 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
“NGHI LỄ CỦA ÁNH SÁNG”
HAY NGHI LỄ
CỦA THI CA
*
 |
| (Nhà thơ Trần Mạnh Hảo) |
Năm 2017, nhà xuất bản Hội nhà văn
đã xuất bản tập thơ “Nghi lễ của ánh sáng” của tác giả Lê
Tuân. Chúng tôi (Trần Mạnh Hảo) nhận được tập thơ này qua bưu điện, với mấy
dòng thư của một người có tên là Trần Thi Tứ như sau: “Em xin gửi cho bác tập thơ này, là một tập thơ dở mà lại được giải
thưởng của “Hội nhà văn”, nhờ bác đọc cho ý kiến. Em biết bác là nhà phê bình
thơ uy tín nhất hiện nay. Bác từng phê bình hàng chục tập thơ dở được giải
thưởng của Hội nhà văn như tập thơ dở của các ông bà Hữu Thỉnh, Thanh Thảo,
Nguyễn Quang Thiều, Trần Quang Qúy, Mai Văn Phấn, Mã Giang Lân, Phan Huyền
Thư…Vậy xin bác rủ lòng thương lớp trẻ chúng em mà viết bài phê phán tập thơ dở
nhất nước là tập: “Nghi lễ của ánh sáng”
của ông Lê Tuân này. Xin cám ơn bác”
Đọc lá thư tố cáo thơ dở, xui mình viết bài “oánh”,
tôi quả bực mình. Xưa nay, có ông bà nào cả gan xui tôi như vậy đâu? Vả, luật
pháp nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa thi ca (cường cuốc thơ – lời ông phó chủ
tịch hội nhà văn quốc doanh Nguyễn Quang Thiều) xưa nay có ai dám ra lệnh cấm
thơ dở bao giờ? Làm ra thơ dở là quyền thiêng liêng của dân một nước thơ. Chả
vậy mà trong sách giáo khoa văn phổ thông và đại học, người ta toàn lấy thơ văn
dở để giảng dạy đó sao?
Tuy vậy, để cho cơn bực mình hạ hỏa, tôi liền mở “Nghi
thức của ánh sáng” của thi sĩ Lê Tuân ra đọc. Mới đọc bài thứ nhất “Chỗ
khuất”, chợt xúc động vì câu chữ thi ca, ngạc nhiên chưa:
một vì vua
một tôi bộc
cùng ẩn nấp một nơi sao
chưa nhận ra nhau
một chỗ khuất
một vết thương
mang mũi tên đi đâu mà
đầu đường cuối nẻo
chiếc xe song mã
một con ngựa kéo
mảng trời xiêu vẹo chưa
thấy ai thay
lửa cháy muôn nơi
ngựa hí vang trời
ai tìm ai mà ngàn bể với
non khơi.
(trang 11)
Bài thơ như một bức tranh siêu thực của tâm trạng.
Tưởng như các câu thơ là cơm nguội rã rời. Nhưng chúng, những câu thơ lại được
dính nhau như kẹo kéo, thành xâu chuỗi trong mạch ngầm thi tứ theo truyền thống
rất Á Đông: “thi tại ngôn ngoại”. Thơ mà nói toẹt ra là thơ hỏng. Nghệ thuật
thi ca là nghệ thuật của khơi gợi, hàm xúc, dư ba, ám ảnh trong trường liên
tưởng tâm hồn. Tôi yêu “mang mũi tên đi
đâu mà đầu đường cuối hẻm”…“mảng trời
xiêu vẹo chưa thấy ai thay”; yêu góc khuất tâm hồn thi sĩ Lê Tuân khơi gợi
cho hồn tôi một điều gì xa thẳm mà tôi chưa gọi được tên.
Thực ra, hầu như chúng ta đã nhận ra con người tinh
thần của chính mình và cả chân dung tinh thần của những người thân yêu bên mình
được bao nhiêu phần trăm. Tất cả với ta, hầu như còn ở những góc khuất. Phật
giáo gọi là tính không !
Nếu có thể đặt tên lại cho tập thơ này, tôi sẽ đặt
là “Góc
Khuất”. Mỗi chúng ta đều trọ trong một góc khuất của riêng mình và góc
khuất của kẻ khác? Sở dĩ trái đất tròn là để cho mỗi người, mỗi dân tộc có một
góc khuất để ẩn nấp, để chơi trò trốn tìm có tên là cuộc sống.
Viết loài thơ không vần, có vẻ dông dài, vớ vẩn,
ông chẳng bà chuộc như kiểu bài “Góc khuất” này của Lê Tuân (có người
lạm dụng từ ngữ gọi nó là thơ siêu thực) để người đọc cảm nhận và rung động
được là điều cực khó, hầu như 100 người viết kiểu này đều cầm chắc thất bại.
Chúng tôi đã viết nhiều bài phê phán trường thơ “tân con cóc” do thi sĩ cách
tân Nguyễn Quang Thiều làm chủ soái.
Trước nhà thơ Trần Mai Ninh (1917-1947) rất nhiều
người đã thử nghiệm làm thứ thơ tự do không vần, kể cả Nguyễn Đình Thi; nhưng
loài thơ này chưa thành công, vì không có bài hay. Có thể nói, “Nhớ
máu” và “Gió Tuy Hòa” là hai bài thơ tự do không vần rất hay của thi sĩ
liệt sĩ Trần Mai Ninh, đã đặt dấu mốc cho thể thơ tự do không vần này ở Việt
Nam.
Xin ăn ké “cái tôi đáng ghét” của mình vào đây một
tí. Chúng tôi từ 40 năm trước đã viết hàng trăm bài thơ tự do không vần in báo,
nhưng nó đều rơi vào trường phái “ tiền tân con cóc” nghĩa là chết yểu. May thay,
có một vài bài còn có thể tồn tại, ví như bài thơ “Hà Nội rét” của tôi vừa
in trên facebook:
HÀ NỘI RÉT.
tôi bỏ tôi vào áo choàng
đêm
đèn đường co ro ấm
nhát cọ sơn dầu gió bấc
quét ngang phố Phái mùa
đông
Hà Nội trong túi áo Sông
Hồng
một củ lạc rang bỏng rét
góc phố riu riu hò hẹn
ngọn lửa vừa đi vừa tắt
khuya ngọt và thơm
tay em rưng rức mưa phùn
ai cũng nhớ khói
Hà Nội nồng nàn run
em độc thân lá bàng
cháy đỏ mặt đường
đêm hết lòng củi lửa
rét bạc cả sương
tôi cho tôi vào hộp diêm
Hà Nội...
Hà Nội đêm 24 Tháng 1 năm 2016
TRẦN MẠNH HẢO
Trở lại với tập thơ Lê Tuân. Xin trích cả bài thơ “Trong
nhà hay ngoài ngõ” :
“TRONG NHÀ HAY NGOÀI NGÕ
“mưa
cánh hoa rơi
trong nhà hay ngoài ngõ
buồn
như biển rộng
bao giờ cánh cổng nhận
ra tôi
nến
chẳng tự sáng
có cần không một bàn tay
mớm lửa
trăng
bên kia núi
bên này chưa thấy đời
vui
khuya
không còn ai
người hành khất gì mà
ngồi lại mãi.”
(trang 55)
Thơ cốt gợi không khí bất chợt, thảng thốt, thăm
thẳm, hụt hẫng của một tâm trạng bất an, của một con người u hoài tưởng như ấm
ớ, ngớ ngẩn. Tôi yêu câu thơ rất tài năng của bài này: “Bao giờ cánh cổng nhận ra tôi”…
Tất cả các cánh cổng của đời hay cánh cổng của
chính nhà mình đều “không nhận ra tôi”;
tôi xa lạ với chính cánh cổng nhà mình. Phải chăng cánh cổng hồn tôi đã khép,
không mở cho tôi vào chính lòng mình. Thơ Lê Tuân buồn lắm. Cánh cổng nhà anh
cũng buồn lắm, cô đơn lắm. Một thế giới vô hồn giăng mắc các bài thơ đãng trí
của một chàng Hamlet ngẩn ngơ trong một thế giới ngơ ngẩn: “tồn tại hay không tồn tại” ?
Thơ anh chỉ gợi, chỉ he hé một tí tẹo thôi, nhưng
là một tí tẹo ám ảnh, một tí tẹo ma mị vô ngôn, như khi anh “nến hóa thi ca”
nơi câu thơ rất tài trong bài trên: “có
cần không một bàn tay mớm lửa”. Hóa ra trong mắt Lê Tuân, ngọn nến còn sơ
sinh đòi bú mớm, còn cần “mớm lửa”.
Thi sĩ, về bản chất cũng là một kẻ “mớm lửa” cho
đời. Anh chỉ “mớm lửa” chữ nghĩa chứ đừng đốt lửa như đốt nhà, khiến các câu
chữ vốn rón rén, rụt rè, se sẽ phải bỏ trang giấy như khói tháo chạy khỏi mái
nhà thi tứ.
Kết thúc bài thơ, còn sót lại trước cửa nhà trang
giấy một người hành khất ngồi mãi không chịu đi? Ông đến ăn mày thi ca hay ăn
mày lòng nhân ái? Người hành khách (ăn mày) kia vẫn ngồi đợi trước cửa lòng ta
ngay cả khi khuya khoắt. Vâng, Phật và Chúa sinh thời đều là những người hành
khất ăn mày của bố thí. Có thể hai Ngài đến ăn mày nỗi cô đơn chăng? Nhà thơ có
gì bố thí cho Phật, cho Chúa ngoài niềm bơ vơ kiếp người?
Thơ Lê Tuân mang hơi hám ba vị: Rabindranath Tagore
Ấn Độ (1861-1941), Kahlil Gibran Liban (1883-1931) và Bùi Giáng Việt Nam (1926-1998).
Nỗi khắc khoải về thượng đế, về cái vô hạn, cái chết, tình yêu và nỗi cô đơn ám
ảnh các bài thơ Lê Tuân.
Ta tìm thấy hơi thơ Bùi Giáng trong lục bát phóng
thể Lê Tuân trong bài: “Thênh thang” rất hay:
“đò nào chở nổi thênh
thang
thiên lương
dạ mị
cuốn ngàn năm bay
người qua đây
nhé
đừng lay
ta đang thần thoại bên
cây phong trần
hội tan chưa nhỉ
phù vân
ngồi thêm một chút tình
nhân rồi về.
(trang 54)
Nhà thơ nói về nhưng nào biết về đâu? Lục bát rớm
hay mà trời mây rớm lệ. Khiến lòng ta cũng rơm rớm nỗi niềm. Thơ Lê Tuân có gì không? Không! Vậy mà đọc xong
thấy có! Có gì? Có cái không thể vui, không thể ngủ, không thể còn như cũ nữa,
không thể viết như cũ nữa, không thể cụ thể được nữa, phải mơ hồ thôi, phải xa
vắng thôi, phải trống không thôi!
Trần Mạnh Hảo bèn tát nước theo mưa, học theo Lê
Tuân ngẫu hứng than rằng:
Trống không ơi hỡi trống
không
Cho tôi xin chút mênh
mông làm quà!
Xin trích một lục bát phóng thể Lê Tuân tuyệt hay
có tên là: “OAN KHIÊN”:
thôi
đừng buồn nhé
oan khiên
cây
trăm năm
chẳng thiên nhiên nữa là
đuổi ánh sáng ra khỏi nhà
đuổi nhau ra khỏi thiên hà
được không
đêm qua
sông chảy vào sông
tôi lơ ngơ chảy vào không có gì
Giá bài thơ chỉ dừng lại ở đây thì tuyệt quá. Nhưng
Lê Tuân còn tham, anh lại hạ một lục bát nữa :
“nửa xanh giờ đã ra đi
nửa tôi hái nhánh li bì
tặng em”
Bạn ơi, khi câu thơ đạt đến chỗ tuyệt bút thì dừng
lại ngay, không viết thêm nữa, viết nữa sẽ nhạt. Điều này tôi cũng để khuyên
tôi.
Chao ôi con sông thơ Lê Tuân biết tìm biển không có
gì mà đổ vào trang giấy : “tôi lơ ngơ
chảy vào không có gì”…Hèn gì, có những đám đông thích hô khẩu hiệu : “không
có gì quý…”, khiến cả tập thể hô vang “không có gì” ba lần vui quá. Hóa ra cái
đích đến của thi ca cũng là đích đến của nhà Phật: trở về tính không!
Bài thơ “Đường về” dưới đây của Lê Tuân cớ
sao cứ ám tôi mãi, hình như có hơi của K.Gibran, hay là đường về tính không của
Phật. Thơ để hiểu là thơ chưa đích thực. Thơ như tình yêu để cảm rồi mới nhận
được mơ hồ, nhận được bâng khuâng, ma ám :
“lập đền đài
nơi hoang vắng
thờ phụng người
sau đó mang về nhà rồi
mang đi đâu nữa
hằng mong được gặp
để làm gì
cầu xin ư
nếu đã hết lòng bằng
ngôn từ rất riêng
mà chưa toại nguyện
thì cầu xin ai nữa
đường về
là đường nào
chẳng phải là đường đang
đi đây sao.
(trang 44)
Thơ, rút cục, không có đường về ư ? Về tim a ? Về
cõi ngất ngư a ? Phật bảo ta : không cần đến đích. Mà thực ra đích là rỗng
không, là vô cực, là hun hút. Sợ nhỉ ! Đích của Niết Bàn hay thi ca là con
đường đang đi đó bạn ơi. Chao ôi, cõi không, tính không kia mới quý hóa thực
tại làm sao ? Cứ tưởng chiêm bao lại hóa ra là cõi thực. Một thứ thơ vừa viết
vừa nằm mơ như Lê Tuân mà đi tìm ý nghĩa : anh nói gì đấy, thì thơ ơi, ta chào
mi, vì mi dung tục quá. A ha, thực tại mới chính là giấc mơ của thi ca, của tính
không : càng tìm càng không thấy. Đừng tìm. Hãy cảm.
Xin đọc tiếp bài thơ: “CÒN CÓ ĐIỀU GÌ MUỐN THẤY”
của Lê Tuân:
“đất
bay lên khỏi mặt nước
chỉ làm loang mơ ước tới
tận bờ
hay còn điều gì muốn
thấy
trời
lao mình xuống nước
chỉ hít thở tình yêu
hay còn điều gì muốn
thấy
người
vẫn chưa nhớ ra
đã bay lên, lao xuống
đến bao lần
và còn điều gì muốn
thấy.
(trang 45)
Hình như tất cả mọi cái trên đời con người muốn
thấy đều không thấy. Hình như không tìm có khi mới thấy. Cho nên Kinh Thánh bảo
: ‘Phúc cho những kẻ chẳng xem thấy mà có lòng tin”. Thơ hình như cũng thế,
đằng sau câu chữ, đằng sau trang giấy có cái mù mờ mới là thơ. Nhà thơ chẳng
qua chỉ là cái cớ gọi thơ trong hồn ta xuất hiện mà thôi. Bài thơ trên hình như
chỉ là sự gợi mở ta về trò chơi bịt mắt bắt dê của cái hữu hạn đi tìm cái vô
cùng.
Trần Mạnh Hảo bèn ngẫu hứng theo thơ Lê Tuân mà lục
một bát thơ vui:
Tìm em hữu hạn lục tung
Xem em giấu cái vô cùng
ở đâu!
Cuối tập thơ, bài: “ĐỂ BÊN KIA TRỜI”, chừng như thi
sĩ vẫn hẹn ta rằng có cái vô cùng đấy, hãy tin vào thi ca, trèo qua “bên kia
trời” sẽ thấy tất cả cái ta muốn tìm:
“người đã đến
khi em còn chưa đến
và đã đi
khi trăng nhỏ vừa lên
vẫn còn một ít không tên
và còn nhiều nữa để bên
kia trời.
(trang 74)
“Ở bên kia
trời” là ở đâu? Chịu! Khổng tử bảo: “ngoài
trời còn có trời”… Hình như “bên kia trời” bên kia thi ca là Thượng Đế, là
thi ca, là sự bất tử của linh hồn mà loài người hi vọng ?
Lê Tuân là một nhà “khêu gợi học”, cho người đọc
đôi mắt trẻ thơ để tò mò, thóc mách, để suy tưởng và xúc cảm. Thơ anh chẳng có
gì mà như có tất cả. Nhà thơ như đã chạm đến cái không của đời hay là cái không
đáy, không chiều, không hiểu nổi của thời gian không gian thơ.
Giờ đã khuya lắm. Tôi còn thức với thơ Lê Tuân và
viết mấy dòng về thơ anh, chợt gặp câu thơ trong bài “Trễ nải đời nhau” của anh:
“đã gần hết đêm hồng
Sao chưa tới mênh mông”
Chúng ta, loài thi sĩ nhỏ bé, sao ưa sưu tầm cái
mênh mông đến thế? Tìm thấy cái mênh mông rồi thì sao? Thì tan biến như bọt
biển.Càng nghĩ càng hãi. Xin trả món nộm mênh mông cho hư vô, lắng nghe thi sĩ
cầu xin bằng một câu thơ rất hay:
“xin muôn nơi luôn về
tới nhà mình”
(Bên hồ dã du, trang 67)
Cái mênh mông chừng như chính là cái muôn nơi đó
chăng? Hóa ra, muôn nơi, hay mênh mông cũng có mái nhà để về sao?
Muôn nơi ơi, thi ca ơi, về thôi, khuya lắm rồi,
mênh mông cũng biết ngủ như ta đấy. Thơ Lê Tuân sao lại xúi ta mất ngủ. Ngại
quá đi. Đọc thơ anh là mệt rồi, là cảm xúc, là xúc động nhưng rồi thì day dứt,
lại nghĩ ngợi suy tư búa sua.
Ngoài kia, có bao thân xác no nê thỏa mãn đã ngủ
say. Nhưng linh hồn họ đang có cơ chết đói. Cám ơn tập thơ “Nghi
lễ của ánh sáng” của Lê Tuân đã cho tâm hồn đang đói khát của tôi một
bữa tiệc, tí nữa thì chết vì bội thực.
Cuối bài thơ “Hàn Mặc tử” của mình, tôi đã viết:
“Nhà thơ vốc khoảng
không
như vốc cát
ném lên mình cho trăng
sáng vùi chôn
thơ có biến trăng suông
thành cháo loãng
để thơ nuôi cơn chết đói
linh hồn…”
(Thơ Trần Mạnh Hảo)
Hi vọng, tôi sẽ còn tìm thấy giữa mênh mông thơ dở
trên đời này một tập thơ khác hay như tập “Nghi lễ của ánh sáng” của Lê Tuân,
để tâm hồn tôi không còn có cơ bị chết đói.,.
Mời thư giãn với nhạc phẩm NGẮM HOA LỆ RƠI
của Duy Cường, qua tiếng hát Châu Hải Phong:
*
Sài Gòn ngày 10-01-2018
TRẦN MẠNH HẢO
Địa chỉ: Số nhà 220/22
phố Hồ Văn Huê,
quận Phú Nhuận, thành phố Sài Gòn
Email:
hungdimy@yahoo.com
.
…………………………………………………………………………
- Cập nhật từ email: quanboyman1992@yahoo.com.vn gửi ngày 18.03.2019.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét