 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
CA NHẠC
VIỆT NAM
THỜI HẬU
CHIẾN (1975 - 1985)
 |
| (Tác giả Lê Thiên Minh Khoa) |
Sau Thống nhất, trong nước các dòng nhạc
không cách mạng (trừ một số ca khúc thuộc các dòng nhạc: phản chiến, du ca
và nhạc sinh hoạt cộng đồng) bị cấm hoàn toàn vì không phù hợp
với chủ trương, các ca sĩ được khuyến khích chuyển sang hát
nhạc truyền thống cách mạng (nhạc đỏ). Các dòng nhạc tiến chiến, tình khúc,
nhạc vàng... đều coi bị là nhạc vàng và hạn chế lưu hành. Nhạc Cách mạng có sự
chuyển biến lớn với sự phát triển mạnh mẻ về nhiều mặt: mở rộng nội dung - đề tài; lực lượng sáng tác đa dạng
hơn, phong phú thêm bởi nhiều thế hệ nhạc sĩ thuộc nhiều dòng nhạc quy tụ
lại; công chúng đông đảo hơn; giai điệu cách tân hiện đại hơn;
hoà âm phối khí chuyên nghiệp hơn....
Lực lượng nhạc sĩ rất hùng hậu và đa dạng bởi
đất nước thống nhất đã quy tụ lại nhiều nguồn sáng tác: Các nhạc sĩ Việt Nam
dân chủ cộng hòa, của Mặt trận giải phóng, các nhạc sĩ du ca, phản chiến, nhạc
trẻ… ở miền Nam, rồi nhiều nhạc sĩ thuộc dòng tình khúc và nhạc vàng, sau vài
năm đầu “lặng thinh” bắt đầu sáng tác trở lại. Ngoài ra, phải kể thêm sự đóng
góp của đông đảo các nhạc sĩ trẻ có thể đã sáng tác trước 1975, nhưng thực
sự trưởng thành, được biết đến trong thời hậu chiến này: Võ Công Anh,
Nguyễn Hải, Hoàng Lương, Vũ Hoàng, Nguyễn Văn Hiên, Trương Minh, Phạm Đăng
Khương, Thanh Tùng, An Thuyên, Hoàng Lương, Nguyễn Long, Võ Lê, Võ Công Diên,
Trọng Vĩnh, Quang Lộc, Quang Minh, Trọng Vĩnh, Trần Tiến, Nguyễn Tôn Nghiêm,
Thập Nhất, Phú Quang, Nguyễn Ngọc Thiện, Giáp Văn Thạch, Trần Tích, v.v…
Đề tài sáng tác chủ yếu trong 10 năm của ca khúc thời hậu chiến, là:
- Ca
ngợi lãnh tụ Hồ Chí Minh: Viếng lăng Bác (1976 - thơ
Viễn Phương) của Hoàng Hiệp; Bác Hồ một tình yêu bao
la (1979), Vầng trăng Ba Đình (1984) củaThuận Yến), v.v…
- Tình yêu
quê hương đất nước: Dáng đứng Bến Tre (Nguyễn Văn Tý); Tình
đất đỏ miền Đông của Trần Long Ẩn; Quê Hương (Giáp Văn Thạch phổ
thơ Đỗ Trung Quân); Đất nước lời ru (Văn Thành Nho); Mùa
xuân trên thành phố Hồ Chí Minh (Xuân Hồng); Giai điệu Tổ quốc (Trần
Tiến); Bước tiếp những mùa xuân (1976 - Nguyễn Phú Yên); Nhịp chèo
sông Hiếu (Trần Tích); Nha Trang mùa thu lại về (1978- Văn
Ký); Nơi đảo xa (1979 - Thế Song); Bài ca không quên, Đất
nước (Phạm Minh Tuấn- thơ Tạ Hữu Yên); Việt Nam mãi mãi yêu
người (Bùi Công Thuấn); Chiều trên quê hương tôi (Trịnh Công
Sơn)… Đặc biệt, Nguyễn Trọng Tạo tìm về chủ đề quê hương để làm đậm tình người
với nhiều ca khúc: Làng quan họ quê tôi (phỏng thơ Nguyễn Phan
Hách), Chèo thuyền trên sông Bùng, Đường về Thạch Nham, Dừa xanh Hoài
Nhơn, Tình ca người trồng cỏ, Màu xanh Hương Sơn, Vầng trăng bến đợi, Tình ca
bên một dòng sông, v.v…
- Tình
cảm gia đình và tình yêu lứa đôi: Huyền thoại mẹ (Trịnh Công
Sơn); Mẹ (Trần Tích); Người mẹ (Nguyễn Ngọc
Thiện); Thuyền và Biển (Phan Huỳnh Điểu); Gửi em chiếc nón bài
thơ (Lê Việt Hòa); Tình ca Tây Nguyên, Màu áo trắng và màu tím Huế,
Chia tay với chùa Hương, Hát ru (Hoàng Vân); Về một tình
yêu (Trần Quang Lộc); Gởi nắng cho em (Phạm Tuyên); Chiều
trên bến cảng (Nguyễn Đức Toàn); Gửi lại em, Hương
thầm (thơ Phan thị Thanh Nhàn) của Vũ Hoàng, v.v…
- Công
cuộc dựng xây đất nước: Đêm rừng Đắc Min (Nguyễn Đức Trung); Em
nông trường, em ra biên giới (Trịnh Công Sơn); Hồ núi Cốc (Phó
Đức Phương); Trị An âm vang mùa xuân (Tôn Thất Lập); Tàu anh qua
núi (Phan Lạc Hoa); Đêm thành phố đầy sao (Trần Long Ẩn); Người
đi xây hồ Kẻ Gỗ (Nguyễn Văn Tý); Mùa xuân từ những giếng
dầu (Phạm Minh Tuấn); Ơi cuộc sống mến thương (Nguyễn Ngọc
Thiện); Tình ca Vũng Tàu, Bài ca xây dựng, Bài ca người thợ
mỏ (Hoàng Vân), v.v…
- Bảo vệ
biên giới Tổ quốc chống xâm lược: Tiếng súng đã vang trên bầu trời biên
giới của Phạm Tuyên; Khúc hát lính biên phòng của Vũ Hiệp
Bình; Tình yêu trên dòng sông quan họ (thơ Đỗ Trung Lai) của
Phan Lạc Hoa; Gởi em phía sông Hồng,Màu hoa đỏ của Thuận
Yến; Chiều dài biên giới, Chiều biên giới (thơ Lò Ngân Sủn) của
Trần Chung; 40 thế kỷ cùng ra trận của Hồng Đăng; Hoa hồng trên
điểm tựa, Tổ quốc yêu thương của Hồ Bắc; Biên giới trong trái tim
ta của Nguyễn Văn Sanh; Ta là thế hệ thứ tư của Lư Nhất
Vũ; Hát mãi khúc quân hành, Bài ca người lính của Diệp Minh
Tuyền và Bài ca trên đỉnh Pò Hèn được nhiều người biết
đến của Thế Song ca ngợi nữ mậu dịch viên Hoàng Thị Hồng Chiêm đã hi
sinh tại Quảng Ninh trong Chiến tranh biên giới Việt - Trung năm
1979, v.v…
Cuộc sống mới nẩy sinh những nhu cầu và thẩm
mỹ âm nhạc mới, nhất là đối với lớp thanh niên. Và để thỏa mãn điều đó, cuối
thời đoạn nầy, nhiều ca khúc nhạc nhẹ ra đời, dù với tên gọi khác đi.
Đó là loại nhạc giải trí dễ dàng được đông đảo công chúng, nhất là giới trẻ
tiếp nhận, yêu thích. Đặc điểm của nhạc nhẹ là nội dung, hình thức đơn giản, dễ
nhớ. Tính chất âm nhạc thường vui tươi, yêu đời. Nhạc nhẹ dính liền với nhạc
thời trang, khơi nguồn từ các nguồn nhạc dân gian, vận dụng các thể
loại nhạc Pop, Ballat, Rock... theo lối cấu trúc âm nhạc cổ điển
châu Âu. Nhiều thể loại nhạc nhảy múa, sinh hoạt, hành khúc, những
bản Overture nhỏ (khúc mở màn)… cũng được xếp vào loại nhạc nầy.
CA KHÚC CHÍNH TRỊ CUỐI THẬP NIÊN 70
Về sự hình thành của dòng ca khúc nhạc nhẹ
Việt Nam không thể không kể đến vai trò to lớn của phong trào ca khúc
chính trị - một tên gọi khác của nhạc nhẹ, nhạc trẻ vào những năm
cuối thập kỷ 70, đầu những năm 80. Với tính chất gọn nhẹ, năng động, xung
kích, ca khúc chính trị thời đoạn nầy ra đời nhằm phục vụ những nhiệm vụ
chính trị cấp bách của nhà nước trong “chặng đường đầu tiên” của thời kỳ
quá độ. Mặt khác, ca khúc chính trị còn là một loại hình biểu hiện nghệ thuật
quần chúng, bắt kịp với nhịp điệu thời đại, thoả mãn một phần nhu cầu thẩm mỹ
của nhân dân, trước hết là sự đòi hỏi của quần chúng về một thứ nghệ
thuật “hiện thực hoá cuộc sống”.
Ca khúc chính trị được tập trung sáng tác ở thành
phố Hồ Chí Minh. Những nhạc sĩ trước 1975 như Nguyễn Trung Cang, Lê Hựu Hà,
Quốc Dũng... và những nhạc sĩ trẻ như Nguyễn Ngọc Thiện, Từ Huy,
Nguyễn Văn Hiên, Nguyễn Đức Trung, Vũ Hoàng, Lê Văn Lộc, Nguyễn Văn Sanh,
Thế Hiển, Vy Nhật Tảo... với những sáng tác trẻ trung đã gia nhập phong
trào Ca khúc chính trị và
cũng trưởng thành từ phong trào sáng tác nầy. Nhiều tay đàn, tay trống
sừng sỏ của Sài Gòn cũ cũng chỉ hành nghề trong môi trường ca khúc chính trị:
Mạnh Tuấn, Huỳnh Hiệp, Lý Được, Thanh Long, Hùng Tao Đàn, Bảo Chấn, Bạch Lý,
Mỹ Linh, Huỳnh Háo, Cao Đức, Vũ Văn Tuyên, Trần Tài, Quốc Dũng, Tùng
Châu, Sỹ Đan... Nhiều ca sĩ ngày hôm nay vẫn còn nguyên danh tiếng hoặc mới nổi
lên ở thời đoạn thị trường hóa âm nhạc (1986 trở đi) đều có thời gắn bó với ca
khúc chính trị như: Cẩm Vân, Lệ Thu, Trang Thanh Lan, Lâm Xuân, Bảo Yến, Nhã
Phương, Kim Yến, Ngọc Yến, Hồng Vân, Ngọc Điệp, Trang Kim Yến, Chung Tử Lưu,
Nguyễn Hưng, Thái Châu, Quang Lý, Tuấn Phong, Cao Minh, Thế
Hiển, v.v.…
Rồi, nhiều nhóm ca khúc chính trị được
thành lập, chủ yếu cũng ở thành phố Hồ Chí Minh. Đó là mô hình nhóm đàn -
hát như một ban nhạc biên chế nhỏ gồm các thành viên là ca sĩ, nhạc sĩ trẻ, có
thể tự sáng tác (“tự biên”) và tự trình bày (“tự diễn”) theo khuynh hướng nội
dung các bài hát thể hiện phải có chất thời sự, chính trị cùng ngợi ca tình yêu
cuộc sống. Có thể kể ra các nhóm tiêu biểu, gây được ảnh hưởng lớn trong phong
trào thanh niên bấy giờ, được sự cổ vũ nhiệt tình của giới trẻ và công chúng,
được yêu cầu biểu diễn nhiều nơi: Nhóm Rạng Đông (Nhà văn hóa Thanh
niên thành phố Hồ Chí Minh) gồm Cẩm Vân, Chí Hùng (organ của ban The
Black cũ), Hồng Danh, Sĩ Thanh, Bạch Lý, Thanh Long (ban The Blue
Jets cũ); nhóm nhạc nữ 30 Tháng 4 gồm Kim Phương, Cẩm Vân, Kim
Yến, Bạch Lý, Thúy Quang (organ); nhóm nữ Xí nghiệp dệt số 8 với
Tường Vân (tay trống của The Blue Stars cũ) và giọng hát của bốn
nữ ca sĩ trẻ; nhóm Nữ Sinco với Hồng Hạnh; các nhóm Phong Lan
Trắng, Sao Sáng, Hải Âu, Mây Trắng, Lướt Sóng, Mê Kông, Nắng Hồng, Đại
Dương, nhóm Thanh niên xung phong của Nguyễn Đức Trung, Thúy
Hồng, Ngọc Bích…, nhóm Ca khúc Đại học Tổng hợp của Hoàng Cao,
nhóm Ca nhạc dân tộc Phù Sa với Ngọc Yến, Văn Tài, Ngọc Điệp…,
rồi Cửu Long nữ, Sinco nam, Hy Vọng, Dây Leo Xanh, Rạng Đông, Bách
Việt, v.v…
Cuối thập niên 70, nhiều nhóm ca khúc chính
trị tham gia Liên hoan ca khúc chính trị tại Liên xô và các
nước Đông Âu: Bulgaria
Trong thời gian nầy, có 3 sự kiện tạo cảm
hứng và đề tài sáng tác cho nhiều nhạc sĩ: Phong trào Thanh niên
xung phong lên đường xây dựng đất nước rồi phục vụ hai cuộc chiến tranh chống
xâm lược: cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam
Ca khúc chính trị về đề tài thanh niên xung
phong đưa khán giả trở về miền ký ức sau giải phóng và khắc họa hành trình vất
vả, khó khăn của thế hệ thanh niên xung phong thời ấy.
Hình ảnh người thanh niên xung phong
trong đời sống và đề tài, hình tượng thanh niên xung phong trong ca khúc được
yêu thích (trước đó, Cô gái mở đường - 1966 - Xuân Giao viết về thanh niên
xung phong vẫn còn vang mãi đến ngày nay) đến nỗi đã có rất nhiều
bài hát của các nhạc sĩ chuyên nghiệp viết về thanh niên xung phong như Phạm
Trọng Cầu, Phan Huỳnh Điểu, Lư Nhất Vũ, Trương Quang Lục, Nguyễn Văn Sanh, Trần
Xuân Tiến, Vy Nhật Tảo, Phạm Tuyên, Trần Tiến, Tôn Thất Lập, Phạm Minh Tuấn,
Trịnh Công Sơn, Trần Long Ẩn…Vài ca khúc tiêu biểu của họ: Hoàng hôn
màu lá (Thanh Tùng); Ngày mai anh lên đường (Thanh
Trúc); Vinh quang con đường thanh niên xung phong (Trần Long
Ẩn); Thành phố tình yêu và nỗi nhớ (thơ Nguyễn Nhật Ánh,
nhạc Phạm Minh Tuấn); Tình ca tuổi trẻ (Tôn Thất Lập); Tạm
biệt chim én (Trần Tiến); Bài ca thanh niên xung phong (Phạm
Trọng Cầu); Bài ca thanh niên xung phong (Hoàng Hiệp); Khúc hát
người đi khai hoang (Lư Nhất Vũ); Là thanh niên xung phong (Phan
Huỳnh Điểu); Đào kênh (Trần Xuân Tiến); Tâm tình người xung kích
thanh niên (Nguyễn Văn Sanh); Một đời người, một rừng cây (Trần Long
Ẩn); Con kênh ta đào (Phạm Tuyên phổ thơ Bùi Văn Dung); Tự hào lớp
tuổi trẻ tiến công (Trương Quang Lục)… Trong đó, được coi là ca khúc
điển hình về thanh niên xung phong cho đến bây giờ có lẽ là Tình ca tuổi
trẻ của nhạc sĩ Tôn Thất Lập.
Từ phong trào thanh niên xung phong đã hình
thành những nhạc sĩ trẻ trưởng thành qua những sáng tác mới về đề tài thanh
niên xung phong như Nguyên Anh (Bài ca kinh tế mới); Nguyễn Đức Trung (Bài
ca sinh hoạt, Em như tia nắng mặt trời, Sẽ qua trong mưa);
Nguyễn Đức Tập (Tuyến kinh lửa, Dứt điểm), v.v…
Khi hai cuộc chiến tranh biên giới nổ
ra, thanh niên xung phong ra chiến trường, ca khúc về thanh niên xung phong
chuyển đề tài: Lúc đất nước cần, người thanh niên xung phong sẵn sàng hy sinh
nơi tuyến lửa để bảo vệ đất nước. Giai đoạn này, xuất hiện những
tác phẩm về người thanh niên xung phong ở biên giới như: Những vết chai
cho Tổ quốc, Em đi cầu cây (Lê Văn Lộc); Trăng treo đỉnh đầu (Lê
Đức Du phổ thơ Cao Vũ Huy Miên); Em ở nông trường, em ra biên giới (Trịnh
Công Sơn); Cô gái thông đường trên biên giới Tây Nam (Nguyễn Nam)… Có
những ca khúc viết về họ, huyền thoại người thanh niên xung phong nơi
lửa đạn làm công chúng thực sự xúc động và thành công đến nổi bây giờ
nghe lại vẫn còn chảy nước mắt. Không ai đã nghe mà quên được như giai điệu
chậm vừa, trầm buồn, sâu lắng, nhẹ nhàng mà gợi sâu hình ảnh, tâm tình của
người nữ anh hùng trẻ tuổi trong ca khúc Những bông hoa trên tuyến
lửa (Nguyễn Cửu Dũng phổ thơ Đỗ Trung Quân): “Em là người
thanh niên xung phong/ Không có súng, chỉ có đôi vai cáng thương, tải đạn…”:
Ở giữa rừng đâu có gương soi
Làm sao em thấy được vết bầm trên má
Chuyến tải thương về mấy lần trượt ngã
Vì mùa mưa nào chưa dứt ở đây.
Anh bộ đội thương binh vừa tỉnh lại sáng nay
Đã hỏi thăm em người cáng thương hôm
trước
“Cô ấy ngã mấy lần không đếm được
Mà sao không khóc mới lạ lùng”
Chắc anh hiểu rồi em ở tấm
lòng
Nước mắt chỉ dành cho người ngã
xuống
Nên dù té đau, gai rừng đâm chân buốt
Đâu để vết thương anh rỉ máu hai lần
Em là người thanh niên xung phong
Không có súng, chỉ có đôi vai cáng thương,
tải đạn
Giữa tầm đạn thù, tấm lòng dũng cảm
Em vượt đường dài tiếp thêm lửa tiến công
Tôi thấy rồi em ơi giữa cuộc hành quân
Niềm kiêu hãnh trong mắt em kỳ lạ
Trong chiếc áo bạc màu đôi miếng vá
Cô gái Việt Nam đẹp đến lạ thường
Ôi! Những bông hoa nở giữa chiến trường…
Đề tài thanh niên xung phong hấp dẫn, phong
phú và tâm huyết đến mức nhân mừng sinh nhật thanh niên xung phong thành
phố tròn 35 tuổi, nhạc sĩ Quỳnh Hợp ra mắt chùm ca khúc viết về
thanh niên xung phong nằm trong album mang tên “Cỏ hát” với đúng 35 ca
khúc (gồm 2 CD và 1 tập nhạc). “Cỏ hát” là nhạc phổ thơ của các
nhà thơ thanh niên xung phong như Nguyễn Nhật Ánh, Đỗ Trung Quân,
Cao Vũ Huy Nguyên, Đào Công Điện… và nhiều nhà thơ thành danh khác
viết về thanh niên xung phong như: Bùi Chí Vinh, Trần Mạnh Hảo, Huỳnh Dũng
Nhân… Những ca khúc trong “Cỏ hát” được Quỳnh Hợp biểu cảm nhẹ
nhàng, vừa như tự tình vừa như nhắn nhủ, tự nhiên và hồn hậu không đỏm dáng mà
giản dị, chân thành được phổ từ những bài thơ có cái đẹp của tình người, tình
đồng đội cùng những tâm tình xa thẳm nay được tung xới, điểm tô sắc màu
lung linh: du dương, rộn ràng, thánh thót ngân nga… mang đến cho người nghe
những rung cảm bồi hồi, xốn xang...
Ca khúc chính trị cuối thập niên 70, đầu thập
niên 80 đã hoàn thành nhiệm vụ cuả mình là động viên lòng yêu nước của toàn
dân, của tuổi trẻ vào công cuộc xây dựng đất nước thời hậu chiến, vào hai cuộc
chiến đầu bảo vệ biên giới Tổ quốc và là bước đệm trong quá trình tiếp
thu, hình thành, phát triển nền ca nhạc nhẹ chuyên nghiệp đương thời sau đó.
-----------
(Trích trong “9 THẬP KỶ CA KHÚC TÂN
NHẠC VIỆT NAM
nghiên cứu, phê bình - Lê Thiên
Minh Khoa, xuất bản năm 2018).
Mời thư giãn với nhạc phẩm MỘT ĐỜI NGƯỜI, MỘT RỪNG CÂY
của Trần Long Ẩn, qua tiếng hát Hồng Nhung:
*.
LÊ THIÊN MINH KHOA
Địa chỉ: 117, Cách Mạng Tháng 8, phường Long Hương,
thành phố Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa - Vũng
Tàu.
Email:
lethienminhkhoabr@gmail.com
Điện thoại: 0908.274.494
…………………………………………………………………………
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 02.10.2018.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân
Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
0 comments:
Đăng nhận xét