 |
(Nguồn ảnh: Internet)
|
MỘT CÁCH HIỂU CÂU ĐỐI
CỦA VUA TRẦN DUỆ TÔNG
VÀ ĐẠI SƯ ĐÀO TOÀN BÂN
Đào
Toàn Bân quê Kinh Bắc, định cư tại Cổ Lễ, Tây Chân (nay là thị trấn Cổ Lễ,
huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định), đỗ Thái học sinh thời Trần, nổi tiếng là nhà
giáo có tài, từng được Chu Văn An khen là "Đại sư vô nhị"...
*
Một số bài viết nghiên cứu về
Thái học sinh Đào Toàn Bân đăng báo và in trong sách có nói đến giai thoại đối
đáp của ông với vua Trần đã dịch hai câu đối rất khác nhau. Đại lược giai thoại
như sau:
Trong buổi đăng khoa năm 1374,
biết Đào Toàn Bân có ba học trò đều đỗ đại khoa là Trạng nguyên Đào Sư Tích
(con trai Đào Toàn Bân), Bảng nhãn Lê Hiến Giản, Thái học sinh Lê Hiến Tứ, vua
Trần Duệ Tông khen ông là “Phụ giáo tử đăng khoa” (Cha dạy con đỗ đạt) và ra vế
đối:
Viên ngoại ba tiêu
vô phu quân tứ thời hữu tuyết.
Đào Toàn Bân xin đối lại là:
Mộc tại nguyệt
thiên vô thổ bồi bát nguyệt giai xuân.
 |
| (Tác giả Trần Mỹ Giống) |
Do câu đối là
truyền khẩu từ đời xưa, chỉ có phiên âm mà không có chữ Hán nên mỗi người hiểu
một cách khác nhau. Chẳng hạn, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Năm trong cuốn “Nam Định đậm đà bản
sắc dân tộc” (Sở Văn hóa Thông tin Nam
Cây chuối ngoài
vườn, người quân tử ngồi bên cửa sổ cũng thấy vui vui;
Cây dưới trăng
không lấp đất vào gốc thì từ tháng tám không được tốt tươi.
Nhà nghiên cứu Lê Xuân Quang
lại dịch hai câu đối này là :
Cây chuối ngoài
vườn không có chồng bốn mùa có tuyết,
Cây ở trời trăng
không đất đắp bồi tháng tám đều xuân.
Cụ Lê Xuân Quang khi còn sống
có tặng tôi bản thảo bài viết phê bình câu đối dịch của Tiến sĩ Nguyễn Xuân Năm
với tiêu đề “Câu đối dịch của một kỹ sư nông nghiệp” (sau bài viết này được
đăng trên Tuần tin Thể thao văn hóa). Cụ chê tác giả không biết chữ Hán nhưng
cứ dịch bừa. Không biết Tiến sĩ Nguyễn Xuân Năm có đọc bài của cụ Lê Xuân Quang
không, nhưng trong cuốn “Nam Định
đậm đà bản sắc dân tộc” (Sở Văn hóa Thông tin Nam
Chuối ở ngoài vườn,
không có chồng vợ bốn mùa (quanh năm) luôn nhuận sắc;
Cây trên mặt trăng
không được đất bồi tháng tám (tiết thu) vẫn sắc xuân.
Như vậy, hai chữ “Phu quân”
trong vế đối “Viên ngoại ba tiêu vô phu quân tứ thời hữu tuyết” được nhà nghiên
cứu Lê Xuân Quang dịch là người “chồng” (Tiếng vợ gọi chồng là 夫君 “phu quân”), Tiến sĩ Nguyễn Xuân Năm dịch là “quân tử” (君子): “người
quân tử ngồi bên cửa sổ”) sau sửa lại là “(không có) chồng vợ”.
Chúng tôi không mục đích khen
chê những câu đối dịch của các tác giả, mà chỉ nhân đây góp thêm một cách hiểu
về hai câu đối này:
Theo chúng tôi, hai chữ “phu
quân” trong câu đối này có lẽ là chữ 膚均 phu
quân. Chữ 膚 phu: có nghĩa là “lớp da bọc bên ngoài”,
dịch thoáng là “áo mặc” (đối với người), “vỏ bọc” (đối với thực vật), Còn chữ 均 quân: có nghĩa là
“đều, bằng, đồng đẳng”. Với hai chữ này, vế đối được viết là:
園 外 芭 蕉
無 膚 均 四 時 有 雪
Viên ngoại ba tiêu
vô phu quân tứ thời hữu tuyết.
Tạm dịch :
Cây chuối ngoài
vườn không vỏ bọc, (như) bốn mùa đều có tuyết.
Còn chữ “bồi” ở vế đối sau là
chữ 陪 bồi:
có nghĩa là “giúp thêm”. Vế đối sẽ được viết là:
木 在 月 天
無 土 陪 八 月 皆 春
Mộc tại nguyệt
thiên vô thổ bồi bát nguyệt giai xuân.
Tạm dịch :
Cây ở trời trăng
không có đất, (nhưng) tháng tám cũng đều xuân.
Trong bài “Câu đối hay câu đá?”
bản thảo gửi tặng tôi, nhà nghiên cứu Lê Xuân Quang đã phân tích khá sâu sắc
trên cơ sở luật đối, chỉ ra những cái không đạt yêu cầu đối của câu đối này và
kết luận đây không thể là câu đối của vua Trần và Đại sư Đào Toàn Bân - những
người nổi tiếng về văn học.
Dịch giả Dương Văn Vượng cho
tôi xem một cuốn sách chữ Hán của dòng họ Đỗ ở La Ngạn (Yên Đồng, Ý Yên), trong
đó có viết về một giai thoại đối đáp giữa Hoàng giáp Phạm Văn Nghị với Hoàng
giáp Đỗ Huy Liêu. Câu đối của hai ông như sau:
園 外 芭 蕉
無 淫 欲 而 四 時 有 孕
月 中 丹 桂
非 栽 培 而 八 節 皆 春
Viên ngoại ba tiêu
vô dâm dục nhi tứ thời hữu dựng,
Nguyệt trung đan
quế phi tài bồi nhi bát tiết giai xuân.
Tạm dịch :
Cây chuối tiêu ở
ngoài vườn không có lòng dâm mà bốn mùa có chửa;
Cây quế đỏ trong
cung trăng không được trồng trỉa mà tám tiết đều xuân.
Hai câu đối này rất gần với hai
câu đối của vua Trần và Đại sư Đào Toàn Bân, nhưng có phần chỉnh hơn về luật
đối, hay và có lôgíc hơn về ý nghĩa. Không biết có phải câu đối sau
do được tiếp thu tinh hoa của câu đối trước mà hay hơn, hay do người đời sau
nhầm lẫn về tác giả của các câu đối này, hoặc do câu đối được truyền khẩu mà
tam sao thất bản chăng? Dẫu sao, đây cũng là những di sản quý của lớp người đi
trước làm giàu cho kho tàng văn hoá dân tộc, rất đáng được trân trọng và nghiên
cứu. Hy vọng các nhà nghiên cứu quan tâm góp phần làm sáng tỏ vấn đề trên.
*
TRẦN MỸ GIỐNG
Địa chỉ: Số 13/398, đường Trường
Chinh,
Phường Vị Xuyên, thành phố Nam
Email: tranmygiong@yahoo.com.vn
Điện thoại: 0919811050
...................................................................................................................
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gửi qua email ngày 24.12.2015
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét