NGÀY XUÂN
TẢN MẠN CHU YỆN
ĐỒ CỔ
Tết năm đó, tôi về
Huế ăn Tết. Ngồi nói chuyện với bà chị, tôi hỏi thăm về những người quen
biết cũ trong xóm. Chị tôi nói:
- Cậu biết không,
năm nay con Hoa cũng về ăn Tết ở Huế chứ không ở Sàigòn như mọi năm. Chị
hỏi thăm việc làm ăn, nó nói năm này nó trúng một cái mánh rất lớn. Vốn
bỏ ra có năm đồng mà lời cả trăm ngàn.
 |
| (Tác giả Võ Hương An) |
- Nó làm ăn kiểu
chi mà tài rứa?
- Nó kể với chị là
được tổ đãi. Bữa Hè, nó về Huế đi lùng mua đồ xưa. Hôm đó nó về
làng Thế Lại Thượng. Đi suốt buổi sáng, vô thăm nhiều nhà mà không mua
được chi. Đến trưa, đi ngang đình làng, thấy bóng mát cây đa, nó ngồi
nghỉ mệt. Tay quạt nón mà mắt thì ngó
láo liên chung quanh, chợt nó thấy lẫn trong đống ông táo bình vôi
dưới gốc cây đa có một tượng Phật bằng đá của Chàm. Biết ngay là của quí,
nó liền kiếm cái quán tạp hóa gần đó, mua thẻ nhang năm đồng với hộp quẹt, rồi
trở lại cây đa, nó thắp hương vái cái tượng Phật, vái bốn phía chung quanh rồi
khấn rằng,”Lạy Ngài vạn lạy! Ngài ở đây mưa gió nắng nôi cực khổ. Con xin thỉnh Ngài về ở với con, có nhà cao cửa rộng, cho sướng cái
thân.” Cắm hương xuống gốc đa xong là nó bồng ngay cái tượng về nhà, chùi
rửa đất rêu sạch sẽ, mang vô Sàigòn, bày ở cửa tiệm, vài tháng sau có ông người
Mỹ trả một trăm ngàn để mua. Đúng là tổ đãi, đã giàu lại giàu thêm.
Tôi cười:
- Em mà được cái
tượng như con Hoa, chắc em không bán một trăm ngàn đâu. Chí ít cũng hai trăm
trở lên.
Bà chị tôi háy một
cái và nói:
- Cậu chỉ được cái
nói trạng, hèn chi cả đời vẫn không giàu.
Bà chị tôi nghĩ là
tôi nói dốc vì bà không biết chuyện “dân biểu tượng Chàm” được báo chí đăng tùm
lum mấy năm trước. Ai đã ở Tam Kỳ (trước kia thuộc tỉnh Quảng Tín, nay
thuộc Quảng Nam) đều biết ở đó cái tháp Chàm Kỳ Lý, nằm ngay trên Quốc lộ 1, đi
trên đường cũng có thể thấy được. Một ông quan to của Tỉnh, ra ứng cử,
trúng dân biểu, biết tháp Chàm Kỳ Lý có mấy cái tượng bằng sa-thạch gắn trên tháp
rất quí, có thể kiếm bộn bạc, bèn cho người gỡ trộm rồi đem vào Sàigòn bán cho
người ngoại quốc, nửa triệu một cái, chẳng may bị phanh phui, thế là báo chí
tặng cho ông ta cái biệt danh “dân biểu tượng
Chàm”.
Hoa là con gái đầu
của chú Lộc, cùng tuổi với tôi, nối nghiệp cha, buôn đồ cổ. Chú Lộc và anh em
con cháu của chú đều sống bằng nghề buôn đồ cổ. Huế là cựu kinh đô, nên
không một nơi nào tập trung nhiều quan lại cho bằng Huế. Trong cái bối
cảnh xã hội Việt Nam
Người trong
Phường trong xóm gọi chú là ông Giám không phải vì chú là một cựu thái giám của
triều đình, mà vì chú đã từng giữ chức Giám thủ trong ban hội tề của
Phường. Ở địa phương, mọi người chỉ biết chú Giám Lộc là chú Giám Lộc,
nhà giàu có, theo Tiên Thiên Thánh Giáo, có cái điện lên đồng rất lớn, cùng với
các anh em khác trong đại gia đình sống bằng nghề buôn bán đồ cổ. Đa số
người trong phường trong xóm không biết rằng ở Sàigòn chú là nhà sưu tập đồ
cổ Huỳnh Cẩn, cũng có một chút tiếng tăm, chủ một cửa hiệu lớn ở đường Đinh
Tiên Hoàng. Nhờ đọc báo Sàigòn mà tôi biết rằng chú đã từng đứng ra bảo
trợ những cuộc triển lãm đồ cổ trong cái thành phố thủ đô của Miền Nam
Nhà chú Lộc và nhà
tôi quay mặt ra hai con đường vuông góc với nhau nên mặt tiền ngó thì xa nhưng
vườn sau lại có đoạn chung hàng rào. Ngày tôi còn học Tiểu học (nay là Cấp
1) thì chú đã buôn bán đồ cổ rồi. Ngoài việc mua đi bán lại đồ cổ chú còn
sản xuất các sản phẩm mỹ thuật chạm trỗ trên ngà và gỗ. Những đồ cổ có
chút khuyết điểm, chú mua với giá rẻ, rồi cho thợ khéo phục chế, trở thành đồ
tốt ngay. Chú cất một cái nhà nhỏ nằm cạnh nhà lớn, thuê năm sáu người thợ chạm
Quảng Trị vào ăn ở tại chỗ để làm đồ cho chú. Suốt ngày, từ căn nhà nhỏ đó
vang lên tiếng cóc cách của dùi đục gõ vào nhau. Nhiều lúc rảnh rổi,
tôi lại thả bộ qua cái nhà nhỏ đó, lân la chuyện trò với mấy người thợ chạm và
thích thú xem họ làm việc. Phải công nhận đó là những người thợ cực kỳ
lành nghề và tài hoa. Một mẫu gỗ, một đoạn ngà, sau một thời gian ngắn qua tay
họ liền trở thành một món đồ cổ rất mỹ thuật. Phải thành thật mà nói, sau
khi đã được nhìn ngắm sờ mó đồ chạm trong Đại Nội, đã được xem những sản phẩm
của những người thợ chạm làm thuê cho chú Lộc, thì tôi thấy rõ ràng là thợ chạm
ngày nay có tay nghề kém xa. Có lẽ họ chạy theo năng suất và không
nắm được mẫu mã truyền thống.
Từ những cái ngà
voi lớn nhỏ mang về, có khi những người thợ để nguyên như thế để chạm
thành một đàn voi nối đuôi nhau đi trong rừng chuối, có khi lại cưa ra
thành những đoạn ngắn để chạm thành hình cô tiên, hình ông Phật, hình Phước,
Lộc, Thọ, ống đựng bút v.v. Tôi đoán là tùy theo tình trạng của cái ngà
mà họ làm thế, hoặc do lệnh chú Lộc biểu làm gì thì làm nấy. Sản phẩm
bằng ngà dù bất cứ dưới dạng nào cũng phải được trình bày trên một cái đế chạm
trỗ rồng mây hoa lá thì mới tăng vẻ đẹp và tăng giá trị. Đế làm bằng gỗ trắc,
được đánh bóng lên nước đen thui, làm nổi bật cái sắc trắng của ngà. Ấy
vậy mà có khi làm xong một sản phẩm, tôi thấy người thợ đem nhuộm thành
màu vàng nhạt bằng nước vắt từ củ nghệ. Tò mò, tôi hỏi sao không để ngà
trắng cho đẹp mà lại nhuộm cho xấu đi. Ông thợ trả lời, “Đây là mình giả
đồ xưa để bán cho Tây. Có thằng một hai đòi đồ xưa mà mình làm chi có đồ
xưa hoài để bán, nên phải giả. Đã xưa thì phải vàng xỉn đi chớ, mô có
trắng được. Mình nói rứa, tụi nó cũng tin.”
Hồi đó, trước 1954,
quân đội Pháp vẫn đang còn có mặt ở Việt Nam
Những việc “chế
biến” đồ cổ như thế thường thực hiện ở sân sau, khu vực tiếp giáp với
vườn nhà tôi, vì vậy, có khi vạch hàng rào cũng thấy. Có hôm thấy một người thợ
và một chú nhỏ trạc tuổi tôi đang ngồi xổm mài vành đáy mấy cái tô xưa trên mặt
phẳng của một tảng đá nhám. Họ làm một cách chăm chỉ và thận trọng. Tôi
hỏi: mài vậy để làm chi ? “Thì để làm cho nó xưa hơn. Cái chén cái
đọi nào có cái khu chén khu đọi mòn vẹt đi thì chứng tỏ nó đã lâu đời
lắm, dùng nhiều nên mới mòn. Phải mài bớt đi để khi mình nói vậy thì khách
mới tin.” Cái trò khôn vặt này có lẽ chỉ bịp được những người ngây thơ như tôi
chứ gặp cụ Vương Hồng Sển hay các chuyên viên của mấy nhà bán đấu giá lừng danh
thế giới như Butterfields hay Sothebys, Christie, thì coi như
hết đường tán hươu tán vượn.
Sau năm 1965, quân
Mỹ đổ vào Việt Nam
Tôi phải kêu chú
Lộc bằng chú vì ngang tuổi với con gái đầu của ổng, nhưng ông anh rể tôi lớn
tuổi hơn tôi nhiều nên đã anh anh tôi tôi với chú Lộc từ khi chưa vào làm rể
trong nhà. Do cái thân tình đó mà qua những lần chuyện trò được chú phun
ra vài mánh lới làm ăn, nghe cũng vui, nhưng nghĩ lại, phải công nhận chú là
người rất sành tâm lý của giới chơi đồ cổ.
Chỉ có giới nhà
giàu dư tiền lắm bạc mới chơi đồ cổ, chứ nghèo kiếm không đủ tiền mua gạo thì
lấy gì mà chơi. Đã chơi thì phải có bạn cùng sở thích, cùng có chút hiểu
biết về đồ cổ thì khoe của, khoe hiểu biết với nhau mới thú, chứ đem của
quí khoe với người không biết gì thì có khác chi đem đàn gảy tai
trâu. Đó là chưa kể giữa những người cùng chơi đồ cổ còn có một sự ganh
đua ngấm ngầm với nhau, người nào cũng cố săn tìm cho được món đồ hiếm quí mà
các người khác không có để chứng tỏ ta đây “nội lực thâm hậu” hơn, cả về tiền
bạc cũng như công sức và vốn liếng hiểu biết. Dựa trên tâm lý đó, chú Lộc đưa
ra nhiều chiêu thức êm ái nhưng hiệu quả, nghĩa là bao giờ người hưởng lợi nhất
vẫn là chú.
Một buổi chiều nọ,
ông bác sĩ H. - vốn là khách sộp lâu năm của chú Lộc - nhận được điện thoại báo
cho biết là chú sẽ đem đến cho ông ta coi trước một món đồ cổ quí hiếm vừa mới
sưu tầm được, mà chỉ có người sành điệu như bác sĩ H. mới biết giá
trị đích thực của nó. “Nếu bác sĩ coi mà không thích thì tôi mới
đem bán cho người khác”, chú nói như thế. Nghe vậy, bác sĩ H. đã thấy khoan
khoái cả mình mẫy rồi. Đến chiều, vừa thấy cái ché đời Khang Hy vẽ men
xanh do chú Lộc mang lại là ông ta ưng ý ngay, đúng là “quí vật tìm quí nhơn”
như chú nói. Cái giá chú Lộc để cho ông cũng dễ chịu, vậy là ông bằng
lòng mua nhưng nói thêm, “ráng kiếm giùm cho tôi một cái nữa thì tốt lắm. Chơi ché hay độc bình thì phải đủ đôi đủ cặp mới đúng điệu, trình bày mới
đẹp”. Chú Lộc khen ngay, “Thiệt bác sĩ biết chơi hơn người khác là ở chỗ
đó. Thế nào tui cũng ráng tìm cho bác sĩ, nhưng có lẽ không phải dễ kiếm
đâu.” Mấy người bạn chơi đồ cổ khi được bác sĩ H. khoe chiếc ché cũng
không ngớt lời tán dương, vì vậy thỉnh thoảng ông ta lại nhấc điện thoại nhắc chừng
chú Lộc về việc tìm kiếm. Sự thực thì cái ché thứ hai đã có sẵn trong nhà
chú rồi. Khi mua của người ta, chú đã mua đủ cả cặp nhưng khi bán lại chú
không bán theo kiểu thông thường như người ta, vì bán như thế thì không được
giá. Chừng sáu, bảy tháng sau chú báo cho bác sĩ H, biết là đã tìm ra cái ché
thứ hai rồi nhưng người ta đòi giá cao lắm, vì người chủ thuộc loại không ngặt
nghèo tiền bạc nên khó thuyết phục. Bác sĩ H. hỏi giá chừng bao nhiêu thì
được. Chú cho biết họ đòi gấp ba giá cái trước. Cuối cùng thì bác sĩ H. vì muốn
có một bộ sưu tập toàn bích cho xứng danh người sành điệu nên bằng lòng với cái
giá gấp ba đó mà trong lòng lại rất vui và mối cảm tình với chú Lộc càng thêm
đậm đà.
Một bữa, ông anh rễ
tôi nói, “Anh Giám Lộc vừa ở Sàigòn về. Hỏi chuyện làm ăn, anh nói năm này bị
Thuế vụ chơi một vố nặng quá, muốn xỉu luôn. Anh bị phạt gần hai triệu
bạc.” Đầu đuôi câu chuyện cũng do ở chỗ quá khôn nên dồn đến dại. Giới
kinh doanh thường có hai loại sổ, sổ giả với thành tích doanh thu khiêm
tốn dùng xuất trình cho Thuế vụ để trốn thuế, và sổ thật, thường được cất kỷ,
giữ kín, để nắm vững hoạt động của mình. Chú Lộc cũng không ra ngoài cái
lệ đó. Bên cạnh hai loại sổ thông dụng ấy, chú còn có sáng kiến lập ra một cuốn
Sổ Danh dự, rất trang trọng, dùng ghi tên những khách hàng tương đối có máu mặt. Giả thử ông A vừa mua xong một cái độc bình trị giá ba ngàn. Chú
hoặc nhân viên cửa hiệu sẽ lật Sổ Danh dự ra, xin phép khách được ghi phương
danh, chức vụ, nghề nghiệp, địa chỉ, tên món đồ, giá cả, ngày mua, và xin
chữ ký kỷ niệm vì đó là một vinh dự cho cửa hiệu. Điều đặc biệt là cái
giá tiền ghi trong đó. Ông A mua cái độc bình với giá ba ngàn nhưng trong
sổ chủ hiệu hay thư ký xin được phép ghi là ba ngàn rưỡi hay bốn ngàn, nghĩa là
bao giờ cũng với cái giá cao hơn, “vì đó là giá thật của nó. Cái giá ba
ngàn là để làm quen với khách lần đầu. Nếu cứ để cái giá đó thì cửa hiệu
sẽ bị lỗ vốn.” Nghe trình bày hợp lý như thế, khách nào lại không bằng
lòng, huống chi mua đồ cổ giá càng đắt càng quí (!). Lần sau, nếu có bà B nào
đó đến mua cùng món đồ ấy, thì giá bán nhất định cũng phải hơn ba ngàn, “Thưa,
cách đây mấy tháng ông A cũng đã đến đây mua món đồ này với giá ba ngàn rưỡi,
chúng tôi không dám nói sai.” Bà B có nghe tiếng ông A, thấy sổ sách thì
tin ngay.
Hồi đó, quãng
1971, 1972, Bộ Tài Chánh có một Tổng Giám đốc Thuế Vụ mới, trẻ trung và hăng
say với công vụ. Biết tỏng ông bà nào kinh doanh cũng ít nhiều tìm cách
trốn thuế; nếu muốn tận thu thuế cho Nhà Nước thì phải chộp cho được sổ sách
thật thì mới truy thu được. Thế là ông tân Tổng Giám đốc cho thành lập những tổ
thanh tra thuế vụ theo kiểu biệt kích, khi thì bất ngờ đột kích một cơ sở
kinh doanh đáng nghi nào đó để xét sổ sách, khi thì giả dạng khách hàng giao
thiệp để bất chợt chộp lấy những sổ sách bị cất giấu. Lần đó cũng mấy ông
biệt kích thuế vụ giả làm khách vào mua đồ cổ. Khi thương lượng giá
cả món đồ, chú Lộc quen đường cũ, đem Sổ Danh dự ra chứng minh cho khách thấy
là cái giá đó vốn đã có khách trước kia chấp nhận mua rồi, không có gì là
hớ hay quá đáng cả. Thế là mấy ông biệt kích thuế vụ xuất trình công vụ
lệnh, tịch thu cuốn Sổ Danh dự cùng những sổ sách khác đem về kiểm tra.
Cái lệnh phạt non hai triệu bạc là do những giá cả thổi phồng trong cuốn
Sổ Danh dự mang lại. Thiệt là kêu trời không thấu! Nghề nào cũng có cái
nghiệp đi theo!
*
Mời thư giãn với nhạc phẩm TẾT QUÊ HƯƠNG
của Minh Vỹ qua tiếng hát Cẩm Ly:
----------------------
- Cựu Thanh tra Giám Sát Viện Quân Khu I (VNCH)
- Cựu Tù nhân Chính trị Quảng Nam-Đà Nẵng
*
VÕ HƯƠNG AN
(tên thật: Võ Văn Dật)
Quê quán: Thành Nội Huế (Kinh thành Huế).
Cư trú tại: San Jose, Hoa Kỳ.
Email: huonganvo@yahoo.com
.
…………………………………………………………………………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 23.11.2016.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang blog Đặng
Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi
trích đăng lại.
0 comments:
Đăng nhận xét