùng lên hỡi ai cực khổ bần hàn!.
Sục sôi nhiệt huyết trong tâm đầy chứa rồi.
Quyết phen này sống chết mà thôi.
Trong bài còn chứa cả hai từ “Nô Lệ”.
Việt Nam
Đấy là cuộc đời. Còn về mỹ học hay văn học, Thơ có phải nghệ thuật của nô
lệ không? Có thể nói, nếu hai chữ nô lệ gợi lên cái gì tủi nhục, thì thơ chính
xác là những thứ õng ẹo, phù phiếm đầu thừa đuôi thẹo của kẻ dưới.
Trong cuộc đời, bữa tiệc luôn là biểu tượng cao nhất cho vật chất lẫn tinh
thần. Triều đình đón phái đoàn bao giờ cũng mở màn bằng đón rước với bản nhạc
chào mừng U-véc-tuya (ouverture) – tức là mở cửa đón. Lúc đó âm nhạc lên tiếng.
Không có chỗ cho thơ. Màn sau là giới thiệu, đọc diễn văn chào mừng. Rồi đến
màn cụng ly. Cũng vẫn chưa có chỗ cho thơ. Triết gia Hegel nói “Một bữa ăn không thể thành tiệc nếu không có
một diễn văn hay”. Ở đây muốn nói, nếu không có những lời nói hay như
diễn văn, thì không cách gì nâng cấp thức ăn từ nhà bếp lên bàn tiệc của tinh
thần. Cuối cùng khi quan khách đã ăn uống no say ngả ngớn, người ta mời đoàn ca
nhạc góp vui. Triết gia Aristote nói: “sau
khi ăn được thưởng thức âm nhạc là thứ thưởng ngoạn cao nhất”. Cuối cùng
mới đến thơ, là lúc người ta đã tháo khoán thả bổng, nhiều quan chức đã đứng
lên. Thơ lúc đó hay hoặc dở không ảnh hưởng gì đến xương sống của bữa tiệc. Thơ
chỉ là cái đuôi, cái phướn bay hoặc rủ, chẳng ảnh hưởng gì chất lượng của cột
sống đã tiến hành lắp đặt xong xuôi.
Cụ thể hơn, tôi được mời đi dự một bữa tiệc khánh thành đền thánh ở vùng
Sơn Tây. Mở đầu là đoàn rước của người Dao, người Mường, và người Kinh. Người
Dao vừa diễu vừa múa xinh tiền. Người Mường diễu chiêng. Người Kinh múa phường
chèo. Khi tập trung vào đền thánh, tất cả lắng nghe bản diễn văn mở đầu. Bản
diễn văn rất khô, chẳng ai thích nghe cả. Nhưng không khí nổi rõ một điều, đó
là “tiết mục” quan trọng nhất, là nguyên nhân cho mọi diễu hành, biểu diễn,
cũng như ăn uống. Bởi vì người ta tuyên bố lý do đền thánh được xây lên, ai đầu
tư, ai công quả, ai sẽ duy trì. Rồi người ta chúc tụng ăn uống. Cuối cùng thơ
mới xuất hiện.
Mới đây, bạn traumong trong phần comment một bài viết của tôi có một phát
hiện rất đáng chú ý. Người Trung Quốc cho rằng: các kinh sách là Đại thuyết.
Còn văn học chỉ là Tiểu thuyết.
Nếu vậy thì bài thơ lẻ so với tiểu thuyết gọi là gì? Nếu gọi theo lối Tầu
có thể là “mạt tiểu thuyết”. Còn theo lối Việt ngữ sẽ là “vụn vặt thuyết”.
Triết gia Hegel nói: Hội họa và kiến trúc là nghệ thuật không gian, ở đó người
ta nhìn cái thấy ngay tổng thể của bức tranh hay bức tượng. Còn thơ văn là nghệ
thuật của thời gian, người ta không thể nhìn trong một cái mà phải đọc lần lượt
theo chương hồi. Vì thế nghệ thuật không gian không được trình diễn dù chỉ một
tẹo cái xấu, cái ác. Trái lại, văn thơ thì có thể trình bày cái xấu, cái ác, vì
theo thời gian nó thanh tẩy, gột rửa và cứu chuộc. Nhưng trong một bài thơ
ngắn, người ta thanh tẩy, cứu rỗi cái gì? Thơ ngắn lúc đó biến thành nghệ thuật
không gian tung lên một cái cho mọi người nhìn. Ngày nay có thơ sắp đặt, thơ
xếp chữ cũng bởi đó.
Nếu một người chỉ sáng tạo vần vèo cảm xúc mấy câu chưa có khung giàn của
lý trí lâu dần người ta sẽ trở thành gì? Có đến 99% các nhà thơ nói rằng “làm
thơ chơi vui ấy mà”. Chúng ta thử nghĩ, một người lính ra trận có chơi được
không ? (trừ trường hợp thơ mậu dịch ‘đường ra trận mùa này đẹp lắm’) phi công
đang lái máy bay có chơi không? Nhà bác học đang thí nghiệm trong phòng có
phóng xạ có chơi không? Bác sĩ đang thí nghiệm với vi trùng gây bệnh chết người
có chơi không? Một thiếu phụ đang lăn lộn trên bàn đỡ đẻ có chơi được không? …
Người Việt nói “Thế gian chuộng của chuộc
công? Nào ai có chuộng người không bao giờ”, người chỉ chơi sao có thể
khiến mọi người kính nể và tôn trọng? Trong một bộ phim, người Trung Quốc có
dựng chân dung nhà thơ Lý Bạch thế này. Vua nhận được một lá thư của người Di.
Vua và các quần thần không đọc được, liền triệu nhà thơ Lý Bạch đến. Trước khi
đọc thư, Lý Bạch ra điều kiện, bảo vua bắt một vị quan bị Lý Bạch ghét phải cúi
xuống hít ngửi chân cho Lý Bạch. Vua đã sai vị quan kia làm vậy. Lý Bạch cười
thỏa mãn trông rất tiểu nhân.
Như vậy cả cuộc đời lẫn nghệ thuật, thơ vụn nếu không phải trường ca chỉ là
thứ xếp sau tiểu thuyết mấy tầng. Nó chỉ là những giải yếm, những phướn đuôi
lẽo đẽo bay theo những giá trị lớn. Từ trí tuệ đến sinh khí, đến cảm xúc và đam
mê của đa số nhà thơ nói chung rất thấp và rất kém. Không có môn nghệ thuật nào
có đông tổ hưu, buôn thúng bán mẹt, nông dân, xe thồ, giám đốc háo danh như là
thơ. Từ trí tuệ thấp, nhân cách của số đông này cũng rất lẹt đẹt, nào chém gió
khoác lác, bốc phét đến mức vượt qua mọi ranh giới liêm sỉ như “sách tôi in ra
cả thế giới phải đốt sách đi”, hoặc “tôi bay cùng chim bằng”, “thơ tôi trên cả
hay”, rồi hứa hão, nói dối, bè cánh, đi đêm chạy giải, móc ngoặc mua phiếu bầu
cho leo ghế, thậm chí còn có cả cú lừa ngoạn mục bằng văn bản đã được ký tên
bên lề giấy trắng để làm chứng cho nhau một đêm làm hơn một trăm bài thơ vụn
mong đi ẵm giải Nobel.
Ở đời, cái gì nhiều thì không bao giờ là của quí. Cát phải nhiều hơn kim cương.
Đầu tầu kéo toa tầu, nhưng đầu tầu luôn ít hơn toa tầu. Ông chủ không cách gì
nhiều bằng người ở. Nhà thơ là tầng lớp đông nhất trong làng nghệ thuật, không
hiểu họ là ông chủ hay người ở? Hay là họ học theo lối Tầu, ở dưới một người ở
trên muôn người, cho rằng mình bám sát gót quyền lực thì sẽ được là con sen ở
trên nhiều người? Nhưng than ôi, hãy nghe nhà giáo Nguyễn Đăng Mạnh nói “Đảng khinh bỉ sâu sắc văn nghệ sĩ”. Câu
nói đó có giành 90% cho các nhà thơ? Một khi cách tư duy, lối làm việc đã là người
ở, thì ngồi ở đâu cũng là người ở thôi.
Khi đã ở tầm nô lệ, người ta làm sao có sản phẩm cao cả, tư duy lớn lao,
nhân cách siêu việt cho được? Đó có phải là cách diễn giải lý do tại sao thơ
Việt đang lẹt đẹt đến vậy. Lẹt đẹt đến mức dù ngước lên bầu trời nhiều người
cũng chỉ nhìn thấy gầm quần lót như một câu thơ:những đám mây hành kinh ướt
sũng bầu trời…
Tất nhiên, khi Homer ôm đàn lia chai sạn dép cỏ đi khắp thiên hạ gom nhặt
những vần thơ luôn luôn mang tầm vóc đỉnh Ô-lanh-pơ với cấu trúc đầy ắp kịch
tính vĩ đại liên kết giữa thánh với người, nhân loại đã được chiêm ngưỡng
và thán phục một nhà thơ đích thực. Còn với những nhà thơ bò quanh chiếu tổ hưu
của xứ sở ta, không rõ bao giờ cái đáy chén rượu nút lá chuối kia được in bóng
một dãy núi của thánh thần, hay nó chỉ soi bóng cái chùa Một Cột cũng chỉ to
hơn cái chiếu một tẹo? Muốn vượt tầm chắc chắn các nhà thơ Việt đương đại phải
dời bỏ manh chiếu tem phiếu cân lạng bé tẹo để phiêu lưu vào con đường vạn dặm
chông gai đầy sỏi đá của thi ca. Một con đường mà Homer đã từng đi! Liệu còn có
cách nào khác hơn? Nhưng chỉ cần nghĩ vậy, đã thấy, cái chân trời đó so với các
nhà thơ Việt bất khả và xa vời vợi đến mức nào?!
*
Hà Nội, 01 tháng 07.2013
NGUYỄN HOÀNG ĐỨC
Địa chỉ: Số nhà 100, đường Nguyễn Xiển
(ngã 4 Nguyễn Trãi - Nguyễn Xiển)
quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội.
Email: Paulnguyenhoangduc@gmail.com
.
...............................................................................................................
- Cập nhật từ email donguyenhn@yahoo.com gửi ngày 01.06.2016.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
0 comments:
Đăng nhận xét