 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
LƯƠNG
TÂM -
MỤC
TIÊU SỐNG CÒN CỦA GIÁO DỤC
*
Đã đăng trong Tạp chí Văn Hóa
Nghệ An, Số 377, 25/11/2018
 |
| (Tác giả Dương Quốc Việt) |
Người Việt xưa nay, khi khen một người có giáo
dục, đã hàm chứa trong đó, ấy là một người có tâm. Nhân loại trong mọi thời đại, khi nói đến giáo dục, trước tiên người ta
nghĩ ngay đến giáo dục lương tri. Chẳng thế mà ngay từ thời Hy Lạp cổ đại, nhà
triết học và bác học Aristoteles (384-322 TCN), đã răn dạy: “Giáo dục tâm trí mà không giáo
dục con tim thì không phải là giáo dục“. Bởi giáo dục mà thiếu giáo dục lương tâm, sẽ chỉ tạo ra những kẻ mất
phương hướng, như danh họa Vincent Willem van Gogh (1853- 1890), đã khẳng định:
“Lương tâm là la bàn
của con người“.
Vì sao lương tâm là mục tiêu căn cốt của giáo
dục?
Tạo hóa sinh ra con
người, đã ký gửi vào đó những ham muốn-bao gồm những thị dục: sức khỏe và sinh
mạng; ăn; ngủ; tiền của; để tiếng lại đời sau; thỏa nhục dục; con cái được mọi
sự đầy đủ; được người khác cho là quan trọng. Và chính vì để đáp ứng những thị
dục bản năng này, mà cuộc đời con người luôn là một chuỗi những cuộc chiến với
hoàn cảnh, với bản thân, với đồng loại… Rõ
ràng nếu chỉ sống trần trụi với
những dục vọng, thì chắc chắn xã hội loài người còn khủng khiếp hơn cả xã hội
của những loài muông thú, bởi con người có thêm trí khôn.
Nhưng, may thay loài
người còn có phần-có khả năng chế ngự các dục vọng, ấy là phần lương
tâm, như Jean Jacques Rousseau (1712-1778)-một nhà triết học thuộc trào
lưu Khai sáng có ảnh hưởng lớn tới cách mạng Pháp 1789, đã nhắc: “Lương tâm là tiếng nói của linh hồn, dục vọng là tiếng nói của cơ thể“. Và nhiều người đã đồng tình với cắt nghĩa sau đây về lương tâm trong
Wikipedia: “Lương tâm là năng lực mang tính
tự giác của con người tự giám sát bản thân, tự đề ra cho mình nghĩa vụ đạo đức
phải hoàn thành, tự đánh giá hành vi của mình. Nói rộng ra, lương tâm là ý thức
chủ quan của cá nhân về nghĩa vụ và trách nhiệm của mình đối với xã hội, được
coi như là nghĩa vụ và trách nhiệm đối với bản thân. Lương tâm là kết quả của
quá trình sống chứ không phải bẩm sinh. Lương tâm luôn đi với con người trong
suốt quá trình hành động”.
Chỉ tiếc rằng, trong khi
những dục vọng luôn trỗi dậy mãnh liệt-do bản năng, thì phần lương tâm-cái phần
hồn tinh túy kia, lại không thuộc về bản năng sẵn có của chúng ta. Bởi lương
tâm của con người chỉ có được, từ sự lắng đọng của truyền thống và văn hóa, từ
trong gia đình đến nhà trường, hay tín ngưỡng tôn giáo… Nó vốn đã không dễ có,
lại còn mong manh và dễ bị tổn thương. Vì vậy hàng nghìn năm qua, dưới nhiều
hình thức và giải pháp khác nhau, loài người tiến bộ luôn đặc biệt chú ý giáo
dục, nuôi dưỡng và vun đắp cho cái “phần hồn” tinh túy này!
Lương tâm dường như
còn là một thước đo cho cái thang bậc tiến hóa nghiệt ngã của loài người. Là vũ
khí quyết định sự thành bại trong cuộc chiến giữa “phần người” và “phần
con” trong mỗi con người. Biết bao tấm gương hy sinh, bao nghĩa cử cao đẹp, bao
áng văn, vần thơ, những lời răn dạy…, chẳng phải đã nhằm giáo dưỡng-vun đắp cho
cái phần hồn cao quý này sao!? “Chữ Tâm kia mới
bằng ba chữ Tài”-một câu Kiều bất hủ của đại thi hào Nguyễn Du (1766-1820), sẽ
mãi mãi nhắc nhở người ta về cái giá trị căn cốt của lương tâm trong mỗi cuộc
đời.
Trong xã hội đương
đại, khi mà sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, cùng với con người
ngày càng được giải phóng, thì một cá nhân thiếu lương tâm, có thể sẽ gây tổn
hại cho xã hội rất lớn. Vì thế, vấn đề giáo dưỡng lương tâm, càng trở nên như
một vấn đề sống còn. Rằng đó còn là một vấn đề cần đến sự thức tỉnh, sự quan
tâm của toàn xã hội, đặc biệt là các nhà trường, để có những hành xử và giáo
dục thích ứng.
Những tiêu cực trong giáo dục làm tổn hại lương
tâm
Thật đáng tiếc, trong
khi lương tâm là mục tiêu tối thượng của giáo dục, thì trớ trêu thay, đâu đó
chính trong ngành giáo dục, người ta đã vô tình, nuôi dưỡng, thúc đẩy mặt tiêu
cực của những dục vọng, khiến lương tâm bị lấn lướt. Chẳng hạn, công danh vốn
đã là một thị dục mạnh mẽ của con người. Vì vậy, nếu một nền giáo dục, mang
nặng bệnh thành tích, quá coi trọng bằng cấp, giải thưởng, thì sẽ như nuôi
dưỡng mặt trái của thị dục này. Và
thật nguy hại, khi đó người ta chỉ chạy theo đối phó, hay gian dối với thi cử,
mà xem nhẹ thực học, cũng như bồi đắp lương tâm.
Một trong những khuynh
hướng lệch lạc khác-xa rời với giáo dưỡng lương tâm, đó là lối giáo dục thực
dụng, phiến diện. Điều này thật nguy hại, như nhà bác học vĩ đại Albert
Einstein (1879-1955) đã từng cảnh báo: “Dạy cho con người một chuyên ngành thì chưa đủ. Bởi bằng cách đó, anh ta
tuy có thể trở thành một cái máy khả dụng nhưng không thể trở thành một con
người với đầy đủ phẩm giá. Điều quan trọng là anh ta phải được dạy để có được
một cảm thức sống động về cái gì là đáng để phấn đấu trong cuộc đời. Anh ta
phải được dạy để có được một ý thức sống động về cái gì là đẹp và cái gì là
thiện. Nếu không, với kiến thức được chuyên môn hóa của mình, anh ta chỉ giống
như một con chó được huấn luyện tốt hơn là một con người được phát triển hài
hòa. Anh ta cần phải học để hiểu những động cơ của con người, hiểu những ảo
tưởng và những nỗi thống khổ của họ để tìm được một thái độ ứng xử đúng đắn với
từng con người đồng loại của mình cũng như với cộng đồng” (A. Einstein, Thế giới như tôi thấy, NXB Tri thức 2007, trang 48).
Làm gì để đến với giáo dục lương tâm?
Lương tâm, rõ ràng là
một mục tiêu sống còn của giáo dục. Vì vậy, để hoàn thành được mục tiêu giáo
dục lương tâm, trước hết ngành giáo dục cần phải loại bỏ tất cả những khuyết
tật, làm tổn hại đến mục tiêu này. Bên cạnh đó cần phải cải tổ sâu sắc nền tảng
khoa học xã hội và nhân văn. Phải đặc biệt chú ý giáo dục chất lượng
toàn diện, cũng như các tiêu chí và cách thức đánh giá chất lượng giáo dục-lấy
lương tri làm nền tảng. Tránh những mục tiêu giả dối, bệnh hình thức trong
giáo dục. Và hơn tất cả, là cái tâm của những người theo nghiệp dạy người. Bởi
chỉ những người thầy có tâm, trong một nền giáo dục có lương tâm, mới có thể
tạo ra được những lớp người giàu lương tâm.
Và lời nhắn nhủ sâu xa
của người anh hùng dân tộc Ấn Độ-Mahatma Gandhi (1869-1948): “Giọng con
người không bao giờ đi được xa như giọng nói nhỏ bé của lương tri”, chẳng
phải như đã đòi hỏi rất cao cái tâm của người truyền đạo đó sao!? Chưa kể trong
bối cảnh thực tại, giáo dục đang phải chịu nhiều sức ép tiêu cực, vì thế để
hoàn thành sứ mệnh của mình, những người làm giáo dục càng cần đến bản lĩnh, và
hãy xin lắng nghe hiệu triệu của Einstein: “Đừng làm gì trái với lương tâm,
ngay cả khi chính quyền yêu cầu bạn”. Cuối cùng, người viết xin nhắc lại
khẳng định-ẩn chứa nhiều thông điệp sau đây của nhà triết học Đức vĩ đại-Georg
Wilhelm Friedrich Hegel (1970-1831), rằng: “Giáo dục là
nghệ thuật biến con người thành có đạo đức”.
Mời thư giãn với nhạc phẩm MỘT ĐỜI NGƯỜI, MỘT RỪNG CÂY
của Trần Long Ẩn, qua tiếng hát Hồng Nhung:
Mời xem clip: CẢNH GIÁC VỚI ĐIỆN THOẠI TRUNG QUỐC
*
DƯƠNG QUỐC VIỆT
Địa chỉ: Ngách 31/2 phố Phan Đình Giót,
quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội.
Email: duongquocviet@fmail.vnn.vn
.
....................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả
gửi qua email ngày 29.11.2018.
- Bài viết không thể hiện quan điểm
của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét