Phong tục tập quán: TẢN MẠN GÓC NHÌN TỪ HAI NỀN PHONG HÓA - Tản văn Mạc Phong Tuyền (Thanh Hóa)

(Nguồn ảnh: internet)

Phong tục tập quán: TẢN MẠN GÓC NHÌN

TỪ HAI NỀN PHONG HÓA

*

(Tác giả Mạc Phong Tuyền)

Phong tục hương đảng của người Việt ta xưa, mọi lễ nghi, quy tắc, tôn ti trật tự ở nơi làng mạc được định rõ trong khế ước. Khế ước hay còn gọi khoán ước do vị Tiên Chỉ tức là người đỗ đạt khoa bảng hoặc làm quan triều đình về hưu, trí sĩ... Tổng chi là chức sắc, phẩm hàm, đức cao vọng trọng đứng đầu trong làng, bàn với hạng hào trưởng Kỳ Mục là các chánh tổng, phó tổng, cựu chánh tổng, cựu phó chánh tổng, gọi tắt là các chánh phó tổng, cựu chánh phó tổng. Rồi sai hạng lý dịch là Lý trưởng, Hương Trưởng, Trương Tuần, Khán Thủ... Họp bàn dân xã ở nơi tôn đình quý miếu mà phổ giảng chẩn phê, đóng thành quyển tập, giao cho người Thủ Bạ cất trong hòm trong khám. Cứ đó suy ra trên có phép vua, dưới có khế ước, mọi việc đối nhân xử thế trong làng trong tổng phải tuân theo đính ước. Khế ước đó người xưa nôm na gọi là Lệ Làng....

Khế ước có những quy chế chặt chẽ tiết thưởng phạt. Ví như minh định về việc nghĩa, việc nghĩa là những việc cứu người đuối nước, giúp kẻ cháy nhà, hoặc như có phường trộm cướp nửa đêm gà gáy đến nhiễu sách cướp bóc dân làng. Ai là người anh dũng đánh đuổi, giữ gìn sự bình an hoặc bắt trói được một tên cướp thì thưởng năm đồng, bắt được hai ba tên cho chí đến chục tên thì cứ nhân số ấy mà lĩnh thưởng. Ngoại giả có kẻ hèn nhát khi có nạn trộm cướp mà bỏ nơi phòng bị hoặc trốn tránh ẩn núp thì phải truy phạt, phạt bằng cách truất ngôi Hương Ẩm. Hương Ẩm là vai vế, vị trí ngồi của nam đinh khi dự tiệc tùng cỗ bàn mỗi lúc làng có hội hè đình đám như Khai Hạ, Kỳ An, rước sách kỳ bái thần xã. Giả như có người vì săn bắt cướp mà bị trọng thương thì dân làng hoặc do quyên góp, hoặc xuất kho công quỹ lo chữa trị thuốc thang cho bằng kỳ khỏi. Nặng hơn, nếu có người chết thì làng vì tưởng thương mà làm tang ma chôn cất trọng thể, lại còn Tinh Biểu, tinh biểu tức là khắc bia khắc đá ghi lại công trạng với làng với nước để đời đời không quên. Làng lại cho vợ con người đã khuất mấy chục đồng bạc, hàng tháng dăm ba đồng kẽm gọi là tiền tuất. Cũng chia thêm cho điền trạch, cứ đó cày cấy chăn nuôi lấy phẩm màu hoa lợi, được miễn sưu miễn thuế. Lại còn cho chung thân mãn trừ xung quân, phu phen tạp dịch. Có làng xử hậu còn cấp cho 1 tên nhiêu sai, nhiêu sai tựa hồ kẻ nô bộc, thay cho người đàn ông đã chết đảm đương công việc nặng nhọc trong nhà, gia chủ không phải trả lương mà đã có làng xã đài thọ mọi tổn phí. Vậy thực là tục ta xưa nền nếp mà có nhiều điểm văn minh lắm thay!

Ở xứ Việt ta hơn trăm năm nay nhiễm thói Âu hóa. Lại quen việc bài xích đả đốn những tập tục cha ông để lại, cho rằng hủ lậu có từ thời phân phong kiến địa, quân chủ chuyên chế. Ngoảnh mặt, trông xa ngó gần, mới đây quãng độ mấy tháng, xẩy ra vụ tai nạn giao thông thảm cảnh ở Tây Nguyên, huyết tủy loang lổ. Người dân, bác sĩ tận tình cứu giúp kẻ hoạn lộ. Đó là hợp với sự khuyến khích, cũng là bổn phận công dân được nhà nước tích chú giấy trắng mực đen trong chương mục pháp luật. Cứ từ việc trợ cứu ấy mà suy ra có người vì đặc thù nghề nghiệp, lại cũng có người vì cái khí cách nhân nghĩa mà làm. Ngặt nỗi, trong bọn nạn nhân có kẻ mang mầm mống HIV. Đến khi phát giác nguy cơ phơi nhiễm, đám lương y, nghĩa dân rồng rắn kéo lên trung tâm phòng chống HIV - AIDS tỉnh nhà, đòi cấp phát thuốc. Tiu nghỉu, thứ mang về đặng chỉ là tờ biểu giá bèn bẹt ghi 2 triệu đồng một mũi chích, kèm theo cái lắc đầu quầy quậy: Tưởng à? Thuốc quý - hàng khan, chờ đấy!

Đen nỗi, sự vụ bây giờ như mắt thánh màn che. Báo chí hay chuyện phẫn nộ làm rùm làm beng. Đến tai nhà nước, trung ương ra chỉ thị khẩn. Bấy giờ cấp dưới mới cuống cuồng lo liệu tứ bề tám hướng. Thực là trung ương có rót văn minh thì hạ cấp mới thực hành. Vì cớ đó có người bẳn tính độc miệng: Thế hóa ra phần đa, phần tiểu quan viên cấp địa phương bây giờ, ăn trên nằm chốc, tháng tháng lãnh lương từ thuế khóa của dân, mà công cán thì bị động sinh ra đổ đốn lắm hay sao?

Đến đây cũng cần giải trình cái tâm ý người viết, chẳng phải vì chủ đích bài xích, truy tôn thời này đời kia, cũng chẳng phải đả trù hay xưng tụng kẻ này người khác. Chỉ là trong lúc trà dư tửu hậu nhàn cư bất nhẫn mà khua khoắng vài lời, đưa ra cái tiểu thể trong hai cái đại thể có tương liên khập khiễng, cho rằng là điều thú vị. Những tưởng ai có thì giờ dư rảnh, nhã hứng muốn xem điều đang luận bàn thì biết đâu tìm thấy ở nhau chung niềm "thấu cảm".

Chứ, phỏng có ích lợi gì ?

       

Mời thư giãn với nhạc phẩm ĐƯỜNG VỀ 2 THÔN

của Phạm Thế Mỹ, qua tiếng hát Anh Thơ và Việt Hoàn:

             

*

MẠC PHONG TUYỀN

Địa chỉ: Hà Lâm, Hà Trung, Thanh Hóa

Email: macphongtuyen@gmail.com 

Điện thoại: 096.480.78.95

.............................................................................................................

- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 20.06.2018.

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến. 

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.