 |
| (Nguồn ảnh: Đặng Tuân Hưng) |
ĐẶC TRƯNG TÂM LÝ
TUỔI DẬY THÌ
*
Những bước chuyển biến về sinh lý ở
tuổi dậy thì đã dẫn đến nhiều sự thay đổi trong suy nghĩ và tình cảm, một sự
biến đổi tâm lý khá phức tạp và rõ rệt. Ở thời kỳ này, đặc điểm tâm lý nổi bật
nhất của con bạn là tâm lý vươn tới tính độc lập, thoát ly khỏi sự kiểm soát
của gia đình, vươn tới thành người lớn. Tâm lý của con bạn đang ở vào thời kỳ
chuẩn bị đi vào cuộc sống xã hội một cách độc lập, là thời kỳ phát triển tâm lý
mạnh mẽ.
Tình cảm ở lứa tuổi này rất dễ biến
đổi, dễ xúc động và biểu hiện tính hai cực rất rõ. Chúng trở nên hoạt bát, sôi
nổi hơn, thường dễ bị kích động, sự kiềm chế bản thân rất kém, hành vi khó đoán
trước, dễ bị kẻ xấu lôi kéo. Khi tiếp xúc với người khác, có thể tâm tình rất
đậm đà, có lúc bốc lên rất cao, rất nổi bật song năng lực tự khống chế rất kém,
phòng vệ lý trí tương đối yếu, thường lệch hướng, phiến diện, suy nghĩ và hành
động cũng cực đoan. Vì vậy, ở lứa tuổi này cha mẹ phải hết sức chú ý đến sự
biến đổi tâm lý của con mình để không có chuyện nguy hiểm xảy đến với chúng.
Nhất là với con trai, tâm lý bốc đồng, dễ bị kẻ xấu lôi kéo sẽ khó tránh khỏi
những điều nguy hại.
Tuy nhiên, ở lứa tuổi này đã biết
hành động có mục đích và mang tính chủ động. Nhưng hành động thường lái theo
lợi ích cá nhân, tình cảm vì thế dễ biến đổi, ý chí chưa ổn định. Các bậc phụ
huynh cần phải nhận thấy sự thay đổi có chiều hướng tốt này để hướng cho con
mình phát triển tâm lý theo chiều hướng tích cực, biết phân biệt đúng sai, phải
trái và biết hành động có mục đích.
(Nguồn ảnh: Đặng Tuấn Hưng)
Đến tuổi này, các em thường thích
chải chuốt biết làm đẹp cho mình. Nhưng thường giấu kín thế giới nội tâm của
mình, khi cha mẹ hỏi về chuyện tình cảm rất hay quanh co. Khi các em tự khép
kín thế giới nội tâm của mình thì đồng thời lại có cảm giác mình cô độc. Đó là
sự mâu thuẫn về tâm lý rất khó nắm bắt, đòi hỏi cha mẹ phải hết sức quan tâm
mới có thể hiểu được tâm tư, tình cảm của con mình ở thời kỳ này. Nếu tâm lý
của chúng không được giải tỏa rất dễ mắc chứng trầm cảm.
Cá tính phát triển cũng là một trong
những biểu hiện đặc trưng tâm lý lứa tuổi mới lớn. Sự phát triển ý thức rất rõ
rệt, đã hiểu được thế giới nội tâm, phẩm chất nội tâm của con người, bắt đầu
biết tự tìm hiểu cá tính của bản thân và của người khác, tìm hiểu sự thể nghiệm
và đánh giá bản thân, đồng thời đánh giá cá tính, phẩm chất của người khác. Sự
phát triển cá tính là một biểu hiện của tâm lý muốn thoát ly của tuổi mới lớn.
Nói chung, những nét đặc trưng về
tâm lý của lứa tuổi mới lớn có những thay đổi rõ rệt nhưng không tách khỏi sự
mâu thuẫn.
* Tính khép kín và cảm giác cô độc
Những thay đổi thầm kín trong
tâm tư, tình cảm mà các em không dễ dàng tâm sự với cha mẹ hoặc bạn bè. Chúng
giấu kín những điều chúng nghĩ, chúng thích trong thế giới nội tâm của mình và
một mình gặm nhấm những niềm vui, nỗi buồn riêng tư. Có nhiều bé trai, bé gái
khi đến tuổi dậy thì, ngay cả những sự thay đổi diễn ra hàng ngày chúng cũng ít
có nhu cầu chia sẻ, có xu hướng tâm lý sống khép mình. Có thể nhận ra những sự
thay đổi đó để chủ động chia sẻ, hỏi han chúng thật khéo léo, tình cảm rất có
thể chúng sẽ nói hết. Bằng không, chúng sẽ cứ sống khép mình và những gì được
giấu kín không chia sẻ cứ nung nấu trong đầu, đến một lúc nào đó chúng thấy bản
thân như bị tách khỏi người lớn, chúng thấy cô đơn. Sự mâu thuẫn này sẽ có ảnh
hưởng rất lớn đến học tập và tương lai sau này của con bạn. Do đó, cha mẹ cần
là người bạn đáng tin cậy và hết sức tâm lý với con cái ở lứa tuổi có nhiều sự
thay đổi mâu thuẫn này, giúp chúng giải tỏa tâm lý bế tắc trong tình cảm. Những
xúc động, xao xuyến trong tình cảm ở lứa tuổi mới lớn là tốt đẹp, không có gì
là xấu. Nhưng nếu cha mẹ, người lớn không kịp thời giúp đỡ, chúng sẽ đi lệch
hướng.
* Tính đối kháng và tính phục tùng 
(Nguồn ảnh: Đặng Tuấn Hưng)
Đây cũng là một nét mâu thuẫn thấy
rất rõ về tâm lý tuổi mới lớn. Các bậc cha mẹ có con ở lứa tuổi này phải thật
sự hiểu được những nét đặc trưng tâm lý của con mình và có cách giáo dục khéo
léo và nghiêm khắc. Các bậc phụ huynh tuyệt đối không dùng phương pháp giáo dục
bằng “cưỡng chế tâm lý” và “áp đặt hành động”. Như vậy càng khiến con bạn trở
nên bướng bỉnh và khó bảo hơn. Có thể ví đây là lứa tuổi “ngựa non háu đá”
thích làm theo ý mình, bởi vì chúng đang học “làm người lớn”. Chúng thích được
cha mẹ, người lớn coi chúng như là thành viên lớn trong gia đình, chúng tuyệt
đối không thích sự chăm sóc hay cách dạy bảo chúng như một đứa trẻ. Nếu hiểu
được như vậy, cha mẹ nói gì chúng cũng nghe lời vì nghĩ rằng mình cũng được coi
là người lớn. Đó cũng là một nét khá nổi bật trong tính cách tâm lý của tuổi
này. Một khi chúng bị người lớn áp đặt, coi chúng vẫn là một đứa trẻ con, thì
ngay lập tức chúng sẽ bộc lộ tính đối kháng vì chúng nghĩ mình không được tôn
trọng.
Thực ra có thể hiểu một cách đơn
giản, ở lứa tuổi này, con bạn vừa dễ bảo lại vừa khó bảo, vừa hiền lành lại vừa
táo tợn, có lúc rất đáng yêu nhưng cũng nhiều khi làm bạn phải bực mình. Nhưng
đừng vội kết luận là chúng hư, khó dạy dỗ. Hãy để ý một chút đến những thay đổi
về tâm tư, tình cảm của chúng, đánh giá những việc làm, những hành vi của chúng
bạn sẽ thấy chúng đang có những băn khoăn, những suy nghĩ thầm kín không muốn
nói ra. Chính những sự thay đổi trong cơ thể, trong tâm hồn đã làm xáo trộn
cuộc sống thời thơ ấu đang yên ổn, khiến chúng ta phải suy nghĩ. Chúng đang ngỡ
ngàng trước những sự thay đổi mới mẻ, cha mẹ phải là người hướng dẫn tận tình
và khéo léo để chúng tiếp nhận những cái mới dễ dàng hơn. Nếu không có sự dẫn
dắt của người lớn, cứ để tự chúng đối mặt với những điều mới lạ đó khó tránh
khỏi chúng sẽ sa đà theo sự lôi kéo của kẻ xấu. Muốn hiểu được con mình, cha mẹ
cần phải đóng vai trò như một người bạn và khi đó chúng sẽ tiết lộ tất cả những
bí mật trong lòng. Khi được coi là người lớn, được người lớn, cha mẹ tôn trọng
chúng sẽ không bộc lộ tính đối kháng mà sẽ phục tùng ngoan ngoãn.
* Tính độc lập và tính ỷ lại
Cùng với sự trưởng thành về tuổi tác
và phạm vi tiếp xúc với con người và sự vật ngày càng rộng lớn, khi đến tuổi
dậy thì, các em thường khao khát vươn tới tính độc lập nhiều hơn nữa, không
thích bố mẹ và người khác can dự vào việc của mình quá nhiều. Chúng rất muốn
chi phối tất cả mọi việc, muốn làm theo ý mình, do vậy biểu hiện về tính cách
thường có phần cố chấp và bướng bỉnh. Hầu như bất cứ việc gì trong gia đình
chúng cũng đều muốn tham gia, đóng góp ý tưởng của mình vào đó. Thế nhưng,
chúng vẫn chưa độc lập về kinh tế, vẫn phải dựa dẫm vào bố mẹ và gia đình, cộng
với những hạn chế về kiến thức và sự từng trải, lúng túng với những khó khăn
khi phải đối mặt với mọi sự phức tạp ở xung quanh nên thường xuất hiện tâm lý mâu
thuẫn giữa tính độc lập và sự dựa dẫm. Ngoài ra, do sự điều tiết về thần kinh
trong giai đoạn dậy thì không được cân bằng, có nhiều mâu thuẫn đan xen nhau về
mặt tâm lý tinh thần,do đó có lúc thì tỏ ra quá thừa nhiệt tình mà thiếu sự
bình tĩnh, có lúc lại trầm tĩnh kiêu ngạo một cách cô độc không thèm để ý đến
người khác, tâm trạng thường hay thái quá khi hưng phấn và kiềm chế.
Ở lứa này, các em thường có xu hướng
vươn tới sự độc lập, thoát khỏi sự kiểm soát của cha mẹ, muốn làm người đã
trưởng thành. Nhưng cha mẹ thì lúc nào cũng coi như con mình còn thơ dại cần
che chở. Chính vì thế mà trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con thường gặp nhiều
mâu thuẫn trong quan hệ gia đình. Để dung hòa được mối quan hệ này thì cả cha
mẹ và con cái cần phải hiểu nhau để có cách cư xử phù hợp. Nhưng cha mẹ vẫn
đóng vai trò chính và quyết định trong việc dung hòa mối quan hệ đó.
* Lý trí và tình cảm 
(Nguồn ảnh: Đặng Tuấn Hưng)
Bước sang tuổi dậy thì, sinh lý có
những biến đổi lớn, nhất là hệ thống nội tiết phát triển, do đó có ảnh hưởng
nhiều đến tâm lý: tâm tình rất không ổn định, cá tính cũng biến đổi không thuần
nhất và rất nhạy cảm. Thêm nữa, lòng tự trọng cao và chúng thường để ý xem
người khác nhìn nhận mình như thế nào, nhất là khi đã biết để mắt đến người bạn
khác phái. Phụ huynh cần phải hiểu được tính đặc thù về sự phát triển cơ thể
của con cái mình ở thời kỳ này để cảm thông, chia sẻ với chúng những điều chúng
còn bối rối. Từ đó, cần quan tâm tỉ mỉ tâm tình biến đổi của con mình mà hướng
dẫn. ở thời kỳ này, những việc chúng nghĩ, chúng làm vẫn còn nông nổi, chưa có
sự can thiệp sâu sắc của lý trí. Vì vậy, các bậc phụ huynh cần có cách hướng
dẫn, giáo dục nhẹ nhàng, từ từ cho chúng hiểu ra vấn đề mà thay đổi. Đừng chế
ngự tình cảm riêng tư của chúng mà cần phải hiểu tình cảm của con mình và tìm cách
hướng chúng theo con đường tích cực trong học tập mà vẫn duy trì được những
tình cảm trong sáng.
Ở giai đoạn này, dường như các em
vẫn chưa phân định được rõ ràng ranh giới giữa lý trí và tình cảm của chúng với
một người bạn khác phái chỉ mang cảm tính và chỉ lờ mờ giữa tình bạn thân và
tình yêu. Đây là vấn đề hết sức nhạy cảm và khó khăn đối với các bậc phụ huynh,
nhưng không phải là không có cách giải quyết. Đừng bao giờ lớn tiếng chửi mắng
chúng, làm như vậy chúng càng bướng bỉnh hơn vì chúng chẳng hiểu mình đã làm
sai điều gì. Phụ huynh cần phải hiểu rõ một vấn đề tâm lý ở lứa tuổi này, đó là
con trai đang vươn lên làm người lớn. Và khi chúng coi mình là người lớn thì
những việc chúng làm là đúng. Nếu nhìn nhận được như vậy, chắc chắn các bậc phụ
huynh sẽ chọn cho mình cách giáo dục con bằng biện pháp tâm tình thủ thỉ để
chúng hiểu rằng chúng cần phải có điểm dừng, vì tương lai đang chờ chúng ở phía
trước. Giáo dục con cái ở lứa tuổi này bằng cách cư xử như với người đã trưởng
thành, dùng biện pháp cương, nhu đúng lúc thì hiệu quả sẽ đạt được như mong
muốn.
Mời thư giãn với
nhạc phẩm ĐÔI CHÂN TRẦN
của Phôn Kso, qua tiếng hát Ya Suy:
*
VŨ THỊ HƯƠNG MAI
Địa chỉ: Khu tập thể Tổng công ty 319
quận Long Biên, thành phố Hà Nội.
Email: huongmai8081@yahoo.com.vn
.
...............................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gửi qua email
ngày 12.04.2016
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng
Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại..
.
0 comments:
Đăng nhận xét