 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
ẨN
DỤ TRONG
“SÔNG
LẤP”
Có một bạn đọc trẻ trên facebook
nhắn tin, đặt cho tôi hai câu hỏi:
1/ “Nếu sau tứ thơ có ẩn
ý của tác giả mà mình là người đọc không cảm nhận được thì do lỗi của ai?
 |
| (Tác giả: Phạm Đức Nhì) |
2/ Nếu liên tưởng của
mình không đến cùng chỗ với tác giả thì điểm đến của ai đúng?”
Để trả lời hai câu hỏi
rất xác đáng ấy tôi sẽ giới thiệu một số bài thơ có ẩn ý của tác giả (hidden
messages) để cùng bạn đọc thảo luận.
Như tôi đã viết trong
bài Chức
Năng Truyền Thông Của “Cánh Đồng”:
Thơ của những thi sĩ non
tay thường là “tứ hết thì ý cũng chẳng còn”. Bước chân vào “điểm đến của tứ
thơ” là người đọc có quyền ung dung ngơi nghỉ. Hành trình thưởng thức thơ của
ngài đã chấm dứt. Ngược lại, với bài thơ của thi sĩ cao tay, khi người đọc vào
“điểm đến của tứ thơ”, nếu muốn, ngài có quyền thả hồn đi tiếp. Và cái hay, cái
đẹp thực sự của thơ, cái đem lại cho người đọc rất nhiều khoái cảm thường tụ
hội ở đoạn đường đi tiếp ấy.
SÔNG LẤP
Sông
xưa rày đã nên đồng
Chỗ làm nhà cửa, chỗ trồng ngô khoai
Vẳng nghe tiếng ếch bên tai
Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò.
(Trần Tế
Xương)
Dựa vào 2 câu cuối của bài thơ tôi có thể
suy luận ra mấy điều sau:
a/ Khúc sông Vị Hoàng chảy qua khu
nhà của Tú Xương thuộc làng Vị Xuyên không có cầu bắc qua sông.
b/ Nhà ông Tú không ở
sát, nhưng cũng không xa bến đò ngang lắm; ở đấy có thể nghe được tiếng gọi đò
vọng lại.
c/ Ông rất nặng lòng với
khúc sông đầy kỷ niệm, với quãng đời lúc con sông chưa bị lấp, đến nỗi chỉ “vẳng nghe tiếng ếch bên tai” ông cũng
giật mình tưởng tiếng gọi đò từ những năm xưa cũ.
Nhưng nếu “vẳng nghe tiếng ếch bên tai” mà người
đọc chỉ tưởng “tiếng ai gọi đò” để từ
đó nhớ đến bến đò ngang cạnh nhà ông và rồi đến con sông Vị Hoàng ngày xưa (nay
đã bị lấp) thì … bất công với Tú Xương quá. Nếu dòng liên tưởng chỉ dừng ở đấy
thì bài thơ đã bị giảm đi ít nhất 90% giá trị nghệ thuật. Nếu chỉ có thế người
ta đâu có gọi Sông Lấp là “tiếng
thở dài thế sự” của Tú Xương.
Dĩ nhiên, ông cũng nhớ
đến con sông mà vợ ông đã “quanh năm buôn
bán” ở đó để nuôi sống một gia đình đông đúc “năm con với một chồng”. Nhưng con sông chỉ đóng vai chiếc cầu để
ông trở về cái thời tạm gọi là vàng son của ông, cái thời còn ngồi chiếu tiên
chỉ của làng Vị Xuyên, cái thời mà mọi người gọi ông là Ông Tú với giọng kính
trọng một nhà nho có văn tài, cái thời ông còn tràn trề hy vọng khi nghĩ đến kỳ
thi sắp tới, và trong lòng ông, niềm tin ở quê hương đất nước vẫn còn rực sáng.
Còn cái lúc ông viết
Sông Lấp, ách cai trị của người Pháp đã lan tỏa, đã xâm nhập vào mọi ngõ ngách
của cuộc sống người dân Việt, nền Nho học đang lụi tàn, con đường tương lai của
ông đang đi vào ngõ cụt. Ông đành quay lại nhìn, nuối tiếc cái thời xa xưa ấy
để rồi buông “tiếng thở dài thế sự”.
Cái thú khi đọc một bài thơ có phép
ẩn dụ – tác giả nói về cái này mà ngụ ý cái kia – là lần theo tứ thơ để
tìm, để khám phá ý của tác giả. Phép ẩn dụ càng kín thì, khi người đọc, bằng
khả năng liên tưởng của mình, hiểu được, cảm thông được tâm tình mà tác giả
muốn chia sẻ, sự ngạc nhiên và thích thú càng gia tăng, bài thơ càng được đánh
giá cao.
Phép ẩn dụ trong Sông
Lấp rất kín, kín đến nỗi ngay cả có người bình bài thơ ấy cũng không thấy được,
cảm được ẩn ý của tác giả. (1) Có thể nói Sông Lấp không phải là một đoàn quân
trùng trùng, điệp điệp, nhưng lại có bề thế của một mặt trận, một điệp vụ tình báo
siêu đẳng, đưa được những điệp viên thượng thặng, bí mật nằm giữa bộ chỉ huy
của quân địch.
Phép ẩn dụ ấy được kết
hợp một cách tài tình với thủ pháp “show, not tell”, tạo ra một chuỗi những
chiếc cầu liên tưởng, dẫn người đọc đi từ hình tượng này đến hình tượng khác.
Từ tiếng ếch kêu, trong hoàn cảnh riêng của mình, trong tâm tình riêng của
mình, nhà thơ “tưởng tiếng ai gọi đò”. Đây là một liên tưởng rất riêng tư; nếu
ông không bộc bạch, bày tỏ thì người đọc khó có thể đoán ra được. Biết thế nên
ông đã đưa tay dắt chúng ta bước lên chiếc cầu đầu tiên. Đến 2 chiếc cầu liên
tưởng kế tiếp thì người đọc đã có thể tự mình qua được; từ tiếng gọi đò nhớ bến
đò ngang, từ bến đò ngang nhớ con sông Vị Hoàng ngày xưa, nay đã bị lấp.
Khi từ con Sông Lấp đặt
chân lên chiếc cầu sau cùng, bằng vốn kiến thức về lịch sử, văn học sử, cộng
với một chút trực giác thi ca, người đọc sẽ bắt gặp nỗi lòng sâu kín của nhà
thơ: nhớ thương, tiếc nuối cái thời tạm gọi là vàng son của mình, cái thời Nho
học vẫn còn chỗ đứng khá trang trọng trong đời sống người dân Việt. Và người
đọc sẽ tròn xoe mắt “À” lên một tiếng khoái trá.
Lời Bàn:
Nếu bạn hiểu rằng qua
bài thơ, tác giả bày tỏ “nỗi tiếc nhớ con sông Vị Hoàng (nay đã bị lấp) đã cùng
với gia đình ông trải qua một quãng đời đầy kỷ niệm” thì bạn đã bắt được tứ
thơ. Chức năng truyền thông của bài thơ đã thành công. Bạn - cũng như một số
người đọc khác - không đủ nhạy cảm để thả hồn đi tiếp cũng là chuyện thường
tình. “Không phải tại anh cũng không phải tại em”. Tác giả và người đọc đều
hoàn thành nhiệm vụ. Chả ai có lỗi cả.
Nếu hồn thơ của bạn đến được chỗ ông Tú Vị Xuyên "nhớ thương tiếc nuối cái thời tạm gọi là vàng son của mình, cái thời Nho học vẫn còn chỗ đứng khá trang trọng trong đời sống người dân Việt" thì bạn đã hiểu trọn vẹn cả tứ lẫn ý của bài thơ. Với tôi, độ nhạy cảm và trình độ thưởng thức thơ của bạn rất đáng nể.
Còn nếu bạn muốn suy nghĩ
khác người, cho rằng “Ông Tú bàng hoàng nhớ đến con sông nhiều kỷ niệm vì đã có
mối tình với một cô đầu nào đó ở cạnh bờ sông” thì đó cũng là quyền của bạn.
Nhưng khi suy nghĩ của bạn xuất hiện trên văn bản - trong trường hợp này - tôi đóan chắc bạn sẽ lãnh đủ
búa rìu dư luận.
CHÚ THÍCH:
1/ Về Bài Thơ Sông Lấp Của Trần Tế Xương, Vũ Bình Lục, lethieunhon.com
2/ Trong bài sau tôi sẽ giới thiệu bài thơ mà ẩn ý của
tác giả (hidden messages) có nhiều hơn một điểm đến.
*
Mời thư giãn với nhạc phẩm NAM ĐỊNH MÌNH ƠI
của Nguyễn Tiến qua tiếng hát Ngọc Ký:
*.
PHẠM ĐỨC NHÌ
Địa chỉ: League
City
Email: nhidpham@gmail.com
.
...................................................................................................................
- Cập
nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 25.01.2018.
- Bài
viết không thể hiện quan điểm của trang blog Đặng Xuân Xuyến.
- Vui
lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
0 comments:
Đăng nhận xét