 |
| (Dịch giả Đỗ Khánh Hoan ; Nguồn ảnh: internet) |
ĐỌC ILIADE HOMER
BẢN DỊCH ĐỖ KHÁNH
HOAN
- Nhà
xuất bản Thế Giới ; H: 2013 -
 |
| (Giáo sư Phạm Trọng Chánh) |
Dịch sử thi Iliade và Odyssée kiệt tác văn chương
hàng đầu của nhân loại gần 30 000 câu thơ, 10 lần Truyện Kiều là một việc
làm kiên trì, phải bỏ ra công sức 10, 20năm làm việc đều đặn liên tục Thơ Homère nổi tiếng là một kiệt tác văn
chương, hoàn hảo đến mức được so sánh như một chuổi ngọc thi ca tuyệt đẹp,
không thể thế một câu, không thể thay một chữ. Ngày nay khó tìm ra người Việt
thông thạo tiếng Hy Lạp Cổ Điển để dịch, tiếng Pháp, tiếng Anh có nhiều bản
dịch tốt của các, giáo sư Đại học uy tín, nhà xuất bản danh tiếng. Việc dịch
lại hay tham khảo các bản dịch Anh Pháp là chuyện bình thường cho các ngôn ngữ
ít người dùng.
Trong hàng trăm người, thử sức mình bắt đầu dịch,
phần lớn đều bỏ cuộc,chỉ hai ba người
đạt đến mục đích cuối cùng. Không hẹn mà
ba bản dịch tiếng Việt ba người cùng làm công việc này cùng một thời
gian ở ba phương trời khác nhau, cả ba đều dựa trên văn bản tiếng Pháp, tiếng
Anh: Bản dịch của ông Hoàng Hữu Đản tại Việt Nam, bản dịch của ông Đỗ Khánh
Hoan tại Canada và bản dịch của tôi bằng thơ lục bát tại Paris. Dịch xong tìm một người làm công việc phê bình, điểm
những lỗi lầm sơ sót không phải là chuyện dễ dàng. Nếu không chỉ rõ những sai
lầm thì để lại những tai hại không thể đo lường được. Đây là những tác phẩm
dành cho sinh viên đại học, sẽ trở thành những vị thầy trong tương lai, nếu học
những điều sai lầm, thì sự sai lầm sẽ nhân cấp số trăm, số ngàn. Đây là những
kiệt tác văn học thế giới mà người đọc thấy ngô nghê, buồn ngủ, chán nản, không
hiểu gì cả, thì quả là một sự bôi nhọ cho kiệt tác văn học thế giới, làm sao có
thể nâng tầm kiến thức các thế hệ tương lai Việt Nam ngang tầm với thế giới. Là
người đồng hành với ông Đỗ Khánh Hoan tôi xin góp vài nhận xét về bản dịch
Iliade của ông.
Ông Đỗ Khánh Hoan tốt nghiệp Đại Học Sài Gòn, Đại
Học Sdney (Úc) Đại Học Columbia (Mỹ) chuyên về văn học Anh Mỹ, nguyên giáo sư
và trưởng ban Anh Văn Đại Học Văn Khoa Sài Gòn (1964-1979). Trước kia khi còn
trong nước, ngoài việc giảng dạy văn học Anh Mỹ, ông thường chuyển dịch các tác
phẩm văn chương hai xứ này. Từ ngày ra nước ngoài định cư ở Canada, ông dành
thì giờ tìm hiểu văn học xứ tuyết rừng phong, ông giới thiệu một số cây bút
sáng giá, chuyển ngữ nhiều truyện ngắn giá trị. Ông chuyển ngữ nhiều sách văn
học Châu Mỹ La Tinh, cộng tác với Nguyễn Tường Minh chuyển ngữ tiểu thuyết Nhật
Bản.
Iliade là một Sử thi, một tác phẩm thi ca, ông Đỗ
Khánh Hoan dịch theo một tác phẩm văn xuôi như tiểu thuyết. Thi ca khác tiểu
thuyết, thơ ngắn gọn súc tích, dùng ít chữ nhưng dùng nhiều hình ảnh, điển tích
gợi ý, âm thanh, vần điệu nối nhau từ câu này đến câu kia. Một bài thơ ngắn có
thể viết ra thành hằng trang, do đó dịch thi ca ra tiểu thuyết thì mất đi những
đặc sắc của thi ca.
Nhiều tác giả các nước khi dịch một tác phẩm
trước khi thăm viếng quốc gia xứ sở nguyên tác, khi được đi thăm viếng trở về
thường dịch lại tác phẩm vì thấy mình đã “như con cá tả cảnh đất liền theo lời
kể một con rùa”. Tôi đã dịch hai Sử thi của Thi hào Homère sau nhiều lần thăm
viếng quê hương Hy Lạp, đến thăm từng di tích, thăm các bảo tàng viện nơi lưu
trử các cổ vật đã tả trong thơ Homère, đọc các sách và xem các phim ảnh, tài
liệu liên hệ, lấy cảm hứng từ những thực tế để tái tạo lại bằng thơ lục bát cho
người Việt ai đọc cũng hiểu được và thưởng thức được tuyệt tác văn chương thế
giới qua ngôn ngữ Việt Nam.
Nhiều danh từ trong tự điển Việt Nam
Tên các nhân vật: Các nhân vật trong thơ Homère
được gọi bằng nhiều tên, danh hiệu khác nhau, nếu không cho người đọc thấy đó
là danh hiệu, cứ dịch lẫn lộn với câu chuyện thì người đọc hoa cả mắt không
hiểu gì cả. Dùng danh từ Hán Việt làm nổi bật cái danh hiệu, lại ngắn gọn trở
nên cần thiết.
Zeus (Dớt): là nguồn gốc chữ Dieu của Tây Phương.
Vua cõi Thần và cõi Người. Dịch là Chúa Tể thì không đúng, vì Chúa Tể cũng chỉ
là vua cõi Người. Thượng đế là vua cõi Trên Trời. Lẽ ra phải dùng chữ Thần Đế,
nhưng âm hưởng chữ đế vần trắc khó đọc cho thơ, tôi chọn chữ Thần Vương để gọi
Zeus. Zeus còn có nhiều tên gọi: ông Đỗ Khánh Hoan không xem đó là danh hiệu
nên dịch bằng những câu dài dòng: Chúa tể thu thập mây trời: tôi dịch là Đấng
Hội Vân, ông Hoàng Hữu Đản dịch là Tích Mây. Chúa tể tư tưởng bao la thâm thúy
vô tận tôi dịch là Đấng Siêu Thần. Ông Đỗ Khánh Hoan cho rằng quân vương là con
nuôi của thần linh tối cao Zeus điều này không đúng, các vị vua Hy Lạp đều xưng
mình là con của Zeus, trùng hợp với các nước Đông Á vua là thiên tử, con trời.
Do địa lý cách trở nhiều đảo, mỗi vùng có một vị vua, trong chiến tranh thành
Troa họ hợp binh lại dưới sự điều khiển của vị vua mạnh nhất lá Agamemnon.
Nhiều danh hiệu Hy Lạp có nguồn gốc từ các nền
văn minh khác như Ai Cập. Tại Ai Cập thờ bò, đến Hy Lạp chỉ còn đôi mắt bò cái
của Thần nữ Héra. Dịch là ‘Héra mắt bò nái tơ’ thì thật là buồn cười nên dịch
Héra Ngưu Mục. Thần Cú Vọ đến Hy Lạp chỉ còn đôi mắt Thần nữ Athéné Mắt Cú, dịch
sang “Athéné mắt xanh lam lục” thì không phù hợp.
Héra: Cánh tay trắng ngần nên dịch danh hiệu là
Bạch Thủ.
Posséidon: Hải Long Vương, Thần Rung Chuyển Đất,
Thần Tóc Xanh.
Iris: Thần Nữ Cầu Vòng, chân như gió thổi nên dịch Iris Phi Phong
Hermès: Thần của Thương mại, người giang hồ, của kẻ trộm, là Sứ thần Truyền tin của thiên đình
và dẫn các linh hồn xuống địa ngục. ông Đỗ Khánh Hoan dịch là: Sứ giả đắc lực
dáng vẽ rạng rỡ hộ tống dẫn đường nên dịch thành danh hiệu: Thần Sáng Láng Dung
Nhan.
Apollon có danh hiệu Thần bắn tên từ xa tôi dịch
Thần Viễn Kích
Achilleus (Achille- An Sinh) có danh hiệu là Phi
Túc có đôi chân chạy nhanh.
Nestor là vua, là quân sư không thể dịch Nestor
là mã phu, lẫn lộn với người lái xe ngựa tầm thường, nhà vua giỏi tài lái xe
chiến, đóng chiến xa tối tân, đẹp nhất thời bấy giờ nên danh hiệu tôi dịch
là Chiến Xa Công Lão Vương
Người Hy Lạp ngày xưa chưa có họ, khi gọi tên họ
thường thêm chữ “con ông” và tên người cha, dùng chữ “con ông” khi gọi tên một
người trong văn chương tiếng Việt thì không mấy thanh tao, ta có thể dùng chữ
công tử thay chữ con ông, nhưng đối với bậc thần thánh như Thần Zeus mà gọi là
công tử Kronos, thì thật là buồn cười. Chữ công tử dùng trong sách Đông Châu
Liệt Quốc, chỉ các hoàng tử trước khi lên ngôi. Công tử Tiểu Bạch khi lên ngôi
thành vua Tề Hoàn Công thì không ai còn gọi là công tử Tiểu Bạch nữa. Dùng danh
từ công tử Atreus cho vua Agamemnon, công tử Dardanos cho vua Priam, công tử
Laerte cho Ulysse thì không hợp. Tôi chỉ
dùng chữ công tử cho người thường, dùng chữ ”thần tử” cho bậc Thần, ”tôn tử”
cho bậc vua chúa lớn tuổi và "nương tử” dành cho phụ nữ. Khi khinh khi ai người Hy Lạp họ gọi tên con
ví dụ gọi “cha Télémaque” cho Ulysse là hổn xược điều này nên tránh.
Người thi sĩ lang thang, ca công hát dạo, vừa
đánh đàn Lyre vừa hát vừa kể chuyện và ngâm để khán giả thưởng thức trong bàn
tiệc cộng đồng tổ chức trong nhà trưởng giả hay nhà quý tộc thay vì dài dòng như thế nên gọi là du tử hay thi sĩ
du tử.
Các danh từ ngô bối, hay lão hủ, bản nhân: nghe
buồn cười và cổ lổ không thích hợp còn làm rối trí thêm người đọc. Danh từ lửa
bất nọa hỏa thiêu người quá cố (tr.692). Lửa bất nọa không biết ông lấy từ đâu
ra.
Trong bản dịch ông Đỗ Khánh Hoan nhiều câu đọc
nghe ngược ngạo, câu chẳng ra câu, nghĩa chẳng ra nghĩa:
tr 626:
“Thần linh hạnh phúc cứ thế thúc đẩy, dẫn dắt hai bên vào cuộc tàn sát, đồng
thời bắt đầu gây gỗ, cải lộn gay gắt.”
HaI câu này tôi dịch đơn giản:
Hai bên, kích động các thần,
Đẩy nhau, một cuộc đấu tranh tương tàn. ( PTC câu
12941)
Tr 37. Con lừa kiên cường khỏi cánh đồng ngô… tóp
tép nhai bắp ngô. Trái Ngô, hay bắp du nhập từ Châu Mỹ La Tinh sau thế kỷ 15,
Hy Lạp thời Cố Đại làm gì có bắp ngô mà ngựa lừa nhai tóp tép.
Tr 132: Agamemnon, công tử Atreus, nguyên soái,
mọi việc diễn ra lúc này, bỉ nhân thấy binh sĩ Achaian dường như có ý hạ nhục
nguyên soái trước mặt thế nhân; họ không giữ lời hứa khi rời Argos, ngựa tung
tăng gặm cỏ, vượt đại dương tới nơi này, họ sẽ không bao giờ dong buồm trở về
chừng nào nguyên soái chưa hạ thành Troa tường cao kiên cố.. “
Bản dịch của tôi : câu 855-862
Ulysse cất giọng
hùng trầm:
Vua An Trích muốn
thử lòng toàn quân,
Cho nên nói ngược
rút quân,
Ý là vua muốn nhục
vinh khích lòng.
Nào ngờ quân sĩ
tưởng lầm,
Lấy điều nhục nhã
bại vong tức thì,
Chúng ta chưa thể
rút đi,
Ngày chưa phá
được thành Y Long này.
Ông Đỗ Khánh Hoan hiểu trật cả: làm sao quân sĩ
Achaian có thể hạ nhục vị nguyên soái vua các vị vua ?
Tr 141: “Đám đông binh lính dù có mười lưỡi, mười
mồm”, thật ra câu này ý nghĩa là quân đội Hy Lạp nói bằng 10 ngôn ngữ khác
nhau, truyền qua 10 miệng thông dịch.
Tr 346: “Agamemnon, nguyên soái không hề chợp
mắt, đầu óc lo lắng khôn xiết. Ông liên tục rền rỉ, tiếng rền rĩ dâng lên tự
đáy lòng, ông liên miên lo sợ, nỗi lo sợ khiến tim hồi hộp, đầu óc bấn loạn,
lúc nhìn bầu trời bỗng dưng sáng lòe, phu quân Héra mái tóc diễm kiều sửa soạn
mưa lũ, mưa đá hoạc bão tuyết bao phủ cánh đồng, hay dường như sắp sửa cởi xích
ác thú chiến tranh trên vùng đất bất hạnh.
Tôi dịch : Câu 5960
Vua An Trích thức
trở trăn,
Nỗi lòng nặng trĩu,
rốl răm tâm hồn.
Vài cơn chớp sáng
đêm đen,
Mưa rơi nặng hạt
bên thềm biển lam.
Rồi cơn giá lạnh
đêm tàn,
Tuyết rơi trắng xóa
sa trường mênh mông. “
Chỉ mấy câu đơn giản ông Đỗ Khánh Hoan dịch sao
thấy như vua Agamemnon rên rỉ như đau
tim sắp chết .
Trang phục nhân vật:
Do không tìm hiểu về cách ăn mặc, các dũng sĩ người Hy Lạp thời cổ đại mặc giáp
trụ khi ra trận, giáp là phân kim loại che thân, trụ là phần kim loại che chân,
ông Đỗ Khánh Hoan dịch thành “chân quấn xà cạp” như lính khố xanh khố đỏ nước
ta ngày xưa. Các bức ảnh minh họa hình các chiến sĩ Hy Lạp in trong sách không
thấy ai chân quấn xà cạp cả.
Lời nói có
cánh bay xa: tiếng Việt không ai nói thế, nên dịch lời nói bay bổng.
Chiếc thuyền rỗng không. “Hector phái đi do thám
nghe ngóng tình hình quanh dãy thuyền trống không chứ gì.” Tr 356. Nếu thuyền
rỗng không do thám làm gì? Nếu không ai ở đó thì Hector chỉ cần cho người đến
đốt cháy hết là quân Hy Lạp tiêu tan ngay ?
Tôi dịch câu 6238: “Hay Hải Tô gửi mi đi thăm
dò, Chiến thuyền binh đóng quân cơ.”
Hương khí bất tử: tr 740 tràn đầy sát khí, ông Đỗ
Khánh Hoan dịch thành hương khí bất tử. “Trong khi mọi người ngon giấc, đêm
trường ngạt ngào hương khí bất tử, cha đánh ngựa đi đâu thế ?”
Tr742: “Chém phạt như chẻ tre với thương đồng sắt
nhọn” Thương chỉ đâm, phóng lao chứ không chém phạt như chẻ tre. Hy Lạp thời Cổ
Đại đâu có tre mà chặt.Tôi dịch câu
16396: “Xông lên lao kiếm hiên ngang chiến trường.”.
Chúng ta thử so sánh vài đoạn bản dịch ông Đỗ
Khánh Hoan và bản dịch bằng thơ lục bát của tôi:
KHÚC I (bản Đỗ Khánh Hoan.) trang 93,94.
“Hỡi Thi
Thần, xin cất lời ca phẩn nộ dâng lên trong lòng Achilleus, phẩn nộ tai hại đem
lại muôn vàn đau khổ cho binh sĩ Achaian, đưa biết bao linh hồn anh hùng, quả
cảm xuống âm ty, biến thân xác thành mồi cho chó và chim, như vậy mới thoả mãn
ý định Chúa tể. Xin bắt đầu hỡi Thi Thần, ngày công tử Atreus hục hặc với tướng
quân lừng danh Achilleus, công tử Peleus. Thần linh nào khiến hai người cải lộn
sau đó đi đến bất hòa ?
Công tử Chúa tể và Leto chứ ai. Tức giận vì quân
vương khiếm nhã với Chryses, tu sĩ thần linh bao che, Apollo gieo rắc bệnh dịch
khủng kiếp sát hại đoàn quân. Chryses tới dãy thuyền lướt sóng quân Achaian
chuộc ái nữ bị bắt. Lão nhân mang theo nhiều tiền bạc, tay cầm quyền trượng
bằng vàng của thần linh Apollo, xạ thủ từ xa, trên đầu cuốn giải len thiêng
liêng. Lão nhân kêu gọi toàn thể quân lính Achaian, nhất là hai chỉ huy, công
tử Atreus.
“Hỡi công tử Atreus và binh sĩ Achaian chân cuốn
xà cạp gọn gàng. Cầu mong thần linh trên núi Olympos trợ giúp để quý vị đột
nhập, cướp phá thành phố quân vương Priam, rồi trở về an toàn Nhưng trước khi
làm vậy, xin vui lòng thả ái nhi yêu quý của lão hủ, và để tỏ lòng tôn kính
thần linh xạ thủ từ xa Apollo, công tử Chúa tể, xin hoan hỉ đón nhận tiền
chuộc.”
Hoan hô ầm ỉ, quân lính đồng thanh tuyên bố phải
kính trọng tu sĩ và chấp nhận tiền chuộc hậu hĩ. Phần riêng trong lòng
Agamemnon, công tử Atreus, không muốn tí nào. Nghiêm khắc cảnh cáo, nặng lời
xua đuổi, quân vương dằn giọng : “Lão già, đừng để ta bắt gặp bữa nay lảng vảng
quanh quẩn chiến thuyền rỗng không, và trong tương lai cũng chớ vác mặt trở lại
nơi này kẻo lão già sẽ thấy quyền trượng lẫn giải len thiêng liêng đều bất lực
không đủ bảo vệ tấm thân. Thay vì thả con gái lão già ta sẽ giữ nàng sống tới
khi đầu bạc răng long trong tư thất trên đất Argos, rất xa quê hương nơi nàng
chào đời, ngày dệt vải trong khung cửi, tối lên giường chia chăn sẻ gối với ta.
Cút khỏi mắt ta ngay lập tức, chẳng nên ỉ eo quấy rầy ta nữa, nếu muốn trở về
an toàn.”
THI CA KHÚC I Trận Dịch. Cơn giận dũng tướng
Achille. Trang 15, 16 bản dịch Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh
Hát lên, Thần nữ
Thi Ca,
An Sinh dũng tướng
bất hòa, gát gươm. (Achille)
Mặc bao thảm hại vô
cùng,
Xuống hàng quân
tướng vây thành, An Kinh. (Achéen)
Hồn tử sĩ về cõi
âm,
Xác thân sói xé,
diều ăn chiến trường.
Ý Thần Vương Dớt
định phần. (Zeus)
Gây nên chia rẽ,
tương tàn Vua, tôi,
An Trích, vua cõi
người. (Atride)
Gây hờn dũng tướng
thần trời An Sinh.
Thần nào gieo nỗi
bất bình,
An Long con Dớt và
nàng Lã Tiên.(Apollon, Zeus, Latone)
Cung vàng tên rãi
trận tiền,
Dịch thần gieo bóng
thê lương tội tình.
Vì vua An Trích lỗi
lầm,
Mắng Sĩ Tiết, tế tự
thần An Long;(Chrysès)
Sĩ Tiết đã đến van
xin,
Anh em An Trích,
quân hùng An Kinh:
Tôi người tế tự An
Long,
Trượng vàng, khăn
trắng xin dâng vật quà.
Thiên đình chứng
giám lòng ta,
Giúp Ngài phá được
thành vua Biam này, (Priam)
Chiến công phúc lộc
cao dày,
Tạ Ngài nhận lễ, tỏ
bày cầu xin,
Tha con tôi chẳng
tội tình,
Chiến tranh loạn
lạc, lỡ lầm sắc hương.
Bị người bắt giải
tiến cung,
Xin Ngài kính Dớt,
An Long tha giùm.
Quần hùng dưới
trướng sẵn sàng,
Nhận quà hậu hĩ,
thả nàng cho cha.
An Gia Vương mặt
tối sa, (Agamemnon)
Mất nàng Sĩ Tuyết,
phần quà chiến công. (Chryséis)
Chẳng vui đuổi kẻ
tế thần :
Lão già chớ dọa
trượng vàng tối cao,
Lễ người ta chẳng
nhận đâu,
Con người ta chẳng
khi nào thả ra,
Nàng hầu ta mãi đến
già,
Về Đạt Gô Lịch xa
nhà quê hương ;(Argolide)
Bên ta cung phụng
chiếu giường,
Bên ta dệt vải sớm
hôm cung phòng.
Về đi nếu muốn yên
thân.
Từ nay chớ đến lăng
nhăng quấy rầy. »
Chúng ta thử so sánh bản dịch cảnh làm tình của
Thần Vương Zeus với vợ Thần Nữ
Héra :
Bản dịch Đỗ Khánh Hoan trang 472
«Vừa suy ngẩm mưu mẹo đánh lừa, Héra khả ái, vừa
đon đả đáp lời: «Thưa công tử Kronos oai phong, Thánh thượng nói thế nghĩa là
thế nào? bây giờ trong lòng thèm khát Thánh thượng muốn lên giường trao đổi yêu
đương trên đỉnh núi Ida trống trải ai cũng nhìn thấy ! Sự thế sẽ ra sao
nếu nom thấy chúng mình ăn nằm với nhau, có thần linh trong hàng bất tử chạy đi
kháo chuyện? Phần riêng do xấu hổ vì điều ong tiếng ve, thần thiếp chẳng mặt
mũi nào quay lại cung điện sau khi rời long sàn. Tuy nhiên nếu thực sự muốn làm
như vậy, nếu quyết tâm định xoa dịu tơ lòng, hãy về tư phòng đóng cửa then cài,
hoàng nhi Hepaitos xây cất cho Thánh thượng. Mình nên tới đó lên giường nếu quả
thực là điều Thánh thượng mong muốn. Chúa tể thu thập mây trời trấn an: Héra ái
khanh chẳng nên sợ thần linh hay thế nhân nhòm thấy đôi ta. Trẩm sẽ dấu kín ái
khanh trong mây vàng dày đặc, ngay cả mặt trời, tia sáng tỏa khắp nơi cũng
không nhìn thấy chúng mình. Vừa dứt lời quý tử Kronos vòng tay ôm phu nhân dắt
đi. Mặt đất thiêng liêng dưới gót sen, gót ngọc bừng nở cỏ non mơn mởn, sen
long lanh trĩu nặng sương mai, nghệ vàng, lan trắng thân mềm mại chen chúc san
sát bên nhau nâng hai vị trên mặt đất. Hai vị nằm ngủ bên nhau, mây vàng ngoạn
mục buông phủ sương mai óng lánh rơi nhẹ chung quanh.»
Bản dịch của tôi câu 8648 đến 8674
Hạ Cơ mưu trí khôn
ngoan : (Héra)
Cồ Nốt Thần tử, ông
còn nói chi ?
Hứng tình chi lúc
dị kỳ,
Nằm ngay trên đỉnh
non này Y Đa,
Các Thần Bất Tử vào
ra,
Tò mò tọc mạch ba
hoa họ hàng.
Tôi còn mặt mũi nào
nhìn,
Về trong cung điện
với lòng hổ ngươi.
Nếu ông ưng ý đẹp
lời,
Vào phòng Hỏa Thái
vẻ vời vừa xong. (Héphaistos)
Cài then khóa kín
cửa phòng,
Mặc tình ông muốn
thỏa lòng mây mưa.
Đấng Hội Vân đáp Hạ
Cơ :
Chẳng thần nào thấy
chúng ta làm tình.
Ta sẽ phủ lớp mây
vàng,
Mặt trời cũng khó
thấy nhìn chúng ta,
Dù cho ánh sáng
chan hòa,
Cũng không soi thấu
chuyện ta với nàng.
Nói rồi bế vợ tay
êm,
Từ trên đất mọc cỏ
mềm non tơ.
Sen mai ngậm đóa
sương mơ,
Thủy tiên vàng một
bến bờ dịu êm,
Nâng lên mặt đất
nhẹ nhàng,
Hai Thần nằm xuống
mây vàng long lanh.
Giọt sương thánh
thót lìa cành
Giấc nồng trên đỉnh
non thần Nam
Giấc say tình ái
mặn mà,
Trong tay ôm ấp
thiết tha nồng nàn.”
Thử so sánh một đoạn tả cảnh chiến tranh: Khúc 11 trang 380
“Hai bên tiến gần nhau, công tử Atreus tấn công,
lao thương, song thương bay xa. Phản công Iphidamas lao thương trúng thắt lưng
Agamemnon dưới trấn thủ. Mặc dù nắm thương đẩy mạnh hết sức, chiến binh cũng
không thể đâm thủng thắt lưng óng ánh, vì chạm mặt bạc mũi thương cong như chì.
Đưa tay nắm cán thương như sư tử hóa điên, Agamemnon quyền uy rộng rãi lên gồng
kéo về phía mình, giật khỏi tay chiến binh. Tiếp theo Agamemnon vung kiếm chém
trúng gáy, cắt đứt cuộc đời. Gục ngã tại chổ, Iphidamas rơi vào giấc ngủ triền
miên.. Thanh niên đáng thương ! Chiến đấu bảo vệ đồng bào, xa cách hiền thê trẻ
đẹp mới kết hôn, song chưa đón nhận thiên ân, mặc dù tốn khá nhiều tiền để
chinh phục. Mới đầu nộp trăm bò, sau đó hứa nộp ngàn gia súc gồm cừu dê bắt từ
đàn khổng lồ ngoài bãi cỏ. Vậy mà chiến binh chết dưới tay công tử Atreus. Lật
thi thể lột giáp y, quân vương đem chiến phẩm ngoạn mục qua hàng quân Achaian
đông đảo.
Nhìn cảnh tượng, mắt mờ lệ, lòng đau xót vì bào
đệ nằm xuống, Koon chiến binh lừng danh, trưởng nam Antenor, kín đáo xông tới
bên sườn giơ thương tấn công. Agamemnon hùng hổ không hay. Koon đâm dưới khủy,
mũi nhọn bóng loáng xuyên cánh tay. Quân vương rùng mình kinh hoàng. Tuy nhiên
thay vì bỏ cuộc rút lui, quân vương vẫn vung thương lao tới tấn công như vũ
bão. Nắm chân Iphidamas, bào đệ cùng cha cùng mẹ, Koon vội vàng vừa kéo về đám
đông, vừa gọi binh sĩ tinh nhuệ giúp một tay. Trong lúc chiến binh hì hục lôi
điệu quý tử thân phụ, quân vương lao thương, mũ đồng trúng thương nhiều gù,
chiến binh lăn kềnh. Quân vương xổ tới nắm đầu kê trên xác Iphidamas giơ kiếm
chặt mạnh. Kết quả dưới tay quân vương, công tử Atreus, công tử Antenor làm
tròn số phận, theo tiếng định mệnh réo gọi đi xuống địa ngục.”
bản dịch của tôi:
THI CA KHÚC XI. Chiến công vua Agamemnon tr 197
Xuất quân giáp mặt
Đại Vương, 6565
Ngọn lao An Trích
phóng gần hụt trên. (Atride)
Anh Phi đâm trúng
đai vàng, (Iphidamas)
Ngọn lao toan ấn
sâu tràn bên thêm,
Nhưng lao như mũi
chì mềm,
Uốn cong trên lớp
bạc vàng dây đai.
An Trích giận tuốt
gươm dài,
Vờn như sư tử, con
mồi kề bên,
Chém tung đứt cổ
địch quân,
Anh Phi Đa Mạc đầu
lăn ngã đùng,
Xót xa vợ trẻ khuê
phòng,
Chinh phu vĩnh biệt
lên đường xa nhau.
Chẳng còn về nữa
thương đau,
Trăm bò sính lễ,
nghìn cừu mà chi.
An Trích toan cướp
tử thi
Mang về vũ khí uy
nghi giáp đồng. 6580
Bổng đâu xông đến
tướng Công (Coon)
An Thế con trưởng
anh hùng vinh danh, (Anténor)
Đau thương trước
mắt sự tình,
Thấy em bị hạ dưới
thanh kiếm thù,
Xông lên phóng
thẳng ngọn lao,
Trúng tay An Trích,
xuyến xao rùng mình,
Nhà vua xông chẳng
sờn lòng,
Ngọn lao bay thẳng
như giông gió tràn,
Tướng Công thương
tích ngã lăn,
Rút gươm An Trích
chém phăng đứt đầu.
Hai con An Thế còn
đâu,
Dưới tay An Trích
thương đau số phần,
Về chầu Diêm Chúa
đau thương.” 6593
Bản dịch Đỗ Khánh Hoan tán rộng ra, nhưng nhiều
chổ lại phản nghĩa, vô lý ví dụ nếu ngọn lao bóng loáng đâm xuyên được cánh tay
Agamemnon thì làm sao nhà vua còn sức để chặt đầu tướng Coon. Agamemnon toan
lột giáp y Iphidamas, thì bản dịch Đỗ Khánh Hoan lại dịch thành đã cởi được
giáp binh và đem trình diễn trước quân Achéen, nếu đã đứng trước quân Achéen
đông đảo thì làm sao tướng Coon có thể
đâm lén trúng cánh tay.
Đọc xong bản dịch ông Đỗ Khánh Hoan tôi hoảng
hồn, bản dịch sai nhiều quá , ngây ngô, sai từng trang như một học trò mới học
tiếng Anh, tiếng Pháp tập dịch. Người dịch mới tra tự điển rồi sắp các chữ ngây
ngô lại, không đọc lại để tìm hiểu câu văn nói gì, nhiều chổ chỉ hiểu lõm bõm
rồi đoán bừa, tán láo, không so sánh các bản dịch Anh Pháp khác nhau để tìm
hiểu cặn kẽ câu chuyện, rồi diễn tả lại bằng văn chương tiếng Việt cho thích
hợp với người Việt. Không thể nào ông Đỗ Khánh Hoan dạy Đại học Văn Khoa Sài
Gòn mà dịch ra thế này, tôi có đọc quyển Don Quijote của Miquel Cervantes, năm
2003 của ông đọc hấp dẫn không đến nỗi nào, dù tôi chưa so sánh với nguyên tác
hay bản dịch Anh, Pháp mà nay bản dịch Iliade thảm hại nỗi này, tôi tự nêu lên
giả thuyết có lẽ là “chuyện treo đầu dê bán thịt chó” đây ! ông cho mượn tên
một học trò nào đó tập dịch, ông mắt mũi
chắc đã lem nhem, mệt mõi không đủ sức kiểm soát việc làm học trò. Giao cho nhà
xuất bản, nhà xuất bản cũng không có người đủ sức kiểm soát chỉ thấy tên ông và tên tác phẩm rồi lên kế
hoạch in ấn phát hành. Kết quả một bản dịch đại họa cho người đọc, cho sinh
viên đại học, phỉ báng một kiệt tác văn học thế giới. Để tránh tình trạng này
tôi xin các nhà xuất bản, trước khi xuất bản nên đưa cho một giáo sư chuyên gia
trong ngành xem lại cho ý kiến. Đừng để những chuyện “treo đầu dê bán thịt chó”
xảy ra gây phương hại cho uy tín nhà xuất bản.
CHÚ THÍCH:
Nhất
Uyên . Sử Thi Iliade Khuê Văn Paris xuất bản quyển I.
2007, quyển 2 2009 quyển 3. 2011.
Bản
nhuận sắc 2017 Sử thi Ilade thi hào Homère chuyển ngữ thơ lục bát, đăng từng Thi Ca Khúc trên các site:
Khoahocnet, Chimvietcànhnam, Sàimonthidan, Vietbao, Langhue, dongtac,
tapchivanhoanghean..
Nhất
Uyên .Truyện Thơ Odyssée. Khuê Văn Paris. 2005
*
PHẠM TRỌNG CHÁNH
Tiến sĩ Khoa Học Giáo Dục
Địa chỉ:, Viện Đại Học Paris V.
Email: phamtrongchanh@free.fr
.
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 29.10.2017
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét