 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
SỰ HÌNH THÀNH GIA
GIÁO
Gia giáo là một vấn đề hình thành từ rất sớm trong các mối quan hệ gia đình
thời cổ đại. Tuy nhiên thuật ngữ "gia giáo" lại xuất hiện khá muộn
trong tiếng Hán. Sách "Sử ký", phần "Thân công liệt truyện"
có đoạn ghi là: "Thân công sỉ chi, quy Lỗ, thoái cư gia giáo, chung thân
bất xuất môn, phụ tạ tuyệt tân khách". Tạm dịch là: Thân Công môn tự thấy
hổ thẹn bèn trở về nước Lỗ, ở nhà dạy học đóng cửa không ra ngoài, không tiếp
khách. Như vậy thuật ngữ "gia giáo" xuất hiện lần đầu tiên với tư
cách hiểu là dạy học ở nhà. Sau đó mấy trăm năm, vào thời Đường người ta lưu
truyền rộng rãi một cuốn sách có tên là "Thái Công gia giáo" với nội
dung là các phương pháp dạy dỗ cho con cháu các phép tắc trong gia đình. Đến
lúc này thuật ngữ "gia giáo" mới được dùng với nghĩa như ngày nay.
Tuy nhiên, trước khi có thuật ngữ '"gia giáo", người ta đã có một số
cách nói khác như gia huấn, gia giới...và thuật ngữ "gia giáo" ra đời
đã thâu tóm được vấn đề nên từ đó trở đi được dùng phổ biến để chỉ việc giáo
dục con cái trong gia đình. Theo các nhà nghiên cứu thì sự hình thành và phát
triển gia giáo có ảnh hưởng đến sự hình hành của nền giáo dục cộng đồng và giữa
hai loại hình giáo dục này có một mối quan hệ mật thiết.
Nhiều nhà khoa học đã đưa ra quan điểm rằng gia giáo chỉ xuất hiện ở một
trình độ tiến hoá nhất định của con người. Họ cho rằng gia giáo nói riêng và
giáo dục nói chung có thể được hình thành từ trong sản xuất và sinh hoạt. Trong
cuộc sống sinh hoạt, con người luôn có nhu cầu truyền lại cho cá thế hệ sau
những kinh nghiệm quý báu. Đây gần như là một kỹ năng phát triển của loài người
trong sự so sánh với các loài động vật. Sự truyền thụ kinh nghiệm này bắt đầu
từ trong các thị tộc bộ lạc và giữa ông bà, cha mẹ cho con cháu. Sự giáo dục
này là khởi nguồn của gia giáo. Theo các truyền thuyết cổ Trung Hoa thì từ thời
nguyên thủy họ Toại Nhân đã dạy con người lấy lửa nấu chín thức ăn, Thần Nông
dạy dân cày cấy; Hữu Sào dạy dân làm nhà.... Tất cả những hoạt động đó về bản
chất là việc truyền thụ các kỹ năng mưu sinh để loài người tồn tại và phát
triển, còn xét về mặt hành động thì đây rõ ràng là một hình thức giáo dục cộng
đồng. Dĩ nhiên trong thời đại công xã nguyên thủy, cộng đồng là một gia đình
lớn với rất nhiều thế hệ. Vì vậy việc giáo dục cộng đồng thời bấy giờ cũng có
thể coi là một hình thức của gia giáo. Trong thị tộc, những người già, những
người có kinh nghiệm là những thầy giáo có trách nhiệm truyền thụ kiến thức lại
cho các thế hệ trẻ.
Cùng với sự phát triển của xã hội, chế độ mẫu hệ đã dần dần chấm dứt vai
trò và xã hội quần hôn cũng đã được thay thế bằng chế độ hôn nhân hẹp (tức là
một vợ một chồng hoặc một chồng nhiều vợ) với vai trò làm chủ của những người
đàn ông. Từ đây bắt đầu hình thành giai đoạn phụ hệ, nam quyền. Lúc này người
cha lại nắm quyền lãnh đạo gia đình, bảo ban con cái và cũng vào thời điểm này
thuật ngữ gia giáo mới mang đúng ý nghĩa cơ bản của nó. Trong "Tam tự
kinh" có viết: "Dưỡng bất giáo phụ chi quá", tạm dịch là: nuôi
con mà không dạy dỗ, đó là lỗi của người cha. Câu này đã khẳng định vai trò của
người cha trong việc giáo dục con cái. Không những chỉ có người cha mà trong gia
đình vai trò của người lớn tuổi (cả cha lẫn mẹ) cũng đều quan trọng. Trong sách
Mạnh Tử, phần Đằng Văn công thượng có viết một đoạn với ý là: lo cho con cái ăn
no mặc ấm mà không dạy dỗ chúng thì khác gì cầm thú. Quả thực, nếu cha mẹ chỉ
biết lo cho con đủ no đủ ấm mà không dạy cho chúng biết những điều hay lẽ phải,
những cách ứng xử tốt đẹp thì chúng chẳng khác gì việc nuôi con của loài hổ
báo...
Theo dòng phát triển của xã hội, chữ viết cũng dần dần được hình thành đi
từ đơn giản đến phức tạp. Và trong các văn tự cổ có một số từ có thể cung cấp
cho chúng ta nhưng thông tin về gia giáo. Ví dụ từ "dục" (nuôi) trong
cách viết chữ Hán được ghép lại bởi từ "mỗi" và "lưu" với
nghĩa gốc là sinh đẻ và nuôi nấng. Còn từ "giáo" được "Thuyết
văn giải tự" chú thích là: người trên làm, người dưới học theo. Chữ giáo
được kết hợp bởi từ "Phốc" và từ "hiến" Phốc có nghĩa là
roi còn "hiến" là để chỉ đứa con, vì thế chữ giáo được hiểu là đứa
con phải chịu sự giáo huấn nghiêm khắc của các bậc bề trên (có khi bằng roi
vọt). Còn đối với chữ "Phụ" (cha) thì "Thuyết văn giải tự"
giải thích (tạm dịch) là: khuôn phép, bậc gia trưởng trong coi việc dạy dỗ. Từ
"phục" bao gồm chữ "thực" và chữ "tượng": thực là
từ chỉ cánh tay còn tượng có nghĩa là cây gậy. Tay cầm cây gậy có thể hiểu là
người cha tiến hành dạy dỗ con cái. Như vậy, giữa từ "giáo" và từ
"phụ" trong nghĩa gốc đều có sự tương đồng với ý nghĩa là dạy dỗ con
cái theo khuôn phép. Chúng ta đều biết chữ Hán vốn là chữ tượng hình, vì vậy
những từ như "Phụ", "giáo" "dục" đều thể hiện
được ý nghĩa qua mặt chữ. Cả ba từ này đều có quan hệ chặt chẽ với khái niệm
gia giáo. Trong sách Bạch Hổ Thông, Tam cương lục kỷ cũng đã có một đoạn với
đại ý: Thế nào là cha con? Cha là khuôn phép, dùng pháp độ để dạy con. Kết hợp
với những điều trên, có thể thấy rằng bản thân chữ "Phụ" đã nói rõ
quyền uy của người cha trong việc giáo dục con cái. Nếu so sánh trong từ Hán,
chữ "Mẫu" (Mẹ) được viết để biểu thị mối quan hệ huyết thống thì chữ
"Phụ" lại thể hiện ở quyền tôn nghiêm.
Chế độ phụ hệ hình thành, quan hệ giữa cha và con được xác lập. Người cha
có quyền dạy bảo con cái kể cả việc dùng lời lẽ lẫn vũ lực. Đây cũng có thể
được coi là tiêu chí thể hiện phụ quyền. Chúng ta đều biết rằng trong xã hội
ngày xưa quyền lực của người cha rất lớn, và những người cha đôi khi đã dùng
những hình phạt tàn khốc để dạy dỗ con cái. Đó cũng là đặc trưng buổi ban đầu
của gia giáo. Vào thời gian đầu người cha có thể buộc đứa con phải chết mỗi khi
đứa con bị tội. Sách Sử ký, phần Lý Tư Liệt truyện đã kể rằng: Phù Tô - con
trai Tần Thủy Hoàng đã nói: Cha bảo con chết, con vẫn phải vâng lời. Và tư
tưởng về gia giáo nghiêm khắc này vẫn còn tồn tại đến các đời sau. Chúng ta
chắc cũng đã từng biết đến câu: "Quân xử thần tử, thần bất tử bất trung.
Phụ xử tử, tử bất vong bất hiếu" có nghĩa là: vua bảo bề tôi chết mà bề
tôi không chết thì không phải là trung. Cha bảo con chết mà con không chết thì
là con bất hiếu. Như vậy, có thể thấy rằng từ những buổi ban đầu xác lập chế độ
phụ quyền, trong các gia đình đã hình thành gia giáo. Mặc dù thứ gia giáo đó
còn rất cứng nhắc và nghiêm khắc song về bản chất nó là nguồn gốc của gia giáo
sau này.
Gia giáo nói riêng và giáo dục nói chung đã hình thành và ngày càng chứng
minh vai trò của nó trong xã hội. Ngay từ thời Thương- Chu người ta đã tổ chức
nuôi dưỡng những người già cả, những người có kinh nghiệm để họ dạy dỗ thanh
niên. Như vậy vấn đề giáo dục đã được nhà nước thừa nhận. Mặc dù vào thời đó sự
giáo dục chỉ tiến hành ở phạm vi hẹp tức là chỉ có con em tầng lớp quý tộc,
quan lại mới được học nhưng cũng đã thể hiện được mối quan tâm của chính quyền.
Song thời đại nhà Chu với hình thức thống trị bằng gia tộc (những người họ hàng
được phân đất để cai quản) thì vấn đề gia giáo cũng được coi trọng. Lúc này nội
dung chủ yếu của gia giáo là các ông quan trong dạy dỗ cho con mình từ tưởng kế
thừa quan tước và dạy cho con cách làm quan. Trong giai cấp quý tộc lúc bấy giờ
người ta cử hẳn cả những người chuyên trách để dạy dỗ con em của họ. Những
người như vậy có thể vừa đảm trách việc thực thi gia giáo vừa đảm nhiệm chức vụ
là các vị quan trong triều. Ví dụ: các chức quan như Thái phó, Thái sư, Thái
bảo, Thiếu phó, Thiếu sư, Thiếu bảo... là những chức quan gồm cả việc làm quan
lẫn việc dạy học cho các vương tôn, công tử. Ngoài các chức quan nam giới ra,
trong giai cấp quý tộc người ta thường nuôi những người phụ nữ với tên gọi như
bảo mẫu, phó mẫu để phụ trách việc trông coi các công việc hàng ngày và dạy dỗ
cho các công tư, tiểu thư những phép tắc sinh hoạt hàng ngày. Và đối với những
phụ nữ làm công việc này đòi hỏi phải có các phẩm chất như: rộng rãi, dịu dàng,
cung kính, cẩn thận...... Như vậy có thể thấy rằng việc giáo dục cho con cái
rất được các gia đình quý tộc quan tâm và giới quý tộc đã làm đủ mọi cách để
con cái họ trưởng thành khôn lớn. Nhiều cuốn sách đã được viết ra với không ít
nội dung nói về gia giáo. Đặc biệt là những sách viết về sau ngoài việc miêu tả
gia giáo trong giai tầng quý tộc còn có một mảng rất lớn nói về ảnh hưởng tính
tích cực của gia giáo đã vượt khỏi giới hạn giai cấp và đã trở thành một tài
sản chung của toàn xã hội. Cũng từ đó gia giáo mới có điều kiện để thể hiện hết
những ưu việt của nó.
Trong các sách đó, bộ sách "Thượng thư" là những ghi chép lịch sử
lớn nhất trong xã hội Trung Hoa. Nội dung của nó bao gồm những lời diễn giải,
những mệnh lệnh, những tuyên cáo của giai cấp thống trị các triều đại Hạ,
Thượng, Chu. Nhiều bài trong cuốn sách này có thể coi như là những lời gia giáo
rất hay, trong số đó có những lời răn bảo của Chu Công. Những lời răn của Chu
Công bao giờ cũng thể hiện được quan điểm: lấy đức để cai trị, xử án phải
nghiêm minh, phải thương dân như con. Chu Công còn đặc biệt nhấn mạnh trách
nhiệm của các quan lại và giai cấp quý tộc trong việc giáo dục con em họ cũng
như trách nhiệm của những đứa con đối với lời gia huấn của cha anh mình. Trong
cuốn Thượng thư có đoạn viết, tạm dịch là: Những người con mà không tuân thủ
những việc cha mình yêu cầu thì sẽ làm cho cha đau lòng. Như thế thì người cha
không thể yêu thương chúng mà ngược lại còn nảy sinh ý định ghét bỏ. Kẻ làm em
không tuân đạo trời, không nghe lệnh của bậc huynh trưởng thì người anh cũng sẽ
không còn thương yêu em nữa.. Người ta không có hiếu, không cung kính cũng đều
là do những người cầm quyền chúng ta đắc tội với trời nên không thể giáo hoá
được cho dân. Vì thế chúng ta (chỉ giai cấp thống trị) phải tuân theo phép tắc
của Văn Vương (vua sáng lập nhà Chu) để cai trị dân chúng. Đối với những kẻ
không tuân theo giáo hoá thì phải nghiêm khắc trừng trị.
Trong cuốn "Thượng thư", Chu Công còn khuyên những người quý tộc
phải nghe lời di huấn của tổ tiên để làm gương cho con cháu. Cũng ở cuốn sách
này có một chương tên là Cố mệnh được coi như là những lời dạy bảo cổ xưa nhất
trong việc giáo dục con cái. Trong chương này các nhà viết sách đã ghi lại
những lời nói của Chu Thành Vương dạy bảo Chu Khang Vương và các quần thần. Nội
dung của các lời giáo huấn này là dạy bảo mọi người phải nói theo truyền thống
tốt đẹp của tổ tiên (Chu Văn Vương, Chu Võ Vương) để trị nước an dân...
Bên cạnh cuốn "Thượng thư", trong các sách cổ Trung Hoa còn có
cuốn Kinh Thi cũng nổi tiếng không kém. Kinh Thi là tuyển tập thơ ca ghi chép
lại những sinh hoạt của xã hội Trung Quốc từ thời Tây Chu đến thời Xuân Thu,
trong đó có nhiều vấn đề liên quan đến gia giáo. Trong thiên Đại Nhã, "Ức"
là một bài thơ diễn tả lại cảnh một người cha già dặn dò đứa con đã có gia đình
của ông những lời ân cần tha thiết. Tạm dịch đoạn đó như sau: Ta nói nhỏ với
con chuyện hay dở tốt xấu con chưa biết rõ. Vì vậy không những phải nắm tay con
dắt đi mà còn phải nhọc lòng nói cho con nghe, không những trực tiếp chỉ dạy
con mà còn phải ghé tai con để cho con nhớ rõ. Nếu cha nói mà con chưa hiểu thì
con cũng đã có con nhỏ để bế rồi. Mọi người không sớm biết việc sự nghiệp cũng
khó thành.
Đối với việc giáo dục trẻ em, người xưa cũng đã có mối quan tâm đặc biệt.
Kinh Thi, chương Tiểu Nhã, bài thơ Tư Can đã cho chúng ta biết giáo dục trẻ em
từ khi chúng còn nhỏ. Sách viết (tạm dịch) như sau: Nếu sinh con trai thì cho
ngủ trên giường, cho mặc quần áo đẹp, cho chơi đồ chơi tốt. Bé trai có tiếng
khóc vang vang thì lớn lên sẽ có sự nghiệp huy hoàng, là việc quân vương sáng
ngời. Nếu sinh con gái thì cho ngủ dưới đất, quấn tã lót, chơi đồ chơi xấu, lớn
lên sẽ biết học phép tắc lễ nghi giúp việc cơm nước trong nhà khiến cha mẹ an lòng...
Rõ ràng bài thơ còn thể hiện tư tưởng trọng nam khinh nữ quá nặng song vẫn toát
lên được sự quan tâm của người xưa trong việc giáo dục con cái, đặc biệt là đối
với nam hoặc nữ giới người ta đã biết áp dụng các phương pháp dạy dỗ khác nhau.
Việc dạy bảo con cái những điều hay lẽ phải được người xưa rất quan tâm,
ngay cả những cô gái sắp lấy chồng cũng được dặn dò chu đáo. Sách Nghi Lễ, Sĩ
hôn lễ có ghi lại một phong tục cổ xưa về hôn lễ, ở đó có cả những lời nói thể
hiện vai trò của gia giáo. Khi nhà trai đến đặt vấn đề thì người cha (hoặc
người đàn ông đại diện) của cô gái phải nói những lời khiêm tốn đại loại như:
Con gái nhỏ của chúng tôi ngu dốt lại không được dạy bảo tử tế, các ngài không
chê mà lại hỏi cưới thì chúng tôi đâu dám chối từ! Và trươc khi cô gái bước lên
xe hoa để về nhà chồng người cha còn dặn dò con gái: con hãy cẩn thận, phải sớm
tối tuân thủ phép tắc, không được trái lời! Còn bà mẹ cũng nắm tay con dặn dò:
Phải cố gắng kính cẩn, cố gắng nghe lời. Sớm tối phải chăm lo đừng bê trễ việc
nhà, phải làm cho nhà chồng thấy rằng con gái nhà mình được bảo ban chu đáo!
Những lời nói như thế phần nhiều cũng chỉ mang tính nghi thức xã giao nhưng qua
đó người ta cũng thể hiện được truyền thống gia giáo của gia đình. Đặc biệt qua
nhưng lời nói đó, chúng ta cũng thấy được nội dung gia giáo dạy con tuân theo
lễ nghi phép tắc làm trọng còn người mẹ laị tập trung vào dạy con những điều
thuộc về bản chất của người phụ nữ. Cũng trong truyền thống ngày xưa, việc xem
xét gia cảnh của cô dâu cũng được xem trọng bởi vì xem xét gia cảnh có thể thấy
được nền gia giáo mà cô gái hưởng thụ. Trong sách xưa có nói rằng có 5 điều
không thể lấy cô gái làm vợ có một điều là: con gái mồ côi mẹ từ bé thì không
cưới. Sở dĩ có quan niệm như vậy vì người ta cho rằng đứa con gái mà không có
sự dạy dỗ bảo ban của người mẹ thì sẽ không đảm đương được trách nhiệm làm dâu.
Cũng vì vậy mà chúng ta có thể liên tưởng đến câu: "lấy vợ xem tông"
của người xưa để lại.
Không chỉ trong sách vở, không chỉ trong những tục lệ dân gian mà vấn đề
gia giáo còn được lịch sử tái hiện lại rằng những câu chuyện có thật. ở nước
Tấn thời chiến quốc có một vị Thượng Khanh là Triệu Giản Tử. Triệu Giản Tử có
một cách tuyển chọn người kế tục rất độc đáo. Ông vốn có hai người con tên là
Triệu Bá Ngư và Triệu Vô Tuất. Một hôm ông viết vào hai chiếc thẻ tre dòng chữ
(tạm dịch) là: Tiết kiệm chi tiêu, với kẻ hiền tài chớ nhờn, với kẻ có tài chớ
khinh rồi đưa cho hai đứa con và dặn họ cất kỹ. Ba năm sau ông cho gọi hai
người con rồi hỏi họ về chiếc thẻ. Triệu Bá Ngư không nhớ lời cha, chiếc thẻ đã
bị mất và nội dung cũng không thể nhớ được. Còn Triệu Vô Tuất thì luôn mang bên
người chiếc thẻ và lại giải thích được những lời ghi trong đó. Ý của Triệu Giản
Tử là muốn thử xem ai là đứa con biết nghe lời, vì vậy khi thấy hai người con
như thế ông vui lòng trao lại sự nghiệp cho Triệu Vô Tuất. Sự thực đã chứng
minh rằng cách lựa chọn của Triệu Giản Tử là đúng vì trong sự nghiệp của mình,
công minh, luôn theo lẽ phải..... nên đã thu phục được lòng người và đưa họ theo
lẽ phải Triệu trở thành một họ lớn và làm cơ sở để hình thành nước Triệu hùng
mạnh về sau.
Ở nước Sở có một người tên là Thẩm Chí Lương, ông được vua Sở phong cho
tước Diệp Công. Lúc sắp mất ông gọi con cháu lại rồi trăng trối rằng: đừng vì
những điều lợi nhỏ mà làm hỏng việc lớn, đừng vì người đánh xe mà ghét Trang
hậu, đừng vì người hầu hạ mà ghét bỏ kẻ đại phu....ý của Thẩm Chử Lương muốn
dạy cho con cái là chớ nghe những lời tiểu nhân đơm đặt, chớ tham những món lợi
nhỏ mà làm hỏng những việc lớn. Và xét về nghĩa rộng đây có thể là một số tiêu
chuẩn của các bậc trượng phu trong sự nghiệp trị quốc, bình thiên hạ.
Người ta bảo rằng: con người sắp chết nói lời khôn ngoan. Điều này đã được
Thẩm Chử Lương làm minh chứng cụ thể, và có một minh chứng khác cũng không kém
phần thú vị: Tôn Thúc Ngao - Tể tướng nước Sở, người giúp Sở Trang Vương xây
dựng nghiệp bá, trước khi chết đã gọi các con đến bên giường rồi nói: "Sở
Vương nhiều lần phong đất cho ta nhưng ta không nhận. Sau này nhất định nhà vua
sẽ phong đất cho các con. Lúc đó các con đừng nhận đất tốt mà hãy chọn lấy đất
đai cằn cỗi người dân thưa thớt và tên gọi của nói cũng khó nghe. Xung quanh đó
cũng có những mảnh đất tương tự như thế. Nếu Sở Vương cứ nhất quyết bắt các con
nhận đất thì các con hãy nhận lấy đất ấy thì sẽ được yên ổn lâu dài". Quả
nhiên mọi việc về sau đúng như dự đoán của Tôn Thúc Ngao. Các con ông nhận mảnh
đất ấy và sống yên ổn ở đó nhiều thế hệ và tránh được sự nhòm ngó, thị phi của
người đời. Như vậy, trước khi chết, Tôn Thúc Ngao đã biết hướng cho con những
cách thức để mưu sinh. Ông cũng dạy con biết quý trọng thành quả lao động, biết
xây dựng cuộc sống từ những điều kiện khó khăn. Qua đó ông giúp các con tránh
được sự nhòm ngó của những kẻ lắm điều. Sự dạy bảo con tuyệt vời của gia giáo.
Giáo dục trong gia đình là một vấn đề cơ bản, nó không chỉ được thể hiện ở
trong từng gia đình mà còn được phát triển lên tầm của một học thuyết. Người có
công nhất trong việc phát triển và nâng cao vai trò của gia giáo là Khổng Tử -
nhà giáo dục, nhà tư tưởng kiệt xuất trong lịch sử Trung Hoa. Thực tế, trong
các học thuyết tư tưởng của mình, Khổng Tử không đề cập nhiều đến gia giáo
nhưng có thể nói rằng việc xây dựng những đặc điểm cơ bản của gia giáo trong xã
hội Trung Hoa có mối liên hệ mật thiết với những ảnh hưởng của tư tưởng Khổng
Tử và quan niệm luân lý của đạo Nho. Vì vậy mà trong xã hội ngày xưa (sau thời
kỳ Khổng Tử) và cả ngày nay, người ta luôn coi gia giáo và các quan niệm luân
lý Nho giáo là một thể thống nhất không thể tách rời.
Trong các sách chép về Khổng Tử người ta hay dùng từ "đình huấn"
để chỉ khái niệm gia giáo. Vậy đình huấn là gì và có nguồn gốc từ đâu? Để trả
lời câu hỏi này, xin hãy quay về một điển tích trong đời của Khổng Tử. Sách
Luận Ngữ, phần Quý Thị có chép một câu chuyện xung quanh việc Khổng Tử dạy con.
Sách viết (tạm dịch) như sau: Khổng Tử có một học trò là Trần Khanh. Một hôm
Trần Khanh hỏi Khổng Lý (con của Khổng Tử) rằng: "Phu tử chỉ Khổng Tử có
dạy cho anh điều gì đặc biệt không?" Khổng Lý trả lời: "Hình như là
không có. Nhưng có một lần tôi đang ở trong sân thì cha tôi bước vào rồi hỏi
tôi đã học Kinh Thi chưa? Tôi nói là chưa thì cha tôi nói: không học Kinh Thi
thì biết lấy gì mà nói chuyện. Sau đó tôi học Kinh Thi. Một hôm tôi lại gặp
cha, cha hỏi tôi rằng đã học Kinh Lễ chưa? Tôi trả lờ chưa và cha tôi nói:
không học Kinh Lễ thì lấy gì mà lập thân? Sau đó tôi bắt đầu học Kinh Lễ. Cha
tôi chỉ dạy tôi như vậy thôi". Nghe xong, Trần Khanh rất hài lòng bèn nói
với Khổng Lý rằng: "Tôi hỏi một câu mà biết được ba điều: biết phải học
Kinh Thi, biết phải học Kinh Lễ và biết rằng Phu Tử chẳng hề có ý riêng tư
trong việc dạy con!". Như vậy từ tích này và qua những lời dạy đó người ta
gọi việc dạy con của Khổng Tử là "đình huấn". Vì vậy khi nói về gia
giáo trong tử tưởng Khổng Tử người ta hay nhắc đến từ này.
Trong vấn đề giáo dục con cái (đình huấn) Khổng Tử chú trọng cho con học
Kinh Thi và Kinh Lễ. Thực ra, lúc sinh thời ông coi trò như con nên dạy con
cũng như dạy học trò. Khổng Tử dạy con, dạy học trò Kinh Thi vì vậy ông biết
Kinh Thi là một tác phẩm lưu truyền rộng và người ta thường vận dụng Kinh Thi
trong giao tiếp với nhau. Nếu không thông hiểu Kinh Thi thì khó có thể làm
được, bởi vì nếu không hiểu thì sẽ không diễn đạt được ý của mình một cách rõ
ràng và cũng không thể biết được ý của người khác nói gì. Do đó mà Khổng Tử dạy
con rằng: không học Kinh Thi thì biết lấy gì mà nói chuyện. Trong Kinh Thi cũng
có rất nhiều phần nói về dạy dỗ con em và giáo dục mọi người trong việc xử lý
quan hệ gia đình. Vì vậy nếu lĩnh hội được Kinh Thi sẽ rất có lợi cho việc tu
nhân tề gia, đối nhân xử thế. Khổng Tử lại còn dạy cho con phải học Lễ. Theo tư
tưởng Khổng Tử, Lễ là những quy phạm về đẳng cấp trong quan hệ giữa con người
với nhau trong xã hội. Khổng Tử dạy con học Lễ để giúp con co phương tiện để
lập thân và thành danh trong xã hội.
Điểm lại những nét cơ bản trong cuộc đời và sự nghiệp của Khổng Tử, ta thấy
rằng quan niệm dạy con học Lễ, học Thi có sự tương đồng với các nguyên tắc giáo
dục của ông. Trong các sách do ông tự tay chỉnh lý cũng như các tác phẩm do học
trò và người đời sau ghi chép lại, ta thấy có rất nhiều ý kiến của ông có liên
quan đến gia giáo, trong đó ông đặc biệt nhấn mạnh đến các quan hệ trong luân
lý gia đình. Sách Sử Ký, phần Phường ký viết: "Phụ mẫu tại, bất xưng lão,
ngôn hiếu bất ngôn tử", tạm dịch là: Cha mẹ còn sống thì không nói cha mẹ
đã già, chỉ nói hiếu mà không nói tử. Nói về quan hệ nam nữ, sách Lễ ký, phần
Khúc Lễ viết: "Nam nữ
bất tạp toạ", tạm dịch là: Nam
Nói tóm lại, việc thực thi gia giáo của Khổng Tử có nội dung cơ bản là tu
dưỡng nhân cách, rèn luyện ý chí để thành người. Tư tưởng gia giáo của Khổng Tử
trở thành cơ sở cho nền gia giáo về sau. Người ta cho rằng tư tưởng gia giáo
của Khổng Tử là sự tổng kết và ổn định tư tưởng giáo dục gia đình từ khi hình
thành đến tận thời của ông. Tư tưởng của ông kết hợp với luân lý Nho gia thành
một thể thống nhất và là cơ sở cho những nguyên tắc quan trọng nhất của nền gia
giáo thời cổ. Như vậy, có thể thấy từ khi hình thành đến khi Khổng Tử tổng kết
lần đầu, gia giáo Trung Hoa đã trải qua rất nhiều chặng đường với rất nhiều
biểu hiện khác nhau và cũng có khá nhiều thành tựu.
*
NGUYỄN XUÂN
Địa chỉ: Thôn Lạc Cầu, xã Giai Phạm
huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên.
Email: phamchienthang1980@yahoo.com.vn
.
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gửi qua email ngày 26.05.2017
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
0 comments:
Đăng nhận xét