 |
| (Nhà phê bình Châu Thạch) |
Đọc “TỐNG BIỆT HÀNH”
- Thơ Thâm Tâm
TỐNG BIỆT HÀNH
Đưa người, ta không đưa qua sông
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?
Đưa người ta chỉ đưa người ấy
Một giã gia đình một dửng dưng…
Li khách! Li khách! Con đường nhỏ
Chí nhớn chưa về bàn tay không
Thì không bao giờ nói trở lại!
Ba năm mẹ già cũng đừng mong
Ta biết người buồn chiều hôm trước
Bây giờ mùa hạ sen nở nốt
Một chị, hai chị cũng như sen
Khuyên nốt em trai dòng lệ sót
Ta biết người buồn sáng hôm nay:
Giời chưa mùa thu, tươi lắm thay
Em nhỏ ngây thơ đôi mắt biếc
Gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay…
Người đi? Ừ nhỉ, người đi thực!
Mẹ thà coi như chiếc lá bay
Chị thà coi như là hạt bụi
Em thà coi như hơi rượu cay ./.
*.
- Thơ THÂM TÂM -
LỜI BÌNH:
Bài thơ TỐNG BIỆT HÀNH được nhà thơ Thâm Tâm sáng tác vào khoảng năm 1940.
Kể từ khi ra đời đến nay đã trên 75 năm bài thơ luôn luôn được yêu thích và đã
được đưa vào sách giáo khoa của học đường. Hành là một thể thơ cổ, thường được
xử dụng để diễn tả một tâm trạng bi phẩn, bi hùng. Bài thơ TỐNG BIỆT HÀNH của
Thanh Tâm có hai nhân vật, người đưa tiễn và người ra đi. Tâm trạng của người
ra đi được biểu hiện qua lời của người đưa tiễn và ngược lại, tâm trạng của người
đưa tiễn cũng là tình cảm của người ra đi.
Vào đề với bốn câu thơ, tác giả đã cho ta nghe sự va đập dồn dập của nhiều
âm thanh:
Đưa người, ta không
đưa qua sông
Sao có tiếng sóng ở
trong lòng?
Bóng chiều không
thắm, không vàng vọt
Sao đầy hoàng hôn trong
mắt trong?
Vế thơ có nhiều chữ “không” và lạ thay, nội chứa trong chữ “không” đó nẩy
sinh chữ “có”: Không sông thì lại có tiếng sóng, không thắm thì có mắt trong,
không vàng vọt thì có hoàng hôn. “Không” và “có” là hai từ đối lập nhau, lại
hoà hợp trong vế thơ nầy, tạo thành âm thanh biểu hiện nỗi ấm ức trong lòng.
Đọc vế thơ ta thấy ngay nhiều nghịch lý xảy ra giử cảnh và người đưa tiễn cũng
như người ra đi. “Đưa người, ta không đưa
qua sông/ Sao có tiếng sóng ở trong lòng?” là nghịch lý xảy ra đối với
người đưa tiễn, và “Bóng chiều không
thắm, không vàng vọt/ Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?” là nghịch lý xảy
ra đối với người ra đi. Khung cảnh bên ngoài đối chọi với tình cảm trong lòng
là một nghệ thuật điêu luyên trong sáng tác. Tác giả dùng phương pháp “tá khách
hình chủ” nghĩa là mượn cái nầy để làm nổi bậc cái kia giống như Nguyễn Du đã
dùng cái đẹp của Thuý Vân để gần cái đẹp của Thuý Kiều, làm cho Thuý kiều nổi
bậc thêm lên. Ở đây Thâm Tâm đã dùng hai sự kiện “không” và “có”, mục đích dùng
cái không của không gian để làm nổi cộm lên cái có trong tâm hồn. Cái có ở đây
là nỗi buồn ly biệt.
Qua vế thứ hai của bài thơ:
Đưa người, ta chỉ
đưa người ấy
Một giã gia đình
một dửng dưng...
Li khách! Li khách!
Con đường nhỏ
Chí lớn chưa về bàn
tay không
Thì không bao giờ
nói trở lại!
Ba năm mẹ già cũng
đừng mong
Đoạn này ý nói người ra đi sẽ không quay về khi chí lớn chưa thành, dầu mẹ
có chết ba năm sau ngày giáp cử cũng không về để tang mẹ được. Những câu thơ ở
vế thơ nầy thật rắn rỏi nêu lên sự quyết tâm của người ra đi vì chí lớn. Lời
thơ như hịch xuất quân, như lời thề non nước.
Qua hai vế thơ kế tiếp như sau:
Ta biết người buồn
chiều hôm trước
Bây giờ mùa hạ sen
nở nốt
Một chị, hai chị
cũng như sen
Khuyên nốt em trai
dòng lệ sót
Ta biết người buồn
sáng hôm nay:
Giời chưa mùa thu,
tươi lắm thay
Em nhỏ ngây thơ đôi
mắt biếc
Gói tròn thương
tiếc chiếc khăn tay...
Đoạn này có tác giả bình thơ nhận xét rằng “Không những tầm thường mà còn
hơi “sến” nữa”. Thật ra nhà thơ Thâm Tâm rất rành tâm lý. Ở hai vế thơ trên
biểu hiện niềm đau quặn thắt trong lòng người đưa tiễn, sự xúc động đã dâng lên
cao độ khi thốt lên tiếng kêu đau thương “Li khách! Li khách!”. Qua hai vế thơ
này lời thơ trở nên kể lể vì niềm đau đã được nén xuống, hơi thở nhẹ đi, con
tim bình tịnh lại. Nỗi đau không còn là ngọn lửa bùng lên nữa mà bây giờ nó là
ngọn lửa âm ỉ đốt cháy trong lòng. Lời thơ kể lể ở đây không phải là “tầm
thường”, không phải là “sến” mà nó là dàn nhạc trầm lặng da diết, sau khúc nhạc
gầm thét diễn tả nỗi đau trong lòng nhân vật.
Vế chót của bài thơ như sau:
Người đi:? Ừ nhỉ,
người đi thực!
Mẹ thà coi như
chiếc lá bay
Chị thà coi như là
hạt bụi
Em thà coi như ly
rượu cay
Có người cho rằng vế thơ này “Quá cứng cỏi. lạnh lùng và vô tình”. Thật ra
đây là một vế thơ rất hay, nó cho thấy bút pháp tài hoa của tác giả. Những điều
mà người ra đi phủ nhận trong vế thơ này chính là những điều mà người ra đi
canh cánh bên lòng. Chữ “thà” ở đây không có nghĩa là “xem như không có” mà chữ
“thà” ở đây có nghĩa là “không bỏ đi được”. Nếu người ra đi ngày ấy xem mẹ như
lá, chị như bụi và em như ly rượu cay thì người đó không đáng để đưa vào thơ.
Ta hãy đọc một đoạn thơ có chữ “thà” trong bài “Khúc Tình Buồn” của Nguyễn tất
Nhiên để hiểu thêm về chữ “thà’ của Thâm Tâm: “Người từ trăm năm/ về qua sông rộng/ ta ngoắc mòn tay/ trùng trùng gió
lộng/ thà như giọt mưa/ vỡ trên tượng đá/ thà như giọt mưa/ khô trên tượng đá/
có còn hơn không...”. Ta thấy rằng, khi người yêu qua sông, Nguyễn Tất
Nhiên ngoắc mòn tay gọi người yêu trong vô vọng. Lúc đó nhà thơ càng dùng chữ
“thà” thì càng đau đớn gấp bội. Tình yêu lúc đó càng mảnh liệt đến nỗi nhà thơ
muốn “Thà như giọt mưa” thì vẫn còn có để đến với em hơn là không chi hết.
“Thà” của Nguyễn tất Nhiên và Thâm Tâm là từ ngữ đã vượt ra ngoài nghĩa của cái
chữ thường tình. Nó khẳng định một tình yêu mãnh liệt với người yêu trong thơ
Nguyễn Tất Nhiên và nó cũng khẳng định một tình yêu mãnh liệt với mẹ, với chị,
với em trong thơ Thâm Tâm.
Gần đây có ý kiến cho rằng: “Mức độ nổi tiếng của TỐNG BIỆT HÀNH không tương xứng với giá trị nghệ thuật của
nó vì các lý do sau:
- Được Hoài Thanh là nhà phê bình danh tiếng ưu ái giới thiệu trong THI
NHÂN VIỆT NAM NAM
- Được cả chính quyền miền Bắc và miền Nam Việt Nam
- Được đưa vào nhà trường giảng dạy nên thầy giáo, học sinh cứ tán
tụng, không dám bày tỏ ý kiến đối nghịch vì sợ bị trù dập.”
Nhận xét như thế tôi cho là quá bất công với TỐNG BIỆT HÀNH vì:
- Hoài Thanh không ưu ái với nhà thơ Thâm Tâm mà Hoài Thanh chọn TỐNG
BIỆT HÀNH để đưa vào THI NHÂN VIỆT NAM
- Chính quyền miền Bắc và miền Nam
- Bài thơ được đưa vào nhà trường tức là được chọn lọc. Thêm một lần
nữa khẳng định giá trị nghệ thuật cao của bài thơ. Nhiều năm qua kể từ khi bài
thơ được giảng dạy đến nay, không có dư luận nào chê trách việc giảng dạy TỐNG
BIỆT HÀNH. Điều đó chứng tỏ giá trị nghệ thuật của TỐNG BIỆT HÀNH được
đánh giá đúng nên không có sự phản hồi, phản bác, đối nghịch trong công luận.
Thật ra với thời gian 75 năm, kịnh nghiệm cho ta thấy có nhiều tác phẩm hời
hợt, được vinh danh gượng ép vì một lý do nào đó đã lần lượt mai một hết với
thời gian. Riêng TỐNG BIỆT HÀNH của Thâm Tâm, nó vẫn còn sống thắm tươi trên
diễn đàn văn học và trong lòng nhiều thế hệ. Nó không chết đâu, và mức độ nổi
tiếng của nó rất tương xứng với giá trị nghệ thuật của chính nó vì TỐNG BIỆT
HÀNH là khúc ca tiễn biệt rất hay mà tiễn biệt thì ở thời đại nào cũng có xảy
ra./.
*.
CHÂU THẠCH
(Tên thật: Trương Vă
Địa chỉ: 75 Phan Kế Bính, Đà Nẵng.
ĐT: 0929128967 - 05113894610
Email: truongvantran@hotmail.com
.
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật từ nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 21.10.2015
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
0 comments:
Đăng nhận xét