 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
CẦN HIỂU BÀI CA DAO
“THẰNG BỜM” NHƯ THẾ NÀO
*
Trong chương trình
“Ai là triệu phú” của VTV3 ĐÀI TRUYỀN HìNH VIỆT NAM phát lúc 19h45 ngày
4-1-2005 có câu hỏi đại ý như sau: Bạn hãy cho biết trong bài ca dao “Thằng
Bờm” thì Bờm đã đổi quạt mo lấy gì trong bốn thứ sau: ao sâu cá mè, bè gỗ lim,
chim đồi mồi, nắm xôi. Người chơi trả lời: “Nắm xôi”. Đáp án của nhà tổ chức là
đúng và người chơi được điểm.
 |
| (Tác giả Trần Kế Hoàn) |
Sau khi xem xong
chương trình, tôi đã viết thư gửi tới tạp chí Truyền Hình, phân tích kỹ về đáp
án này của nhà tổ chức là sai. Tiến sĩ Đậu Ngọc Đản, tổng biên tập, đã viết thư
trả lời đề ngày 30-5-2005, (hiện nay tôi vẫn giữ). Tôi xin trích đoạn đầu có
mấy câu như sau: "Thân gửi bạn
Trần Kế Hoàn!
Tạp chí truyền hình
rất vui mừng nhận được thư của bạn. Những góp ý của bạn thật đáng quý và thiết
thực.Về quan điểm văn hoá đối với bài ca dao Thằng Bờm, chúng tôi xin ghi nhận
và sẽ trao đổi về vấn đề này..."
Thế nhưng cũng ở
VTV3 ĐÀI TRUYỀN HÌNH VIỆT NAM trong chương trình: “Chúng tôi là chiến sĩ”
phát vào khoảng trung tuần tháng 8-2013 thì một đơn vị bộ đội đã cho các chiến
sĩ lên diễn một hoạt cảnh ca nhạc vui dựa theo nội dung bài ca dao: THẰNG BỜM
có cảnh đạo diễn cho nhân vật Bờm cầm nắm xôi của Phú Ông ăn ngon lành.
Tôi liền đưa vấn đề
này ra thăm dò cách hiểu của bạn bè, anh em, cùng bà con làng xóm xung quanh
thì thấy ai cũng cho là Bờm đồng ý!
Trời ơi! Qủa là một
sai lầm nghiêm trọng! Hai từ cuối của bài ca dao là: “Bờm cười” chứ có từ nào
thể hiện là Bờm đồng ý đổi đâu! Chúng ta hãy suy ngẫm xem “Bờm cười” như thế
nào nhé!
Bài ca dao nhắc đến
hai nhân vật Phú Ông và thằng Bờm. Nếu ta hiểu thằng Bờm như cách hiểu của
nhiều người hiện nay thì có thể coi đó là một người ngớ ngẩn, dở hơi, hâm hấp…
giống như bộ phim truyện “Thằng Bờm” đã mô tả. Nếu vậy Phú ông lại là người dở
hơi, hâm hấp hơn cả Bờm. Không thế thì tại sao hắn lại đem những tài sản khổng
lồ đổi lấy cái quạt mo, một thứ mà ở nông thôn Việt Nam có thể đi xin được. Họa
chăng chỉ có thằng điên mới đổi thế.
Vậy Phú Ông ở đây
có điên không? Xin thưa là không điên! Nếu hắn điên thì sao giàu có đến như vậy?
Phú Ông là đại diện cho tầng lớp người giàu có xưa.
Chúng rất nham
hiểm, mưu mô, thủ đoạn! Đã có biết bao nhiêu tác phẩm văn chương của các nhà
văn lớn như Ngô tất Tố, Nguyễn công Hoan ,
Nam
Nếu hiểu đúng thì ở
ngay những lần gạ đổi đầu này Phú Ông đã xúc phạm đến Bờm. Giai cấp bóc lột đã
xúc phạm đến giai cấp bị bóc lột. Kẻ giàu sang đã thẳng thừng mỉa mai người
nghèo khó. Phú Ông vờ vịt gạ đổi để khoe của một cách hợm hĩnh. Trong bụng Phú
Ông muốn thầm bảo với Bờm rằng: “Bờm ơi!
Mày nghèo kiết xác, chả có gì ngoài cái quạt mo. Mày hãy xem tao đây này: Ba bò
chín trâu, ao sâu cá mè, gỗ lim, chim đồi mồi…” Đặt chúng ta ở cương vị Bờm
sẽ phản ứng ra sao? Ai mà chả xử trí như Bờm, tức là “sẽ tặng” cho Phú Ông- kẻ
đang mỉa mai mình- một nụ cười khinh bỉ. Bờm khinh những bè gỗ lim, chim đồi
mồi là có lí lắm chứ! Bởi những thứ đó là mồ hôi, nước mắt của Bờm và bao người
nông dân nghèo khó khác. Gía trị kinh tế của những tài sản đó lớn nhưng về giá
trị tinh thần thì sao thơm tho bằng cái quạt mo của Bờm! Cho đến khi Phú Ông tỏ
ra đứng đắn hơn trong cuộc gạ đổi này là đưa ra một nắm xôi, thứ có giá trị
tương đương với cái quạt mo thì hàm ý mỉa mai vẫn chưa hết. Phú Ông một lần nữa
muốn thầm bảo Bờm rằng: “Thôi lại đây ông
cho nắm xôi mà ăn kẻo đói”. Hiểu rất rõ hàm ý đểu cáng của Phú Ông nên tác
giả dân gian để cho “Bờm cười”. Vậy
hà cớ chi chúng ta không hiểu đó là nụ cười mỉa mai, khinh bỉ của một người
thông minh, biết ta biết người?
Bài ca dao sử dụng
cách nói bóng thật dung dị như lối nói thông thường của người Việt. Cách dùng
đại từ nhân xưng; “THẰNG” để chỉ Bờm đã đạt hiệu quả thể hiện tối đa. Phú Ông
chỉ dám mỉa mai “THẰNG BỜM” chứ không dám trêu vào “BỐ BỜM” hay “CỤ BỜM” thì
còn là “ÁC LIỆT” hơn nhiều.
Hiệu quả sử dụng
điệp ngữ ở đây đã được phát huy để hỗ trợ cho chủ đề tư tưởng. Cụm từ:
"phú ông xin đổi" được điệp
lại tới năm lần thể hiện sự cố tình đến đáng gét của một kẻ trịch thượng, khoe
khoang.
Ngược lại cụm từ:
"Bờm rằng Bờm chẳng" được
điệp lại lần lượt tới bốn lần thể hiện thái độ khẳng khái, dứt khoát không hề do
dự của Bờm trước ý đồ xấu của phú ông.
Đặc biệt cấu
trúc số lượng âm tiết trong thể thơ lục bát cũng được tác giả dân gian tận dụng
để thể hiện thái độ khinh miệt của Bờm đối với những món tài sản kếch sù mà phú
ông muốn khoe khoang. Các món tài sản đưa ra khoe, phú ông phải dùng tới
bốn âm tiết để chỉ rất trang trọng: "ba
bò chín trâu", "ao sâu cá
mè", "ba bè gỗ lim", "con chim đồi mồi". Với Bờm mỗi món tài sản ấy lại chỉ cần gọi
bằng một âm tiết cuối, lần lượt là: "trâu",
"mè", "lim", "mồi". Thậm chí cho đến lần gạ đổi cuối cùng của Phú Ông, Bờm
không thèm trả lời nữa mà chỉ: "CƯỜI"
Thằng Bờm có cái
quạt mo
Phú ông xin đổi ba
bò chín trâu
Bờm rằng Bờm
chẳng lấy trâu
Phú ông xin đổi ao
sâu cá mè
Bờm rằng Bờm chẳng
lấy mè
Phú ông xin đổi ba
bè gỗ lim
Bờm rằng Bờm chẳng
lấy lim
Phú ông xin đổi con
chim đồi mồi
Bờm rằng Bờm chẳng
lấy mồi
Phú ông xin đổi nắm
xôi. Bờm cười.
Đây là cách nói rất
dân dã của nhân dân ta để thể hiện thái độ trong câu thoại từ cổ xưa, thế mà có
quá nhiều người (kể cả những người làm công việc định hướng thẩm mỹ cho công
chúng trên những phương tiện thông tin đại chúng có tầm cỡ quốc gia) lâu nay
vẫn hiểu sai???... Theo tôi đây có lẽ là một bài học nhỏ nhắc nhở chúng ta cần
nghiêm túc hơn trước những giá trị tinh thần quý giá mà cha ông ta để lại tự
ngàn xưa.
Nếu ta hiểu
Bờm đồng ý đổi quạt mo lấy nắm xôi, quả là oan cho Bờm quá.
Nếu ta hiểu nụ cười
của Bờm ở đây là nụ cười viên mãn thì vô tình đã hạ thấp giá trị tư tưởng, giá
trị thẩm mỹ, giá trị nghệ thuật của bài ca dao “THẰNG BỜM”, một bài ca dao hay
trong kho tang thơ ca dân tộc.
*
TRẦN KẾ HOÀN
Địa chỉ: Tây Côi Sơn, thị trấn Gôi,
huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định
Email: trankehoan55@gmail.com
Điện thoại: 0165.860.67.81
.
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 25.11.2016
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét