NGUỒN
GỐC TỤC CÚNG CÔ HỒN
VÀ
LỄ VU LAN THÁNG 7 ÂM LỊCH
*
![]() |
(Tác giả Nguyễn Toàn Thắng) |
Tục xưa cho rằng tháng Bảy cửa ngục mở ra, âm
cung xóa tội vong nhân, hồn người chết ở cõi âm được về gặp người sống ở
cõi dương gian. Cúng cô hồn là một hoạt động tâm linh tương
đối phổ biến tại Việt Nam. Về vấn đề cúng cô hồn, thực ra giáo lý Phật
giáo không đề cập đến một cõi sống nào có tên là cô hồn cả. Cô
hồn chỉ là cách gọi của dân gian mà thôi.
Tuy nhiên, cúng cô hồn, theo
quan điểm Phật giáo, là bố thí cho những chúng sinh đang đói khát. Người con
Phật luôn phát tâm từ bi, thương xót mọi loài chúng sinh, đồng thời nguyện tu
tạo phước báo bằng cách bố thí và cúng dường.
Theo tín ngưỡng cổ truyền tin rằng
con người có hai phần : Hồn và xác. Khi chết, hồn lìa khỏi xác, xác bị phân hủy
còn hồn sẽ tiếp tục tồn tại. Hồn có thể về trời hoặc đầu thai kiếp khác (làm
người hoặc vật) hoặc bị đày xuống địa ngục tùy theo những điều lành hay dữ mà
người đó làm khi còn sống.
Phong tục cúng cô hồn có
nguồn gốc từ Trung Quốc. Phật tử Trung Hoa gọi lễ cúng này là “Phóng diệm khẩu”, tức là cúng để
bố thí và cầu nguyện cho loài quỷ đói miệng lửa. Nhưng dân gian thì hiểu rộng
ra và nói trại đi thành “cúng cô hồn”, tức là cúng thí cho những vong
hồn vật vờ, không có ai là thân nhân trên trần gian cúng bái.
Hai ngày lễ cúng lớn trong tháng
7 âm lịch là lễ Vu Lan và cúng cô hồn đều chứa đựng ý nghĩa
nhân văn cao cả là đề cao việc báo hiếu và làm phúc bố thí.
Một điều lưu ý Lễ Vu Lan chỉ diễn ra
trong ngày Rằm tháng 7 âm lịch, còn tục cúng cô hồn sẽ kéo dài từ ngày rằm cho
hết tháng 7 âm lịch, tùy nơi gia chủ.
Phong tục cúng cô hồn có liên quan đến câu
chuyện giữa ông A Nan Ðà (thường gọi tắt là A Nan) với một con quỷ miệng lửa
(diệm khẩu). Một buổi tối, A Nan đang ngồi trong tịnh thất thì thấy một con ngạ
quỷ thân thể khô gầy, cổ nhỏ mà dài, miệng nhả ra lửa bước vào. Quỷ cho biết
rằng ba ngày sau, A Nan sẽ chết và sẽ luân hồi vào cõi ngạ quỷ miệng lửa, mặt
cháy đen như nó.
A Nan sợ quá, bèn nhờ quỷ bày cho
phương cách tránh khỏi khổ đồ. Quỷ đói nói : “Ngày mai ông phải thí cho bọn ngạ
quỷ chúng tôi mỗi đứa một hộc thức ăn, và soạn lễ cúng dường Tam Bảo thì ông sẽ
được tăng thọ, còn tôi sẽ được sinh về cõi trên”.
A Nan đem chuyện bạch với Ðức Phật.
Đức Phật bèn cho bài chú gọi là “Cứu
bạt diệm khẩu ngạ quỷ Ðà La Ni”. A Nan đem tụng trong lễ cúng và được
thêm phúc thọ…
Phong tục cúng cô hồn bắt nguồn từ sự tích này nên ngày nay người
ta vẫn nói cúng cô hồn là Phóng diệm khẩu, với nghĩa gốc là “thả quỷ miệng
lửa”. Về sau, lại được hiểu rộng thành các nghĩa khác như tha tội cho tất cả
những người chết (xá tội vong nhân)
hoặc cúng thí cho những vong hồn vật vờ (cô hồn).
Tháng bảy
Âm lịch còn gọi là tháng “xá tội vong nhân“, tức là thời gian các vong hồn được thả tự do.
Trong những ngày này, người dân thường lập đàn cầu siêu hoặc cúng thí (bố thí)
thức ăn cho các cô hồn để
mong họ phù hộ cho mình.
Ở Trung Quốc, việc cúng cô
hồn được thực hiện vào ngày 14
tháng 7 âm lịch, còn ở Việt Nam thời gian này kéo dài đến cuối tháng,
không ấn định riêng ngày nào. Mặt khác dân gian còn gọi tháng bảy là “tháng cô hồn” không đem lại may mắn
nên người ta thường tránh khởi sự làm ăn mua bán xây nhà trong thời gian này.
Người Việt trong truyền thống cho
rằng ngày 15/7 âm lịch là
ngày “mở cửa ngục” để các cô hồn nhận
đồ cúng tế cũng như quần áo, và một ít tiền vàng, mã, do vậy ngày này là
ngày xá tội vong nhân. Khi
thực hiện lễ này người Việt cũng nhân đó mà làm lễ cầu siêu cho gia tiên tiền
tổ và gửi biếu chút vàng mã cho các chân linh gia tiên nhằm thể hiện sự
hiếu thảo của con cháu đối với các bậc sinh thành.
Lễ Vu Lan và lễ Xá tội vong nhân có phải là một?
Rất nhiều người trong chúng ta nhầm
lẫn điều này và cho rằng, lễ Vu
Lan chỉ là tên gọi khác của ngày Xá tội vong nhân – Rằm tháng 7. Trên thực tế đây thực sự là 2 lễ
khác nhau, tuy có chung nguồn gốc Phật giáo song xuất phát từ những điển tích
riêng biệt.
Lễ Vu Lan, còn được gọi là lễ “Vu Lan bồn” mang tính chất là ngày lễ
báo hiếu – một trong những lễ vô cùng quan trọng của Phật giáo. Lễ Vu Lan gắn với tích về Mục
Kiền Liên, đệ tử của Đức Phật, là một vị tôn giả tu luyện được nhiều phép thần
thông.
Vì tưởng nhớ mẹ nên một ngày nọ Mục
Kiền Liên dùng đôi mắt thần nhìn xuống địa ngục, thấy mẹ là bà Thanh Đề bị Diêm
Vương đày làm quỷ đói do kiếp trước gây nhiều nghiệp ác. Thương mẹ nên ông dùng
phép thuật xuống địa ngục để mang cơm dâng cho người. Bà Thanh Đề do lâu ngày
nhịn đói nên khi ăn đã dùng một tay che bát cơm của mình vì sợ các cô hồn khác
đến tranh. Vì còn tính “tham sân si” nên khi bà đưa bát lên miệng, thức ăn đã
hóa thành lửa đỏ không thể ăn được. Đau xót khi chứng kiến cảnh này, Kiền Liên
cầu xin Đức Phật giúp mình cứu mẹ.
Đức Phật dạy ông rằng một mình con không thể cứu được mẹ
do ác nghiệp của bà quá nặng, chỉ còn cách nhờ hợp lực của chư tăng khắp mười
phương mới mong thành công. Vào ngày rằm tháng bảy, nhân lúc chư tăng mãn hạ
(sau 3 tháng an cư kiết hạ) thì sửa một cái lễ đặt vào trong chiếc chậu để dâng
cúng và thành khẩn cầu xin mới có thể cứu rỗi vong nhân khỏi địa ngục tăm tối.
Mục Kiền Liên thành tâm làm theo lời
Phật dạy, không những cứu được mẹ mà còn giải thoát được tất cả vong hồn bị
giam cầm ở âm cung. Từ đó ngoài ý nghĩa “mùa hiếu hạnh”, tháng bảy âm lịch còn
gọi là tháng “xá tội vong nhân”, tức là thời gian các vong hồn được thả tự do.
Trong những ngày này, người dân thường lập đàn cầu siêu hoặc cúng thí (bố thí)
thức ăn cho các cô hồn (tức là vong hồn không có người thân) để mong họ
phù hộ cho mình.
Từ đó về sau theo lời Phật dạy, các
phật tử muốn báo hiếu cha mẹ thì cử hành lễ Vu Lan để cầu siêu cho các đấng sinh thành và cầu phá địa
ngục cho những vong hồn. Tuy nguồn gốc khác nhau nhưng cả hai lễ cúng lớn
trong tháng 7 đều chứa
đựng ý nghĩa nhân văn cao cả, đó là đề cao việc báo hiếu và làm phúc bố thí.
Câu chuyện về Mục Kiền Liên và ân
Cha Mẹ trong “Tứ đại trọng ân” đã
làm nên mùa Vu lan báo hiếu của Phật giáo với ý nghĩa tâm linh, ý nghĩa đạo
đức, ý nghĩa xã hội sâu sắc và có tính phổ quát. Bởi đạo đức xã hội, văn hóa,
tín ngưỡng hay tôn giáo cũng đều thừa nhận và coi trọng công ơn của các thế hệ
trước, của các bậc sinh thành.
Lễ Vu Lan báo hiếu cũng là một lễ của
Phật giáo. Trong Phật giáo lễ này có vai trò hết sức quan trọng bởi lẽ nó thể
hiện một trong “Tứ đại trọng ân” của nhà Phật : 1. Ân Cha Mẹ; 2. Ân Tam Bảo Sư
trưởng; 3. Ân quốc gia xã hội; 4. Ân chúng sinh vạn loại.
Ân Cha Mẹ là ân đầu tiên trong tứ
ân, Cha Mẹ ở đây không phải chỉ là người sinh thành ra mình mà có thể hiểu là
chúng sinh. Bởi khi còn tại thế, một lần trên đường đi thuyết pháp Đức Thích Ca
Mâu Ni gặp một đống xương khô, Người đã quỳ xuống bái, và Người đã giải thích
cho các đệ từ rằng biết đâu người này kiếp trước là cha mẹ ta.
Trong khi đó, lễ Xá tội vong nhân lại
đề cao sự ban phước cho các cô hồn chưa
được siêu thoát còn lảng vảng trên trần gian.
Riêng ở nước ta, người dân thường tổ
chức cả hai lễ ấy vào cùng ngày Rằm
tháng 7. Chỉ có điều, người phía Bắc thì trọng ngày Xá tội vong nhân hơn còn miền
Trung và miền Nam thì đề cao lễ Vu
Lan báo hiếu.
Dù là ngày lễ đặc trưng của người Á
Đông nhưng ở nước ta, có một phong
tục rất cao thượng vào lễ Vu
Lan mà không ở đâu có được. Vào ngày Rằm tháng bảy, hiện nay, ở các chùa thường có quy định chung
cho những người tham dự lễ cài hoa hồng, đó là người còn cha mẹ thì chọn hoa
hồng lá xanh, còn nếu mẹ đã mất nhưng cha vẫn đang ở với con cháu thì hoa trắng
cành xanh, ngược lại thì chọn hoa đỏ cành trắng.
*.
NGUYỄN TOÀN THẮNG giới thiệu
Địa chỉ: thôn Tống Vũ, xã Vũ Chính,
thành phố Thái Bình
Email: nguyentoanthang77@gmail.com
.
..............................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 27.03.2020.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân
Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
Cám ơn tác giả Nguyễn Toàn Thắng đã giới thiệu nguồn gốc tục cúng cô hồn và ngày lễ Vu Lan với bạn đọc
Trả lờiXóa