PHẢN BIỆN BÀI “BÌNH THƠ KHÔNG BÀN THI PHÁP” CỦA PHẠM ĐỨC NHÌ - Tác giả: Châu Thạch (Đà Nẵng)

(Nguồn ảnh: internet)

PHẢN BIỆN BÀI

“BÌNH THƠ KHÔNG BÀN THI PHÁP”

CỦA PHẠM ĐỨC NHÌ

*

- Mời đọc: Bình thơ không bàn thi pháp l–

                                           ------------

(Tác giả Châu Thạch)

Vừa qua nhà thơ Phạm Đức Nhì có viết một bài “Bình thơ không bàn thi pháp” trong đó ông kết tội Châu Thạch, Nguyễn Bàng và Bùi Đồng là đã bình thơ không bàn thi pháp, theo lời ông là làm cho “thơ hay thơ dở đánh lộn sòng”.

Nhiều thi hữu điện thoại với tôi, nói rằng anh Nhì muốn huậy để cho mình nổi danh thôi. Họ yêu cầu tôi cứ nín lặng vì ai đúng ai trật thì đã có công luận phê phán. Việc anh Nhì huậy cho nổi danh thì tôi không tin lắm vì anh đã có danh nhiều rồi, đem cái danh ấy mà tranh chấp với tôi, thứ con dế dưới cỏ, thì chỉ tự hạ mình xuống chớ nổi con khỉ gì.

(Nhà thơ Phạm Đức Nhì)

Tôi đã đồng ý nín câm luôn. Thế nhưng nghĩ đi nghĩ lại anh Nhì muốn chém tôi mà không chịu chém thẳng, lại đem một thi sĩ thật hiền hòa ở Tây Ninh ra chém mới thật là oan cho anh ấy. Thi sĩ Hà Nhữ Uyên, một người tôi chưa từng quen biết, có thơ hay được thi hữu miền Nam mến mộ, lại bị anh Nhì đặt vào cái cẩu đầu trảm chỉ vì cái tội là tôi đồng cảm với thơ anh ấy và viết lời bình cho bài thơ “Thềm Xưa Em Đợi Người về”. Bởi vậy tôi xin có đôi lời phản biện để không phải bênh tôi mà biện hộ cho Hà Nhữ Uyên, người đã vì tôi mà lên đoạn đầu đài.

Trước hết nhà thơ Phạm Đức Nhì nói loanh quanh về các định nghĩa thi pháp là gì của người xưa rồi cuối cùng anh tự định nghĩa sau đây:

“Thi pháp (poetics) là phương pháp, quy tắc làm thơ - sử dụng vần, nhịp điệu (và các phương tiện thẩm mỹ khác của thơ) nối kết các con chữ thành một thế trận để chuyển tải thông điệp và cảm xúc của thi sĩ đến độc giả.” 

Tôi cũng đồng ý hoàn toàn với anh Nhì định nghĩa nầy nhưng tôi nghĩ theo định nghĩa nầy thì thằng cha nào bình thơ mà “không bàn thi pháp” được nhỉ? Người nào đã viết bình thơ mà có thể không bàn về việc tác giả “Sử dụng vần, nhịp điệu, nối kết các con chữ thành một thế trận để chuyển tải thông điệp và cảm xúc của thi sĩ đến độc giả”. Anh Phạm Đức Nhì nói Châu Thạch, Nguyễn Bàng, Bùi Đồng “chỉ bình tán ý tứ mà không bàn thi pháp”. Vậy cái ý tứ đó có phải là “sử dụng vần, nhịp điệu, nối kết các con chữ thành một thế trận để chuyển tải thông điệp, cảm xúc” không nhỉ? Chẳng có nhà thơ nào mà không xử dụng những cái ấy để đưa ý tứ của mình vào. Cho nên một nhà bình thơ “bình tán ý tứ” của bài, chính là nhận xét cái tài “sử dụng vần, nhịp điêu, con chữ” của họ hay đến đâu hoặc dở đến đâu. Anh Nhì nói chúng tôi “bình tán ý tứ không bàn thi pháp” là chính anh đã “đánh lộn sòng con chữ” chớ không phải chúng tôi. Một bài thơ mà không có ý, tứ và không biết sử sụng ý tứ đó cho hài hoà, độc đáo thì là bỏ. Khi chúng tôi khen một bài thơ hay là chúng tôi khen tác giả có tài thi pháp, có ý tứ hay của thơ và có cả ý tứ trong sáng tác để kết cấu bài thơ gây cảm xúc cho người.

Bây giờ xin bước qua biện hộ cho bài thơ của Hà Nhữ Uyên.

Bài thơ như sau:

THỀM XƯA EM ĐỢI NGƯỜI VỀ 

Em đợi người bên Thềm Xưa trầm lắng

nhặt bâng quơ hạt nắng ngủ trên bàn

ly phin đá nhẩn nha từng giọt đắng

nhặt hoài mong lạc mười ngón tay đan.

Em khắc khoải đợi một dòng tin nhắn

thèm giật mình khi nghe tiếng chuông reo

chiếc điện thoại cũng tảng lờ im ắng

ném niềm vui như chiếc lá bay vèo.

Mắt ngân ngấn “Người ơi” - em khẽ gọi

đợi tiếng người trầm ấm phía bên kia

mà: “… rất tiếc, số này không kết nối”

ngỡ trời tình ai thổi tắt trăng khuya.

Buồn vây ráp đêm dài thêm sợi tóc

tựa vào đâu ấm áp một bờ vai?

em cố dặn: thôi đừng mau mắt khóc

dẫu muộn phiền có thể chẳng nguôi khuây.

Người gieo lại nửa hồn nghe ngơ ngẩn

nửa trên tay em bồng nắng về rừng

như thạch thảo bên tường mưa ướt cánh

nghe con chim góa bụa hót rưng rưng.

Em khờ khạo xới lên miền cổ tích

như mối đùn trăm nỗi nhớ về nhau

khi yêu dấu môi hôn chưa nhàm nhạt

ai cam tâm hờ hững tự khi nào?

            HÀ NHỮ UYÊN

- Phạm Đức Nhì chê:

1/ Nhịp điệu: Mỗi câu 8 chữ, mỗi đoạn 4 câu, đọc lên nhịp điệu đều đặn tẻ nhạt. Tác giả tự trói buộc mình trong quy luật của thơ mới nên tâm thế, phong thái không được tự do. 

- Châu Thạch biện hộ:

Xin hãy đọc đoạn thơ trong bài Ave Mari của Hàn Mạc Tử:

Như song lộc triều nguyên ơn phước cả

Dâng cao dâng thần nhạc sánh hơn trăng

Thơm tho bay cho đến cõi Thiên Đường

Huyền diệu bến thành muôn linh trọng thể

Toàn bộ bài của Hàn Mạc Tử đều mỗi đoạn 4 câu và mỗi câu 8 chữ. Bài thơ nầy đã trở thành bất hủ.

- Phạm Đức Nhì chê:

2/ Vần: Vần gieo cả 1/3 lẫn 2/4 kỹ lưỡng (6 đoạn 12 cặp vần, không bỏ sót cặp nào), có nhiều cặp gieo chính vận nên hội chứng nhàm chán vần rất nặng, đọc 2 đoạn đã thấy giọng “ầu ơ”. Thêm vào đó, tác giả lại còn chơi cả yêu vận (vần lưng)

- Châu Thạch biện hộ:

Mời đọc bài thơ “Trên Đường Về” trong tập thơ Điêu Tàn của Chế lan Viên có 7 đoạn và 14 cặp vần gieo 1/3 lẫn 2/4 không bỏ sót cặp nào.

Xin đơn cử một đoạn thôi:

Đây những tháp gầy mòn vì mong đợi

Những đền xưa đổ nát giữa thời gian

Những sông vắng lê mình trong bóng tối

Những tượng Chàm lở lói rỉ rên than

Bài thơ nầy cũng cũng đã trở nên biểu tượng của thơ.

- Phạm Đức Nhì chê:

3/ Dòng chảy của tứ thơ: Bài thơ gồm 6 đoạn, mỗi đoạn 4 câu diễn tả một ý riêng biệt; từ đoạn trước sang đoạn sau không bắt vần nên tứ thơ đứt đoạn, phân tán, không có dòng chảy. 

- Châu Thạch biện hộ:

Đọc bài thơ Tràng Giang của Huy Cận:

Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp, 

Con thuyền xuôi mái nước song song. 

Thuyền về nước lại, sầu trăm ngả; 

Củi một cành khô lạc mấy dòng. 

Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu, 

Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều 

Nắng xuống, trời lên sâu chót vót; 

Sông dài, trời rộng, bến cô liêu. 

Bèo giạt về đâu, hàng nối hàng; 

Mênh mông không một chuyến đò ngang. 

Không cầu gợi chút niềm thân mật, 

Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng. 

Lớp lớp mây cao đùn núi bạc, 

Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa. 

Lòng quê dợn dợn vời con nước, 

Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.

Đọc bài thơ Tràng Giang của Huy cận ta thấy có 4 đoạn, mỗi đoạn diễn tả không những một ý riêng biệt mà còn một cảnh riêng biệt. nhưng tất cả cũng chỉ mục đích là miêu tả Trường Giang. Từ khổ thơ trước qua khổ thơ sau cũng không hề bắt vận. Ở đây bài thơ “Thềm xưa em đợi người về” mỗi đoạn tỏ bày một tâm tư của em, và tất cả cũng để nói lên nỗi lòng của người ngồi bên “Thềm xưa em đợi anh về”. Thiết tưởng liên kết của các ý thơ còn sít sao và trôi chảy hơn Tràng Giang nữa.

- Phạm Đức Nhì chê:

4/ Cảm xúc: Cảm xúc tạo được ở đoạn nào nằm tại đoạn đó, không chảy thành dòng để có sự tiếp nối “sóng sau dồn sóng trước” tạo cao trào, hình thành hồn thơ. Cảm xúc phần lớn ở tầng 1 (câu, chữ hay), rất ít ở tầng 2 (thế trận), hoàn toàn không có cảm xúc ở tầng 3 (cao hứng, nổi điên). Với vóc dáng này Thềm xưa em đợi người về chắc chắn không thể có hồn thơ.

- Châu Thạch biện hộ:

Khổ 1: Em đợi chàng với sự nóng lòng hiện lên trên cử chỉ

Khổ 2: Em khắc khoải mong chờ và giật mình mỗi khi tưởng có tin anh

Khổ3: Măt ngấn lệ, em gọi tên anh những đến trăng khuya cũng tắt.

Khổ 4: Em cố nhủ lòng thôi đừng phiền đừng khóc nhưng muộn phiền vẫn chẳng nguôi khuây.

Khổ 5: Anh gieo vào lòng em nỗi sầu như hoa Thạch Thảo bên tường mưa ướt, như con chim hóa bụa hót rưng rưng.

Khổ 6: Em khờ khạo nên để mối đùn trăm nối nhớ. Ngược lại anh thì cam tâm hờ hững tự bao giờ.

Bài thơ có một nối kết rõ ràng từ khổ 1 cho đến khổ 6. Cảm xúc “sóng sau dồn sóng trước’ và mỗi lúc một cao độ hơn. Cuối cùng tác giả dùng hình ảnh tổ mối đùn lên để nói về nỗi nhớ thật là sống động đến độ tuyệt vời.

Tóm lại theo tôi, đây là một bài thơ hay. Mà dẫu tôi có bình sai, anh Phạm Đức nhì thấy không hay thì cũng chẳng nên đem búa ra để đập bài thơ của một tác giả ra như thế, mà lại phê phán quá bất công với nhà thơ ấy. Tôi thấy anh Nhì còn lấy những tiêu chuẩn thơ của chính anh tự đặt như một vị thầy để chê thơ anh Phạm Đức Tùng không phải là thơ nữa.

Tôi nhớ trước đây trong “Câu Chuyện Văn Chương” nhà thơ Lê Mai Lĩnh có nói như sau về việc Phạm Đức Nhì đã bình “Tống Biệt Hành” của Thâm Tâm:

 “Thế nhưng vừa qua, người anh em tôi, nhà thơ Phạm Đức Nhì đã chọn một cách rất “không bình thường” để phân tích, mổ xẻ TƯỢNG ĐÀI THÂM TÂM TỐNG BIỆT HÀNH:

Ông đã đem BÚA TẠ, KỀM KINGSIZE, ĐỤC KINGSIZE, XÀ BENG KINGSIZE , THUỐC NỔ QUEEN, BAO TAY PRINCESS,,,,

Ông TRỤC, KÉO, LÔI PHO TƯỢNG ĐÀI THÂM TÂM TỐNG BIỆT HÀNH ra khỏi TRÁI TIM NHỮNG NGƯỜI YÊU của THÂM TÂM TỐNG BIỆT HÀNH”

Sau đó nhà thơ Lê Mai Lĩnh nói thêm như sau:

 “Thưa anh nhà thơ PHẠM ĐỨC NHÌ:

1/Anh nói: TÔI DÀNH SỰ PHÁN XÉT SAU CÙNG CHO ĐỘC GIẢ.

Vậy tôi đề nghị anh NÊN NÓI LỜI XIN LỖI VỚI ANH CHÂU THẠCH. Bài của nhà phê bình CHÂU THẠCH rất HÀN LÂM, NGƯỜI LỚN.

2/ Mặc dù anh đã HÀN GẮN NHỮNG VẾT ĐỤC ĐẼO lên PHO TƯỢNG TỐNG BIỆT HÀNH, những sự MẤT MÁT VẪN CÒN, NIỀM ĐAU CŨNG CÒN.
        Vậy anh nên viết bài tạ lỗi với độc giả của T.Vấn & Bạn Hữu, rằng anh đã chạm vào tình cảm YÊU THƠ của họ dành cho THẦN TƯỢNG THÂM TÂM.”

Hôm nay Châu Thạch tôi cũng xin dùng câu đó để nói lại với anh Phạm Đức Nhì nhưng không phải biểu anh xin lỗi tôi hay xin lỗi anh Nguyễn Bàng, anh Bùi Đồng mà chỉ khuyên anh nên xin lỗi nhà thơ Hà Nhữ Uyên vậy./.

Mời thư giãn với nhạc phẩm CÁT BỤI

của Trịnh Công Sơn, qua tiếng hát Khánh Ly:

            

*

CHÂU THẠCH 

(Tên thật: Trương Văn Trạn)

Địa chỉ: 75 Phan Kế Bính, Đà Nẵng.

ĐT: 0929128967 - 05113894610

Email: truongvantran@hotmail.com

…………………………………………………………………………

- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 01.04.2018.

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang blog Đặng Xuân Xuyến.

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.