 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
LUẬN VỀ
CUỘC CHƠI VÀ CÂY ĐỜI
 |
| (Tác giả Dương Quốc Việt) |
Một chàng trai còn rất trẻ, nhìn ra ngoài kia, thấy cảnh nhộn nhịp thanh
bình của phố phường, mà lòng đầy tiếc nuối, tiếc nuối với công trình còn chưa
được thừa nhận, tiếc nuối với bao dự định, chỉ vì anh đã bị sa bẫy, mắc vào một
cuộc chơi sinh tử, để sáng ngày mai phải đấu súng. Đó là đoạn mà hậu thế đã
từng có người viết về thiên tài toán học Evariste Galois (1811-1832) trước ngày
anh từ giã cõi đời. Có lẽ nhân loại, không hiếm những người bị gục ngã thê thảm
hoặc bị loại bỏ, thậm chí bị chết bởi những cuộc chơi, để lại những tiếc nuối,
những xót xa, những mất mát cho những người thân yêu, và thậm chí cho cả cuộc
đời này.
Những người có lương tri, chắc không khỏi ai oán thốt lên, vì sao Galois
hoặc những người kia, không gắng thoát ra khỏi các cuộc chơi, mà về với cây đời
đang luôn đón chờ họ. Đành rằng thế, nhưng thoát ra khỏi một cuộc chơi, đâu có
dễ! Bởi tín ngưỡng, bởi luật chơi, bởi phẩm chất cá nhân, và trăm nghìn cái bởi
khác nữa, khiến chủ thể khi đó chẳng thấy gì hết, ngoài cuộc chơi mà họ đang
phải sống mái tham gia.
Tác giả đã từng chứng kiến, những bạn học, bạn đồng nghiệp, những học trò
của mình, chỉ vì thất bại trong các kỳ thi, mà bi quan, chán nản, thậm chí còn
thể hiện như một kẻ mất hết. Nhưng họ đâu có đến nỗi nào, thậm chí họ còn là
người có khả năng, ở ngay chính cái môn học mà kỳ thi ấy họ phải nhận kết quả
rất tồi tệ. Thế đấy! Trong những trường hợp như thế, cần những người quanh họ,
giúp họ thoát ra khỏi cơn đau, và làm cho họ tỉnh ra, rằng đó chỉ là những cuộc
chơi nhất thời, thậm chí rất nhỏ hẹp, thực sự không phải là cuộc đời, càng
không phải là giá trị mà họ cần đeo đuổi. Chưa kể cuộc đời còn dành cho họ rất
nhiều sân chơi khác.
Vào một chiều xuân 1993, một người bạn vong niên (hơn tôi đúng 10 tuổi),
khi đó anh đang là lãnh đạo chủ chốt của một học viện, dẫn một cháu trai đến
gặp tôi. Chả là cháu được cha dẫn ra Hà Nội, theo đuổi một lớp luyện thi vào
đội tuyển quốc gia. Cháu như hút hồn tôi, vì cháu đẹp trai, thông minh và lễ
độ. Tôi cảm thấy cháu, như một bông hoa quý của đất trời. Rồi được biết
cháu đạt giải ba, trong kỳ thi học sinh giỏi quốc gia năm ngoái, khi đang học
lớp 10, còn năm nay cháu lại vừa đạt giải nhì. Hai hôm sau, tôi chia sẻ với anh
bạn: anh ạ, nếu là con em thì em sẽ không cho cháu luyện thi vào đội tuyển quốc
gia làm gì, mà cứ để cháu thi, được hay không cũng thôi. Thế rồi mùa xuân
năm sau 1994, cha con cháu lại gặp tôi, như quyết tâm còn cao hơn nữa, anh bảo
phải “phục thù” năm ngoái chú ạ. Họ nhà tôi, cùng các thầy cô trường cháu, đều
động viên và đặt niềm tin vào cháu, rằng năm nay cháu phải lên đường đi HK với
đội tuyển quốc gia. Tôi không biết nói gì mà chỉ trao tay cháu một cuốn sách
khá dày. Hai tháng sau cháu gặp lại tôi, người hốc hác, như kẻ mất hồn, nhìn
cháu chắc ai cũng đoán biết được chuyện gì đã xảy ra. Cha cháu buồn bã nói: cái
bài số… trong cuốn sách của chú, cháu đã dịch nhưng giải chưa được, mà cũng lại
chưa xem đáp án, thì thi đúng vào bài đó. Giá cháu mà giải được bài ấy, thì
chắc chắn cháu được. Rồi anh kể lại cái cảnh nhiều cháu khóc, ủ rũ chán trường,
khi ra khỏi phòng thi, thật thê thảm! Tôi chỉ còn biết nói với anh: được như
cháu là quá quý rồi, với lại giả sử cháu có được giải nhất quốc tế, thì rồi vẫn
cứ còn phải là một sinh viên học ở một trường đại học nào đó cơ mà. Anh như sực
tỉnh, như nhớ ra, chỉ còn mấy tháng nữa cháu phải thi đại học. Câu chuyện sau
này cháu thi và học đại học… rồi cháu bị bệnh và mất sau khi ra trường được vài
năm, là cả một chuỗi những câu chuyện buồn, khiến tôi không thể kể thêm nữa.
Chỉ xin tiết lộ, một lần khi cháu còn đang là sinh viên, như gạt nước mắt, cha
cháu nói với tôi: chú ạ, ngày ấy cháu như một cái cây non bị nhấc gốc cho mau
lớn… Tôi cũng nghe bác T nói ý chú khuyên, nhưng lúc đó tôi không nghe ra.
Tình cảnh như trong câu chuyện đau lòng vừa kể trên, có lẽ không phải là
hiếm. Nhưng đáng tiếc hơn, chẳng ai thèm học, chẳng ai thèm nghe, mà nó vẫn cứ
diễn ra. Kẻ thắng thì ít, người bại thì nhiều! Người ta đã vô tình, hay hữu ý,
cổ xúy, dẫn dụ những tâm hồn non trẻ vào những cuộc chơi, như vắt cạn sức lực
của họ, mà lẽ ra họ đang cần phải được vun đắp, nuôi dưỡng, mới hy vọng có được
những thành công sau này. Rút cục, những kỳ thi và những tấm huy chương, vẫn
như là cái đích đến của bao thế hệ, để rồi đất nước vẫn cứ nghèo hèn, èo uột ở
mọi nguồn nhân lực.
Cũng cần phải nói thêm rằng, khi mà xã hội kém phát triển, ngành nghề đơn
điệu, nhiều năng lực của con người không được khai thác và sử dụng đến trong
cuộc sống, thậm chí còn không được biết đến. Trong hoàn cảnh như vậy, người ta
thường chỉ biết ghi nhận một vài năng lực nào đó, thông qua một số ít cuộc chơi
hạn hẹp. Để rồi kẻ được trao giải, lấy đó như một cái phao, bám bơi trong
suốt cuộc đời. Vì thế phải chăng nó đã tạo nên một thứ văn hóa gì đó, trường
tồn cho đến ngày nay.
Tôi đã được nghe kể lại, gần đây một nhóm những bậc đàn anh-bạn học của
nhau, họ tụ tập và nói hết về giai đoạn đã qua của họ. Tớ nói thật với các cậu,
cuộc chơi nào tớ cũng thắng, từ lúc học với các cậu tớ đạt giải nhất học sinh
giỏi, tốt nghiệp đại học tớ cũng thủ khoa, tớ cũng nhận bằng tiến sĩ sớm, rồi
đến phó giáo sư, giáo sư cũng khá nhanh, cùng với nó là nhiều giải thưởng và
danh hiệu khác, anh T nói. Nhưng thực ra nhìn lại tớ chẳng làm được gì, anh tự
thú. Thì các cậu bảo, công việc giai đoạn bọn mình công tác có đòi hỏi trình độ
gì đặc biệt đâu. Rồi tớ cũng có thừa những báo cáo và những ấn phẩm, thú thật
với các cậu mặc dù chất lượng rất thấp, nhưng luật chơi nó chỉ đòi hỏi có
thế, nên tớ vẫn thắng. Chưa kể tớ lại luôn ở vị trí gần như dẫn đầu, nhất là
người ta lại dựa vào các danh hiệu của các lần xét trước, như những cái mốc cho
các lần sau. Trong nhiều năm tớ vẫn tưởng những thứ đó là công danh-sự nghiệp,
nhất là luôn được người ta khiêm nhường cung kính, nên luôn nghĩ mình là một
người thành đạt (!) Nhưng kỳ thực tớ chỉ là một cái giá để treo bảng
hiệu. Còn như thằng H, nó chẳng có cái danh hiệu nào như tớ. Học xong đại
học, công tác trong nhà nước thấy bon chen, nhàm chán, nó bỏ ra ngoài, tự lăn
lộn. Bây giờ các cậu xem, công ty mẹ công ty con, thương hiệu vượt biên, toàn
là thứ của nó. Rồi nó chẳng định viết văn, nhưng tự truyện của nó, thiên
hạ đổ xô tìm đọc. Nghĩ cho cùng thành công của tớ hóa ra chỉ thuộc về các cuộc
chơi, những thứ mà cuộc sống không cần- anh T nói tiếp. Cho dù trong nhiều cuộc
chơi ấy tớ còn được làm cả giám khảo, nhưng bây giờ kể ra thì chẳng có gì mà
khoe. Còn H thì nó sống hết mình với đời, sân chơi của nó là cây đời, tài đến
đâu nó hưởng đến đó, nó mới đúng là thành đạt, thật sòng phẳng! Họ như nói hết
với nhau, để chia sẻ, để biết, để mà thương quý nhau hơn.
Trong thực tế, còn có vô vàn những cuộc chơi dành quyền lực, để lại những
quán quân. Nhưng những quán quân ấy, có làm nên giá trị nào đó cho cuộc đời hay
không, lại là một câu chuyện hoàn toàn khác. Vì thế mà trong lịch sử, đã không
thiếu những quốc gia, những cơ quan, bị tàn lụi vì đã lựa chọn sai kẻ cầm cờ.
Đành rằng luật nhân quả, sẽ bắt những kẻ gây ra tai ương phải trả giá thích
đáng. Nhưng những hệ lụy mà họ gây ra cho cộng đồng thì có khi không thể, thậm
chí không bao giờ trả giá hết. Trong những trường hợp như thế, thì chỉ có những
tổng kết đầy đủ, khách quan-đúng đắn-nghiêm túc, mới mong để lại những bài học,
những tấm “bia miệng”, làm nên những giá trị gì đó trong cuộc sống này.
Dường như mỗi một thể chế chính trị, mỗi một nền văn hóa, đều sản sinh ra
những sân chơi, những cuộc chơi đặc trưng. Nhưng vấn đề là ở chỗ, giá trị của
các cuộc chơi ấy có tương thích với giá trị của cuộc sống lâu dài hay không,
mới luôn là vấn đề cần phải xem xét. Đối với mỗi cá nhân, mỗi tập thể, hay thậm
chí một dân tộc, thì dù thành hay bại trong mọi cuộc chơi, cũng cần phải luôn
hướng về cuộc sống, để tỉnh táo, để điều chỉnh, để nhận ra những giá trị đích
thực mà cuộc đời cần. Rõ ràng sự nhầm lẫn giữa các giá trị của cuộc chơi với
giá trị của cuộc sống, hay mê sảng ngỡ một cuộc chơi nào đó, là cả cây đời,
thường sẽ tiềm ẩn nhiều nguy cơ, dẫn đến những hệ quả khôn lường.
Mời thư giãn với nhạc phẩm CÁT BỤI CUỘC ĐỜI
của Hà Sơn, qua tiếng hát Châu Thanh và Lê Sang:
________________
Cũng đăng trong Giáo Dục Việt Nam
*
DƯƠNG QUỐC VIỆT
Địa chỉ: Ngách 31/2 phố Phan Đình Giót,
quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội.
Email: duongquocviet@fmail.vnn.vn
.
....................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả
gửi qua email ngày 18.08.2017.
- Bài viết không thể hiện quan điểm
của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét