LỊCH
SỬ HÌNH THÀNH CÁC VÙNG
LÃNH
THỔ NGA
*
Từ khi lập quốc đến nay, nước Nga luôn là
một quốc gia rất kín tiếng nhưng lại vô cùng quyền lực của thế giới. Nếu so
sánh với một siêu cường khác của thế giới là Mỹ thì Nga là một đất nước có lịch
sử hình thành trước Mỹ nhưng xét trên bình diện văn minh toàn thế giới, Nga vẫn
là một quốc gia trẻ nếu so với các nền văn minh lâu đời trên thế giới như Ấn
Độ, Ai Cập, Trung Đông Lưỡng Hà hay Trung Quốc. Tuy nhiên, đến nay thế giới đều
thừa nhận Nga là một quốc gia vĩ đại.
Bài này viết về quá trình nước Nga sáp
nhập các quốc gia khu vực Trung Á. Trung Á trở thành đấu trường cho “cuộc chơi
lớn” giữa hai đế quốc Nga và Anh. Chính sự xuất hiện của người Anh trong khu
vực đã khiêu khích Nga chinh phục vùng đất này.
Trung Á trải dài từ thảo nguyên Kazakhstan
đến Afghanistan và từ biển Caspian đến biên giới Trung Quốc. Khu vực này trở
thành vụ bành trướng lãnh thổ lớn cuối cùng của đế quốc Nga trước khi bị sụp đổ
năm 1917.
Trong một thời gian dài đế quốc Nga không
dám can thiệp vào tình hình khu vực Trung Á. Những vùng lãnh thổ mà ngày nay
bao gồm Kazkhstan, Tadjikistan, Turmenistan, Kirghizistan và Uzbekistan, từng
được ví là nồi hơi thực sự. Hàng chục bộ lạc và quốc gia nhỏ bé đã tiến hành
các cuộc chiến tranh khốc liệt dai dẳng và xung đột đẫm máu chống lại nhau.
Hãn quốc Kokand và Khiva (Khwarezm), cũng
như tiểu vương quốc Bukhara (trước năm 1785 là hãn quốc Bukhara) từng là những
quốc gia lớn nhất tại Trung Á. Thậm chí vào thế kỷ XVIII, nơi đây vẫn còn phổ
biến những quy định phong kiến thời Trung cổ và chế độ nô lệ.
Năm 1714, Sa hoàng Nga Pyotr Đại đế phái
đến hãn quốc Khiva đoàn thám hiểm quân sự, với mục đích thăm dò thực lực của
những nước láng giềng Trung Á. Đội quân 6 nghìn người được huấn luyện và vũ
trang tốt hơn dưới sự chỉ huy của hầu tước Aleksandr Beskovich Cherkassky đã dễ
dàng đánh tan quân đội 24 nghìn binh của nhà vua Shergazi. Khi đó, nhà cầm
quyền Khiva đã đề xuất ngưng chiến, nhưng sau đó bất ngờ tấn công, tàn sát và
bắt binh lính Nga làm tù binh. Thủ cấp của hầu tước Aleksandr Beskovich
Cherkassky được gửi tặng nhà vua Bukhara.
Trong thế kỷ XVIII, Nga đã tích cực khai
phá thảo nguyên Kazakhstan và tiến đến gần biên giới các quốc gia Trung Á.
Những bộ tộc người Cozak đã tình nguyện chuyển sang chịu sự cai trị của Sa
hoàng. Họ tìm kiếm ở người Nga sự bảo vệ khỏi những trận tập kích nguy hiểm của
người Dzungar láng giềng. Trong khi đó, nhóm bộ tộc người Cozak sinh sống ở khu
vực Semirechye, phía Nam Kazakhstan bây giờ, cũng như một phần lãnh thổ phía
Tây Trung Quốc và Uzbekistan ngày nay thì vẫn chịu lệ thuộc hãn quốc Kokand về
mặt chính trị.
Cùng chung sống khá hòa bình giữa Nga và
các quốc gia Trung Á đã chấm dứt vào giữa thế kỷ XIX. Nguyên nhân là do trong
khu vực xuất hiện một “đấu thủ” mới nguy hiểm, đó là nước đế quốc Anh. Sau khi
củng cố vị thế ở khu vực Hindustan, người Anh đã tích cực tiến về phía Bắc,
hòng gia tăng ảnh hưởng của mình lên Afghanistan, Bukhara, Kokand và Khiva. Khi
tại các thành phố Trung Á xuất hiện những nhà ngoại giao và nhân viên mật vụ Anh
quốc, nước Nga đã quyết định chuẩn bị tấn công phủ đầu. Trung Á trở thành đấu
trường, hay còn gọi là “cuộc chơi lớn” giữa hai đế quốc.
Sự bành trướng của Nga sang khu vực Trung
Á được lý giải là do nguyên nhân kinh tế. Cuộc nội chiến ở Mỹ nổ ra năm 1861 đã
dẫn đến sự sụt giảm nghiêm trọng nguồn cung bông sợi sang Nga, giáng một đòn
mạnh vào ngành công nghiệp dệt may của nước này. Trước tình hình đó, đòi hỏi
phải nhanh chóng có nguồn cung nguyên liệu ổn định, điều mà hãn quốc Kokand và
tiểu vương quốc Bukhara có thể thay thế.
Trên thực tế, các quốc gia Trung Á lúc đó
không có cơ hội để đối đầu với quân đội đế chế Nga. Công tác huấn luyện chiến
đấu của những nước này vẫn chưa được tốt, trong khi chỉ một phần tư quân lính
được trang bị hỏa khí. “Hãn quốc Kokand không có quân đội chính quy. Người
Kokand có pháo binh, nhưng đội pháo binh này lại rất non yếu”, nhà sử học
nghiên cứu về phương Đông Vladimir Velyzminov Zehnov viết trong những năm 1850.
Ưu thế vượt trội của người Khiva, Bukhara
và Kokand trong việc đối đầu với quân Nga được huấn luyện tốt đôi khi không thể
hiện được vai trò gì. Ngày 29-6-1865, một đội quân nhỏ (1300 người) dưới sự chỉ
huy của tướng Mikhail Chernyaev đã đánh chiếm một trong những thành phố lớn và
giàu có nhất của hãn quốc Kokand là Tashkent, được bảo vệ bởi lực lượng 30
nghìn quân. Hai năm sau, thành phố này trở thành trung tâm hành chính của Toàn
quyền Turkestan được thành lập tại khu vực Trung Á.
Ngày 14-6-1868, trong trận đánh tại
Zerabulak, quân đội 30 nghìn binh của thủ lĩnh Hồi giáo Muzaffar đã bị đội quân
2 nghìn binh của tướng Nga Konstantin Kaufman đánh bại, cuối cùng dẫn đến sự
thất bại của tiểu vương quốc Bukhara. Năm 1873, hãn quốc Khiva cũng chịu chung
số phận, còn 3 năm sau đó là hãn quốc Kokand.
Một trong những chiến dịch khó khăn nhất
đối với quân đội đế quốc Nga trong quá trình xâm chiếm Trung Á là việc chinh
phục các bộ tộc người Tekkes, vốn sinh sống trên lãnh thổ của Turkmenistan ngày
nay. Riêng trong lúc vây hãm và tấn công pháo đài Geok Tepe vào tháng 1-1881,
quân đội Nga đã chịu tổn thất hơn 1000 người. Trong khi đó, trong các trận đánh
ác liệt nhất chống lại người Bukhara và Khiva, tổn thất phía Nga chỉ vài chục
sinh mạng.
Cùng với việc tự nguyện sáp nhập vào đế
quốc Nga của các bộ tộc người Merv năm 1884, cũng như việc quân đội Nga tiến về
biên giới Afghanistan lúc đó chịu sự bảo hộ của Anh quốc, thì quá trình chinh
phục Trung Á mới kết thúc. Sau khi chính quyền mới lên thay, chế độ nô lệ mới
được xóa bỏ và chấm dứt những xung đột kéo dài nhiều thế kỷ tại đây. Tuy nhiên,
không phải toàn bộ các lãnh thổ trong khu vực đều được sáp nhập vào đế chế Nga.
Tiểu vương quốc Bukhara và hãn quốc Khiva về mặt hình thức vẫn duy trì nền độc
lập của mình dưới sự bảo hộ của đế quốc Nga. Điều đó cho phép Nga kiểm soát một
cách hiệu quả những vùng đất này, mà không tốn nhiều chi phí. Đến năm 1920, nền
độc lập của hai quốc gia này cuối cùng đã bị những người Bolshevik bãi bỏ.
Sự xuất hiện của người Anh tại khu vực
Trung Á đã khiêu khích sự bành trướng của đế quốc Nga. Nước Anh đành bất lực
đứng nhìn những thành quả của đối thủ địa chính trị của mình. London trải qua
cuộc khởi nghĩa lớn Xipay ở Ấn Độ năm 1857-1859, nên không còn sức và nguồn lực
để tham gia xung đột công khai với Nga.
Mặc dù Trung Á bị mất đối với người Anh,
nhưng họ bảo vệ rất kỹ đường đến Afghanistan và Ấn Độ trước người Nga. Năm
1885, khi giữa quân đội Nga và Afghanistan nổ ra xung đột biên giới trên sông
Kushka, thì nước Anh chỉ còn cách một bước nữa là tuyên chiến với Nga. Suốt
những năm sau đó, hai bên nhiều lần ngồi vào bàn đàm phán để phân định tầm ảnh
hưởng trong khu vực.
“Cuộc chơi lớn” giữa hai đế chế chỉ kết
thúc vào năm 1907, sau khi ký kết Hiệp ước Nga-Anh. Hiệp ước này đã chấm dứt
việc hình thành khối quân sự-chính trị với sự tham gia của Nga, Anh và Pháp, hay
còn gọi là Liên minh ba bên.
*.
TÁC
GIẢ (đang cập nhật)
Địa chỉ: (đang cập nhật)
Email: (đang cập nhật)
Điện thoại: (đang cập nhật)
…………………………………………………………………………
- Cập nhật từ messenger facebook Đoàn Chính Vương
ngày 06.06.2021.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng
Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
0 comments:
Đăng nhận xét