 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
CÂY ĐÀO TÔ HIỆU
- AI TRỒNG?
*
(Tác giả Nguyễn Khôi)
Ở khu di tích bảo tàng “nhà tù
Sơn La” trên đồi Khau Cả, áp sát dinh Công Sứ (thời Pháp thuộc) nay là trụ sở
Ủy Ban Nhân Dân khu tự trị Tây Bắc, rồi tiếp là trụ sở Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Sơn
La.
Ở cách cổng nhà tù xưa một
quãng có một ô nhỏ “Iđôlê”rộng khoảng 4m2, hình tam giác vuông - xưa có cửa là
một phiến gỗ lim dày, vừa để 1 người lọt ra vào. “I đôlê” ở ngay bức tường sau
khu thường phạm, bước chân ra là đường hành lang tròn (đường Rông).
Năm 1940, nơi đây nhốt 1 người
tù Cộng Sản: Anh Tô Hiệu (30 tuổi) nguyên Bí thư Thành ủy Hải Phòng Đảng Cộng
sản Đông Dương - quê Xuân Cầu, Văn Giang, Bắc Ninh. Sau những trận đòn thù của
thực dân Pháp ở các nhà tù như Côn Đảo, Hỏa Lò… anh Tô Hiệu đã bị “lao” nặng
nên bị nhốt cách ly ở “I đôlê”- lúc này anh Tô Hiệu là Bí thư chi bộ nhà tù, tuy
bị đau nặng, lại phải nằm bệ ci ment, nhưng anh vẫn làm việc hết mình… đến ngày
16/7/1944 thì anh trút hơi thở cuối cùng trong vòng tay các đồng chí của anh.
Nhà tù Sơn La do thực dân Pháp
xây để nhốt tù chính trị, tường cao, sàn sân láng ci ment, 1 ngọn cỏ không thể
mọc được, tường và sân, kể cả đường “nông” đều dầm đá dăm + ci ment (bê tông)
dày hàng nửa mét (để đề phòng tù nhân đào hầm tẩu thoát). Luật lệ canh gác
nghiêm ngặt, thường có lính gác đi lại liên tục ngày đêm nên không ai có thể
đào bới trồng cây trong sân nhà tù.
Sau Cách mạng tháng 8, khoảng
năm 1948 (do các đ/c ở đây kể lại) khu di tích nhà tù bị bom Pháp đánh
sập, bị bỏ hoang…
Sau năm 1954 (hòa bình lập lại)
thủ phủ khu tự trị Thái Mèo đặt ở Chiềng Ly (Thị trấn Thuận Châu), tỉnh lỵ Sơn
La cũ (Chiềng Lê là một thành phố chết và đổ nát)… thuộc 2 xã Chiềng An, Chiềng
Cơi, huyện Mường La (Châu Mường La)… mãi tới năm 1962 mới thành lập thị xã Sơn
La: Các cơ quan của khu và tỉnh mới chuyển từ Thuận Châu về thị xã , nhà cửa
mới được xây dựng, khu nhà tù vẫn là một phế tích, nay là Thành phố.
Năm 1958, nhà văn Nguyễn Tuân
đi thực tế ở Sơn La, trong tùy bút “Sông Đà” nổi tiếng, ở trang 129 - 134, ông
có viết thiên “Đào cộng sản” nhân sau khi đến thăm khu phế tích nhà tù Sơn La
xưa “tôi dạo hết sân ngoài sân trong, nhìn tường đá, nhìn xi măng cốt sắt, nhìn
cây. Có những cây hao hao cây Xoan, và mấy gốc muỗm. Thế thôi. Tôi biết. Ở đây
còn có cây đào, cây đào ông Tô Hiệu”… Rồi nhà văn xuống khu vườn ổi chân đồi
Khau Cả viếng mộ anh Tô Hiệu:
“Đứng trước mộ đ/c Tô Hiệu nơi
rừng ổi, tôi bảo tôi “nơi nghĩa trang tiễn biệt này, cần có đào”…. Đối với bậc
lãng mạn cách mạng, lấy hoa đào để thực hiện lên cái vui hoa quả Xã Hội Chủ
Nghĩa của Sơn La - Thủ phủ Tây Bắc ngày nay, thấy cần có bóng hoa ấy trên chữ
vàng bia đá”.
Nhà văn Hoàng Công Khanh (1921
- 2010). Một bạn tù của anh Tô Hiệu, trong cuốn “Hoa nhạn lại hồng” Nhà xuất
bản Văn Học 1992, trang 157 có viết “sau các trận bom Pháp, nhà tù Sơn La chỉ
còn cái cổng và cái hầm sâu. Trên quảng đường “rông” gần “I đôlê” bỗng xuất
hiện một cây đào rừng (đào phai không ăn quả được) nó lớn nhanh và hoa phớt
hồng, sinh thời nhà văn Nguyễn Tuân nhân một dịp lên thăm qua thăm vết tích nhà
tù thấy cây đào mọc bên cạnh phòng giam (xưa) anh Tô Hiệu đã vui miệng nói đó
là cây đào Tô Hiệu”.
Rồi truyền miệng, báo chí
đăng tải, rồi Bảo tàng Sơn La gắn biển “cây đào Tô Hiệu” một huyền thoại thành
hiện thực ca ngợi một chiến sỹ cộng sản.
Năm 1980 - 1981 tỉnh mới tu bổ
lại thành khu di tích bảo tàng cách mạng.
Nguyễn Khôi tôi lên công tác
Sơn La 21 năm (1963 - 1984) có cái may mắn: Hồi 1966 - 1970 công tác ở Ban Nông
nghiệp tỉnh ủy Sơn La, 1978 - 1984 làm thư ký ở văn phòng Ủy Ban Nhân Dân tỉnh
Sơn La, nơi ở và nơi làm việc cách 1 bức tường là sang khu di tích nhà tù, cách
chỗ gọi là “cây đào Tô Hiệu” vài chục mét.
Nguyễn Khôi tôi cũng có cái may
mắn đã từng được đưa các bác Trần Huy Liệu, Văn Tân đi thăm lại nhà tù… và được
nghe các bác kể chuyện đủ thứ về nhà tù. Năm 1984 tôi về công tác ở Văn phòng
Quốc hội và Hội Đồng Nhà Nước, có điều kiện cận kề bác Trường Chinh, Nguyễn Hữu
Thọ, Lê Thanh Nghị, Xuân Thủy… lại thường xuyên giúp việc bác Lê Thanh Nghị nên
có điều kiện hỏi về chuyện nhà tù Sơn La (vì bác Nghị hồi trước 1945 cũng bị tù
ở đây 5 năm cùng các bác Nguyễn Lương Bằng, Tô Hiệu, Trần Huy Liệu, Lê Đức Thọ,
Xuân Thủy… bác Xuân Thủy, hồi sau làm Phó chủ tịch Quốc Hội).
Qua câu chuyện về cây đào “Tô
Hiệu” thì bác Lê Thanh Nghị, Xuân Thủy đều bảo thời trước 1945, nhà tù chưa bị
phá thì không thể trồng cây gì ở trong đó được. Sau này, đó là chuyện của Nhà
Văn Nguyễn Tuân trong tùy bút Sông Đà với mấy câu lấp lửng “Cây đào ông Tô
Hiệu”, rồi sau đó được báo chí “môliphê” như khẳng định… câu chuyện thực là
thế, và có lẽ cũng chỉ nên nói là “cây đào bên buồng giam Tô Hiệu”. Cây đào này
(bên cạnh còn nhiều cây đào khác) hiện nay được Bảo tàng Sơn La gắn biển
“cây đào Tô Hiệu”… vậy thực là do ai trồng? Đó là do chim rừng, gió núi đem
những quả đào dại (đào rừng) mọc đầy trên đồi Khau Cả gieo vào các khe nứt trên
sân nhà tù xưa đã vỡ nát, rồi nảy mầm mọc lên thành cây… tất cả đào Sơn La hầu
hết là “trời trồng” (mọc tự nhiên) không phải ai tưới tắm gì cả. Hậu thế, do
quá yêu tấm gương hy sinh của người chiến sỹ cộng sản Tô Hiệu nên đã gán cho
anh thêm cái “tình”: Ho lao rũ rượi chết đến nơi rồi mà vẫn gieo hạt, trồng đào
nở hoa cho các thế hệ mai sau. Từ văn học (tùy bút) rồi thành huyền thoại, âu
cũng là một tấm lòng, không nên bàn cãi qúa nhiều. Vấn đề là cất cái biển đã
ghi tên kia đi… (Rendez César ce qui appartient à césar)./.
*.
NGUYỄN
KHÔI
Địa chỉ: P12A05 nhà 17T, Hoàng Đạo Thúy, Hà Nội.
Email: khoidinhbang@gmail.com
Điện thoại: 097.955.62.05
…………………………………………………………………………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua
email ngày 04.06.2021.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang
Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi
trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét