‘ĐÂY THÔN VĨ
DẠ’ CŨNG LÀ THƠ ĐIÊN
- MỘT ‘PHÁT
MINH’ MỚI CỦA ÔNG CHU VĂN SƠN?
*
Coi bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ là thơ điên cũng được
Chu Văn Sơn cho in từ trang 417 đến 436 trong cuốn Hàn Mặc Tử - Tác phẩm và
Dư luận (Nhà xuất bản Văn Học, 2002). Bài phân tích thơ này cũng được in
trong cuốn Phân tích - Bình giảng tác phẩm văn học 11 do Nguyễn Đăng Mạnh chủ
biên (Nhà xuất bản Giáo Dục, 1999). Tiến sĩ Chu Văn Sơn, người làm chuyên
nghiệp nghiên cứu, phê bình văn học, lại thường xuyên được mời giảng văn trên
Đài truyền hình Việt Nam, chắc là vừa phát minh ra phương pháp tiếp cận văn học
xuyên văn bản, xoá văn bản hay sao mà lại cho bài thơ “Đây thôn Vĩ Dạ”, một bài thơ trong sáng, bình dị nhất của Hàn
Mặc Tử là thơ điên? Chu Văn Sơn lại còn tuyên bố rằng Hàn Mặc Tử đã dùng “hình thức điên” để diễn đạt “nội dung đau thương” (!)? 
(Tác giả Trần Mạnh Hảo)
Ấy vậy mà lạ
lùng thay, trên báo Văn Nghệ số 47, ra ngày 20/11/2004, trong bài Thêm một công trình nghiên cứu có chất lượng
về Thơ Mới, tác giả Văn Giá đã đề cao cuốn Ba đỉnh cao Thơ Mới
(viết về Xuân Diệu, Nguyễn Bính, Hàn Mặc Tử) của Chu Văn Sơn bằng sự ca ngợi
hết lời như sau: “Người viết đã như gọi
được hồn vía của mỗi nhà thơ hiện lên trang giấy”...“Công trình này tự nó đã có dáng dấp của một lý thuyết nghiên cứu riêng,
mặc dù tác giả chưa có ý định lập thuyết. Một công trình nghiên cứu được gọi là
hay không chỉ có được những kết quả hay mà còn thể hiện được phương pháp ngiên
cứu hay, mới mẻ, thú vị. Công trình này có được những phẩm chất như vậy”...“Chu Văn Sơn đã có một thứ ngôn ngữ phê bình
riêng...mang ấn tín, quyền uy của Chu Văn Sơn”...“...chữ nghĩa của tác giả đã làm nên tư tưởng. Làm nên dấu ấn riêng, đường
nét riêng trên con đường định hình một phong cách nghiên cứu phê bình văn học
Chu Văn Sơn”...“Những bài viết về
“Nguyệt cầm”, “ Mưa xuân”, “Đây thôn Vĩ Dạ” đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ
nghệ thuật kể trên mà tác giả (tức Chu Văn Sơn - chú của Trần Mạnh Hảo) đã tự quán triệt”...
Trong bài
viết này, chúng tôi chỉ xin khảo sát phần bình giải của Chu Văn Sơn với bài thơ
Đây thôn Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử,
xem Chu Văn Sơn có “hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ nghệ thuật” như những lời ca
ngợi tít cung mây của Văn Giá trên báo Văn Nghệ dành cho tác giả này hay không?
Cũng xin lưu ý phần bình giải bài Đây thôn Vĩ Dạ của Chu Văn Sơn in trong cuốn
Ba đỉnh cao Thơ Mới và phần bình bài thơ này của cùng tác giả in trong cuốn Hàn
Mặc Tử - tác phẩm và dư luận nhìn chung chỉ là một, chẳng qua có chỉnh trang
chữ nghĩa đôi chút mà thôi.
Trong trang
240 cuốn Ba đỉnh cao Thơ Mới, Chu Văn Sơn viết: “Đây là bài thơ trong trẻo bậc nhất của Hàn. Có lẽ bởi những lý do đó mà
nhiều người đã yên trí rằng, Đây thôn Vĩ Dạ là một ngoại lệ, như lạc vào
phần Thơ điên chứ không phải một thành viên thứ thiệt của nó. Không phải. Nó
vẫn thuộc thơ điên, nhất là ở mạch liên kết siêu logic”... Trang 255, cuốn Ba
đỉnh cao Thơ Mới, Chu Văn Sơn khẳng định tiếp về sự điên của Đây thôn Vĩ Dạ như sau: “Có hình dung như vậy, mới thấy Đây thôn
Vĩ Dạ cứ là Thơ điên theo đúng nghĩa. Không có những hình ảnh kỳ dị ma
quái, những tiếng kêu kinh dị, nhưng mạch liên kết toàn bài thì rõ ra là “đứt
đoạn”, “cóc nhảy”. Mạch thơ như một dòng tâm tư bất định, khước từ vai trò tổ
chức chặt chẽ của lý trí”. Tiến sĩ Chu Văn Sơn viết ở dòng thứ 14, kể từ
dưới lên, trang 420 cuốn Hàn Mặc Tử - tác phẩm - dư luận như sau:
"Có hình dung như vậy mới thấy Đây
thôn Vĩ Dạ cũng là thơ điên theo đúng nghĩa. Tuy không có những tiếng
kêu lạ, không có những hình ảnh kỳ dị, ma quái, nhưng mạch liên tưởng toàn bài
rõ ràng đã khước từ vai trò tổ chức của lý trí". Trước đó, từ dòng thứ
nhất đến dòng thứ 5, cũng trang 420 (Hàn Mặc Tử - tác phẩm - dư luận), Chu Văn
Sơn định nghĩa thơ điên như sau: "Thơ
điên thường có những biểu hiện: a) Mở ra một kênh hình lạ lùng, với vẻ đẹp kỳ
dị (thậm chí dễ sợ); b) Những tiếng kêu lạ buột lên từ những cơn đau (hú, hét,
gào, rú); c) Một lối liên tưởng rất phi logic (thoát ly hẳn áp lực của lý trí)".
Đây thôn Vĩ Dạ là một bài thơ trữ tình trong sáng vỏn vẹn 12 câu,
dễ hiểu, dễ cảm, chẳng có một câu nào đáp ứng “ba tiêu chuẩn điên” trên đây của
Chu Văn Sơn. Thế mà rất nhiều lần khi bình giảng bài Đây thôn Vĩ Dạ, Tiến sỹ Chu Văn Sơn cho rằng đây là tiếng kêu
tuyệt vọng của thi sĩ, ví như ông viết ở trang 422 (Hàn Mặc Tử - tác phẩm - dư
luận), dòng 1 đến dòng 3 kể từ trên xuống, như sau:
"Trên đây, người viết đã lần theo tình yêu
tuyệt vọng, để thấy nó chi phối hình thức “điên” bao trùm của thi phẩm này".
Trời, lại một phát minh cực mới của Tiến sĩ! Chu Văn Sơn có thể làm giật thót
mình toàn bộ giới lý luận phê bình văn học bằng việc công bố trong văn chương
còn có một “hình thức điên”? Thế nào
là “một hình thức điên” thì xin ông Sơn tiếp tục chỉ giáo! Vậy, trong trường
hợp cụ thể Đây thôn Vĩ Dạ, “hình thức điên” đã bao trùm lên một nội
dung điên hay một nội dung tỉnh táo? Chẳng lẽ thể thơ thất ngôn cổ điển được
Hàn thi nhân dùng viết ra Đây thôn Vĩ Dạ cũng là một thể thơ điên? Tạo ra một
thuật ngữ mới tinh: “HÌNH THỨC ĐIÊN” như thế cho lý luận văn học mà không hề lý
giải, có thể Tiến sĩ Sơn toan làm điên đầu bạn đọc chăng? Ngay ở đầu bài bình
thơ này, ông Chu Văn Sơn, để tuyên bố “công án điên” của mình bằng một khái
quát hết hồn là “điên hoá” toàn bộ hình thức thơ Hàn Mặc Tử như sau: “Vâng, đau thương và điên chính là Hàn Mặc
Tử. Đau thương là cội nguồn sáng tạo, còn điên chỉ là hình thức của sáng tạo ấy”.
Tuyên bố “đau thương” là nội dung thơ
Hàn Mặc Tử còn “điên là hình thức”
thơ Hàn là một nhận thức không chỉ kỳ quặc, bí hiểm, hũ nút mà hoàn toàn sai
lạc với thơ Hàn Mặc Tử nói chung và Đây
thôn Vĩ Dạ nói riêng. Xin xem thêm ở cuốn Ba đỉnh cao Thơ Mới,
trang 231, Chu Văn Sơn “điên hoá” toàn bộ thơ Hàn bằng một kết luận tương tự
như sau: “Và đây là cái gốc của Thơ điên.
Đúng thế, nếu đau thương là nội dung sáng tạo, thì điên là hình thức của sáng
tạo ấy”.
Trần Mạnh
Hảo tôi vốn người trần mắt thịt, ngồi một mình lẩm nhẩm đọc thuộc lòng Đây thôn Vĩ Dạ đến 25 lần xem bài
thơ này của Hàn Mặc Tử có điên như Tiến sĩ Chu Văn Sơn kết luận trên chăng?
Tuyệt nhiên tôi chẳng thấy “nó” điên ở chỗ nào. Có lẽ khi đọc bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ, Tiến sỹ Chu Văn Sơn
đang ở trạng thái lên đồng, hoặc ông ta đã học được phép loại trừ chính lý trí
của mình khi bình giảng một bài thơ trữ tình trong sáng như Đây thôn Vĩ Dạ chăng? Hàn Mặc Tử
không bao giờ bị điên, không có bài thơ nào, câu thơ nào của ông điên cả, dù
ông có đề tên bài là “Anh điên”, “Em điên” đi nữa. Chúng tôi đành phải chép ra
đây bài thơ “Anh điên” để thấy thơ Hàn Mặc Tử và chính ông chẳng hề điên tí
nào, thậm chí còn rất tỉnh táo, tuân thủ cái logic hiện thực trữ tình một cách
rất lý trí như sau: “Anh nằm ngoài sự
thực / Em ngồi trong chiêm bao / Cách nhau xa biết mấy / Nhớ thương quá thì sao
// Anh nuốt phút hàng chữ / Anh cắn vỡ lời thơ / Anh cắn cắn cắn / Hơi thở đứt
làm tư!”. Còn đây, bài thơ “Em
điên” của Hàn thi sĩ vẫn cứ là một lý trí tỉnh táo dù tình cảm mấp mé
bờ mê bến ảo đi nữa: "Em xé toang
hơi gió / Em bóp nát tơ trăng / Em túm muôn trời lại / Em cắn vỡ hương ngàn //
Em cười thì sao rụng / Em khóc thì đá bay / Em nhớ chàng quá Trí / Mà chàng vẫn
không hay!".
Có thể Tiến
sĩ Chu Văn Sơn chỉ căn cứ vào những lời tuyên bố của nhóm thơ "loạn"
Quy Nhơn thời Hàn Mặc Tử, hay căn cứ vào lời tuyên bố về thơ điên của chính nhà
thơ này, ví như việc Hàn thi nhân toan đặt tên tập thơ Đau thương viết trong
thời kỳ chữa bệnh phong tại trại phong Quy Hòa là “Thơ điên” mà vơ đũa cả nắm đối với Đây thôn Vĩ Dạ chăng? Nên nhớ rằng một người điên không bao giờ
thừa nhận mình điên cả. Ngay cả các thi sĩ cực đoan nhất của phái tượng trưng
hay phái siêu thực có tuyên bố mình làm thơ điên, mình điên loạn đi chăng nữa
thì cũng chỉ là một cách nói làm dáng, một “phong trào” giả điên mà thôi.
“Trường thơ loạn” Quy Nhơn với Hàn Mặc Tử và Chế Lan Viên tuy có những tuyên bố
“điên loạn” dị thường nhưng thơ của họ thực chất vẫn là phong cách trữ tình
truyền thống pha một tí xíu lãng mạn hoặc chút chút gia vị tiêu ớt tượng trưng
mà thôi. Cả hai nhà thơ này chỉ “điên” trong tuyên bố cho hợp thời trang tượng
trưng, siêu thực chứ còn thơ họ hoàn toàn tỉnh táo, chẳng có một tẹo điên nào.
Bình văn,
giảng thơ là căn cứ vào văn bản, chứ không căn cứ vào những tuyên bố ngoài văn
bản dù của chính tác giả. Trong trường hợp Đây thôn Vĩ Dạ, một bài thơ trong sáng, mộng mơ, hy vọng, giản
dị, nhà thơ mượn “Vĩ Dạ”, mượn “Em” để tỏ tình với trời đất, với cuộc đời. Bài
thơ này chính là niềm hy vọng, là tình yêu, là tấm lòng thiết tha với trần thế,
ràng buộc hồn mình với tạo vật của tác giả. Bài thơ toàn nắng với trăng, có một
thoáng "buồn thiu" của dòng nước lặng, nhưng ngay sau đó, ánh trăng
đến phả lòng yêu đời xuống bến sông trăng. Cả bài thơ là niềm yêu đời khôn
xiết, sao Tiến sĩ Chu Văn Sơn dám bảo rằng Đây thôn Vĩ Dạ toàn là tuyệt vọng? Còn việc Tiến sĩ Sơn cho
rằng bài thơ này có nội dung đau thương và hình thức điên thì không còn có thể
bàn luận gì được với ông nữa rồi. Nhận thức về toàn bộ thơ Hàn nói chung và Đây thôn Vĩ Dạ nói riêng sai lạc
trăm phần trăm như thế thì bài bình thơ sao có thể đúng cho được? Chỉ xin dẫn
ra đây một dẫn chứng về lối bình thơ dung tục, phi thơ của Chu Văn Sơn khi bình
câu “Vườn ai mướt quá xanh như ngọc” để bạn đọc thấy khoảng cách giữa cảm nhận
của nhà bình giảng thơ và nhà thơ là "nghìn trùng xa cách" như thế
nào:
"...Cau có dáng mảnh dẻ, bóng đổ xuống vườn
trong nắng mai, in thành những đường tinh tế như kẻ chỉ xuống lối đi, xuống
cảnh vật. Thân cau chia làm nhiều đốt đều đặn, cau khác nào như một cây thước
mà thiên nhiên dựng sẵn trong vườn dùng để đo mực nắng. Nắng mai rót vào vườn
cứ đầy dần theo từng đốt, từng đốt. Đến khi tràn đầy thì nó biến cả khu vườn
xanh thành một viên ngọc lớn..." (Ba đỉnh cao Thơ Mới, tr. 260,261)
Điều kinh
ngạc lớn nhất của chúng tôi là một bài bình thơ sai lạc như thế này, lại liên
tục được in trên nhiều cuốn sách tham khảo cho học sinh sinh viên. Bảo nội dung
thơ Hàn Mặc Tử là đau thương còn hình thức thơ ông là hình thức điên như sự
bình giải phi văn bản, phi thơ này của Tiến sĩ Chu văn Sơn thì quả tình là một
cách hữu hiệu nhất xóa bỏ tài năng thơ của Hàn thi nhân, không cứ chỉ trong bài
Đây thôn Vĩ Dạ. Lại nữa, ông
Chu Văn Sơn là một người hay lên giảng thơ văn trên đài truyền hình Việt Nam
cho cả nước học tập. Liệu khi ông lên truyền hình giảng “Đây thôn vĩ Dạ cũng là thơ điên” thì có làm điên đầu cả nước hay
không?
Chỉ với một
bài thơ giản dị, dễ hiểu như Đây thôn
Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử mà Tiến sĩ Chu Văn Sơn còn chưa hiểu, còn bình
giảng sai đến kinh ngạc như trên, thì thử hỏi, làm sao ông có đủ khả năng làm
nên một cuốn sách nghiên cứu phê bình tuyệt vời như Văn Giá vừa ca ngợi hết lời
trên báo Văn Nghệ?
*.
TRẦN MẠNH
HẢO
Địa chỉ: Số nhà 220/22 phố Hồ Văn Huê,
quận Phú
Nhuận, thành phố Sài Gòn
Email: hungdimy@yahoo.com
.
.............................................................................................................
- Cập nhật từ email: ngocthai1948@gmail.com, ngày 12.01.2017.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích
đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét