LỤC BÁT NGUYỄN LÂM CẨN - Tác giả: Đặng Văn Sinh (Hải Dương)

Đặng Xuân Xuyến Thứ Năm, tháng 10 03, 2019 Leave a Comment

LỤC BÁT NGUYỄN LÂM CẨN

(Tác giả Đặng Văn Sinh)

Sau 9 tập thơ, trong đó có “Lục bát Nguyễn Lâm Cẩn” xuất bản năm 2015, bạn đọc dễ dàng nhận ra, lục bát chính là sở trường của nhà thơ Xứ Nghệ. Nói như vậy, không có nghĩa các thể loại khác đối với ông là sở đoản. Ngược lại là khác. Khi đọc khổ thơ ngũ ngôn trong bài “Say” (1) dưới đây, đương nhiên buộc ta phải thừa nhận tác giả là thi sĩ đa năng:

Hất chén rượu lên đầu

Mặt trời méo vàng vọt

Mưa rượu không ướt tóc

Giọt nào mài tim óc?

Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ khảo sát phần lục bát. Mười chín bài thơ còn lại sẽ được bàn đến vào một dịp khác.

Lục bát Nguyễn Lâm Cẩn luôn là chỉnh thể, tròn đầy, kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa chất liệu ca dao, tục ngữ truyền thống với ngôn ngữ thi ca hiện đại. Từ đơn vị lục bát 14 tiếng cho đến bố cục toàn bài, người đọc luôn nhận thấy một cấu trúc chặt chẽ, hô ứng nhịp nhàng với các kiểu diễn ngôn tự sự, trữ tình hoặc kết hợp giữa tự sự và trữ tình. Điểm nổi bật làm nên diện mạo Nguyễn Lâm Cẩn trong làng lục bát là khả năng sử dụng ngôn từ. Từ ngữ của ông luôn được chọn lọc chính xác, hợp lý nên bao giờ cũng tạo ra được hiệu ứng thẩm mỹ ở tính gợi tả, gợi cảm và sự liên tưởng đa chiều. Ở không ít bài, Nguyễn Lâm Cẩn còn sử dụng lối chơi chữ, tận dụng khả năng những từ, ngữ lấp lửng để diễn đạt ý tưởng như là thi pháp thơ Đường trung đại ý tại ngôn ngoại. Có thể nói, hệ thống từ vựng trong trong hầu hết các bài lục bát đều đều đạt đến giới hạn của ngôn ngữ thi ca ở tính năng truyền đạt thông tin nghệ thuật và giá trị biểu cảm cũng như tính đa nghĩa:

Trời nghiêng đất ngửa khật khừ

Mây xưa núi Tản bây chừ còn bay?

Sông Đà dốc ngược vào chai

Đường thơ hun hút tượng đài lênh bênh

Sau lưng thác trước mặt ghềnh

Câu thơ nối nhịp một mình cụ sao?

(Mơ hầu rượu cụ Tản Đà)

Còn trong bài “Mời khói uống rượu”, những triết lý nhân sinh tưởng như lẫn vào cuộc hội ngộ với đối tượng vô tri nhưng thật ra lại rất khả tri:

Đạo người đạo chữ chơi vơi

Chí Phèo, Bá Kiến coi trời bằng vung

Đã rơi xuống đáy bần cùng

Những ai lương thiện không khùng cũng điên.

Lục bát Nguyễn Lâm Cẩn không có từ thừa, từ đệm mà luôn đạt đến sự hoàn chỉnh tối đa. Nhưng kỹ năng gieo vần mới là điều khiến thiên hạ phải ngả mũ vái chào. Vần của “Rượu thi nhân” luôn luôn là chính vận. Những câu thơ bàng vận chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong số 40 bài, bởi vần là một yếu tố quan trọng để bài thơ trở nên nuột nà, hơi thơ liền mạch, tạo nên cấu trúc bền vững như một cơ thể cường tráng nhằm chuyển tải thông điệp nghệ thuật. Không ít bài lục bát, đọc lên nghe phảng phất như "Truyện Kiều" mà lại không phải Kiều, như ca dao mà lại không phải ca dao. Nó là sự kế thừa những tinh hoa của dòng văn học dân gian cũng như văn học bác học một cách sáng tạo bởi qua sự chọn lọc ngôn từ, kỹ năng sử dụng vần (bao gồm vần chân và vần lưng), nghệ thuật phối hợp giữa nhịp điệu với nhạc điệu cũng như khai thác triệt để hiệu ứng các cặp tiểu đối:

Trắng xương hồn lạnh còn đau

Cùng chung cuống rốn nhúm nhau… tương tàn…!

Niềm tin cau mặt thời gian

Ơn giời đổ mãi cơ hàn ra phơi!

(Rót rượu mời dế)

Mịt mù núi dựng uy nghi

Mây che phủ mặt thấy gì nữa đâu

Tôi say đổ rượu lên đầu

Âm u đỉnh núi một màu mây trôi.

(Mời núi uống rượu)

Lừa nhau vào chốn gập ghềnh

Ván cong uốn lưỡi bập bênh lắm trò

Một đời ăn đói mà no

Oái oăm nước đục cốc mò cò xơi!

(Rượu suông)

Rót ra chén rượu đi tìm

Câu thơ gan ruột im lìm đáy chai

Vớt lên cả một đời trai

Nắm xương bạc phếch phơi ngoài cỏ lau.

(Chén rượu đầu năm)

Với lục bát, Nguyễn Lâm Cẩn luôn làm chủ kỹ thuật gieo vần. Vần và hệ thống thanh điệu tạo nên nhạc điệu lúc du dương như bản nhạc đồng quê nhưng cũng có khi chát chúa, dữ dội tùy vào tâm trạng vui buồn của chủ thể. Nhưng với nhịp điệu thì khác. Có đến già nửa lục bát trong tập thơ đều bị tác giả cắt rời thành nhiều mảnh xếp chồng lên nhau như là thơ bậc thang. Cách ngắt nhịp lúc là 2/2, lúc là 2/4 đôi lúc lại là 1/3 hoặc 1/2/4… nhằm tạo ra sự mới lạ cho cấu trúc lục bát, đồng thời dẫn dụ người đọc vào trường liên tưởng. Nói vậy, nhưng nếu đọc kỹ, kiểu ngắt câu này thực ra chỉ là hình thức, bởi vì, đặc trưng của lục bát trữ tình là sự chắp dính các thành tố trong cùng một đơn vị câu hoặc cả khổ thơ:

Cái tình

Mau ngấm

Say lâu

Chát!

Tom!

Chát…!

Cô đầu cụ ơi!

Chùa Hương rau sắng già rồi

Giang hồ quảy gánh

Về thôi!

Cạn ngày!

(Mơ hầu rượu cụ Tản Đà)

Rót đi!

Rót nữa đi nào

Chén say

Chén tỉnh

Rượu vào

Lời ra

Kiến bò trong bụng ê a

Ngoài kia sấm chớp mưa sa kín trời

Dốc chai giọt đáy…

Cạn rồi!

Mắt hoa

Chân ríu

Kiếp người đỏ đen

(Say 2)

Chén này rót ruột

Lòng đau

Mời ông

Ờ nhỉ!

Trước

Sau…

Đâu nào?

Ban ngày vuột giấc chiêm bao

Ta đang mời rượu đứa nào? Hỡi ôi!

(Giấc mơ rượu)

Vấn đề cuối cùng và quan trọng nhất trong “Rượu thi nhân” là “tứ”. “Tứ” là linh hồn của lục bát. Ngoài các loại truyện thơ hay diễn ca thuộc loại hình tự sự, lục bát trữ tình bao hàm cả nội dung “thế sự”, sẽ chết yểu nếu không có “tứ”. Nguyễn Lâm Cẩn còn làm được nhiều hơn thế. Bài nào của ông cũng găm được ít nhất một cái "tứ", trong đó có không ít "tứ" bất ngờ, độc đáo. "Tứ" trong thơ Nguyễn Lâm Cẩn có khi bao quát cả bài, có khi đọng lại ở một, hai khổ nhưng không lặp lại mà luôn mới. Đây chính là sự cao tay của chủ thể sáng tạo. Bài “Uống rượu với bạn”, tác giả toàn vẽ ra cảnh nghèo, nói rằng mắc nợ cái "ngông" Tản Đà, nhưng "tứ" thì lại nằm ở cặp lục bát:

Thằng con đứng ngắm trời sao

Mắt mơ mình lớn thế nào cũng bay.

Còn "tứ" của bài “Khóc Hòa Vang” chắc hẳn là ở câu:

Văn chương là cái chi chi

Mà đầu lõm xuống bò quỳ…bốn chân.

Cho nên, lục bát Nguyễn Lâm Cẩn sống được và sống khỏe, trước hết phải nhờ vào “tứ”. "Tứ" càng độc đáo, thơ càng có giá trị tự thân. Huống hồ, ngoài "tứ" ra, ông còn có thể mạnh về sử dụng ngôn từ vào tạo dựng hình ảnh.

“Rượu thi nhân” nói về rượu nhưng thật ra rượu chỉ là cái cớ còn nội hàm của tập thơ chính là cái “thằng đời”. Nguyễn Lâm Cẩn đã “hòa quang đồng trần” giữa rượu với đời qua những diễn ngôn đầy cảm khái có lúc bi phẫn nhưng cũng có lúc bâng khuâng trước khung cảnh mùa xuân tự tay rót chén “quỳnh tương” mời người đẹp…

Mời nhấp chuột đọc thêm:

- Chuyện làng văn0

- Kho sách0

- Các bài viết của (về) tác giả Đặng Văn Sinh0

- Các bài viết của (về) tác giả Đỗ Hoàng0

- Các bài viết của (về) tác giả Tạ Duy Anh0

- Các bài viết của (về) tác giả Trần Đăng Khoa0

- Các bài viết của (về) tác giả Trần Mạnh Hảo0

- Các bài viết của (về) tác giả Nguyễn Hoàng Đức0

Mời nghe Đặng Xuân Xuyến đọc bài thơ QUÊ NGHÈO: