ĐỌC “NGUYỄN TRÃI TRƯỚC
GIỜ TRU DI”
THƠ TRẦN MẠNH HẢO
(Tác giả Châu Thạch)
Đối với tôi, nhà thơ Trần Mạnh Hảo là con voi trắng trong rừng
văn chương, còn tôi chỉ là tên mù lang thang trong khu rừng ấy. Theo như chuyện
ngụ ngôn nước ta, tên mù làm sao tả voi cho đúng, có tả chăng thì chỉ tả chưa
chắc đúng cái đuôi, cái vòi, cái tai hay cái chân con voi mà thôi. Thế nhưng
câu chuyện ngụ ngôn cho biết 4 tên mù có tả voi thật, rồi chúng cải nhau vì tên
nào cũng cho rằng mình tả đúng con voi. Với tôi, nói chi đến sự nghiệp văn
chương của Trần Mạnh Hảo, chỉ bài thơ “Nguyễn Trãi trước giờ tru di”
của ông đã là con voi đối với tôi rồi. Thế nhưng, bởi yêu mến tiếng voi rống
trong rừng khuya, bởi linh tính thấy voi trong tâm tưởng, tôi thử rờ và tả con
voi, hay nói trắng ra, viết về bài thơ “Nguyễn Trãi trước giờ tru di”
bằng suy tư hạn hẹp, bằng lời văn thô thiển của mình, bởi vì nếu tôn trọng
quyền tự do thì không ai cấm tên mù tôn vinh điều mình ưa thích.
Tôi xin vào đề ngay với khổ thơ đầu tiên của bài thơ:
Trên
đường pháp trường con dâu ta trở dạ
Tiếng
cháu thét chào đời như tiếng ngàn chim lợn báo tang
Đội ơn
vua ban tã lót
Để cháu
khỏi bị chém trần truồng trên thớt
Khổ thơ hay chổ nào? Hay ở chổ “chim lợn báo tang”. Theo
quan niệm dân gian, chim lợn là loài chim báo điềm xấu. Khi chim lợn kêu liên
tục là điềm báo có người sẽ chết. Đứa bé chào đời và tiếng khóc của nó lúc ấy
là niềm vui cho gia đình và nói rộng ra là niềm vui cho cả thế gian. Thế nhưng
ở đây tiếng khóc chào đời của một đứa bé lại là tiếng thét, và tiếng thét ấy
ghê rợn như tiếng ngàn chim báo tang. Thật ra, tiếng khóc chào đời của đứa bé
không phải là tiếng thét vì nó không biết gì. Tiếng khóc chào đời của đứa bé
trở thành tiếng thét trong lòng Nguyễn Trãi, trong lòng ba họ Nguyễn Trãi và
tồn tại trong lòng lịch sử người Việt phản đối nỗi hàm oan mãi mãi khi nước ta
còn. Nhà thơ Trần Mạnh Hảo đã chiếu lên màn hình đoạn đầu cuốn phim những hình
ảnh lạ lùng, độc đáo mà xưa nay chưa có đạo diễn nào nghĩ ra. Đúng lý hình ảnh
ban đầu phải là một đoàn người bị cùm tay, lê thê kéo chân ra pháp trường dưới
những làn roi vọt. Thế nhưng, nhà thơ Trần Mạnh Hảo đã làm ngược lại, cho sự
sinh trước sự tử, khiến hình ảnh được phơi bày ảm đạm hơn, đau thương hơn và làm
cho nghịch lý của đời đối xứng trước mắt ta.
Khổ thơ còn hay chổ nào nữa? Vâng, hay ở chổ “Đội ơn
vua cho tả lót/ Để cháu khỏi bị chém trần truồng trên thớt”. Đứa trẻ mới
sinh ra đã bị chém, vậy chém trần truồng hay chém có tả lót khác gì nhau đâu.
Chẳng qua hai chữ “Đội ơn” chỉ là tiếng cười khảy hay lời châm biếm để
nói lên cái lương tâm cặn bã của bậc đế vương. Ai đọc hai câu thơ nầy có khi
nghĩ đó là hồng ân của thiên tử, nhưng tôi đoán chắc khi viết hai câu thơ nầy
Trần Mạnh Hảo không nghĩ đó là hồng ân. Nhà thơ muốn dùng ẩn dụ sâu xa để ám
chỉ một điều chua cay xảy ra trong thời đó. “Đội ơn vua ban tả lót”
không phải là một lời tạ ơn. Đây là tiếng thét đau thương, tiếng kêu oan ức vì
sự bất công và tiếng rên bi thiết mà lòng ta khi đọc thơ, thấy rõ tính chất dã
man, cặn bã, xấu xa và lương tâm bị chết của vua quan thời đó.
Vậy bây giờ xin mời đọc khổ thứ 2 của bài thơ:
Ôi con
đường ba họ ta đến nơi thọ hình
Sao dài
hơn đường mười năm Lam Sơn phò Thái Tổ
Ông Cao
Xanh bỏ kinh thành về rừng xưa ở
Nơi vua
lấy đất làm ngai, tình huynh đệ làm long bào
Nơi ta
mót dần xã tắc cho vua như mót lúa
Khổ thơ thứ 2 hay ở chổ nào? Hay ở chổ con đường ra pháp trường
dài hơn con đường ở núi Lam Sơn. Hay ở chổ ông Cao Xanh tức ông Trời đã “bỏ
kinh thành về rừng xưa ở”. Đây có lẽ không phải là suy tư của Nguyễn Trãi
trên đường ra pháp trường, vì trước cái chết không mấy ai có tâm trí ổn định để
suy nghĩ xa vời. Đây là lời nói thay của Trần Mạnh Hảo, nhà thơ đồng cảm với
người xưa, thổn thức với tâm trạng của nhân tài khi bị sa cơ thất thế. Nhà thơ
dùng thời gian tâm ly, lấy cái ngắn để so với cái dài, lấy thời gian khi gian
truân để so với thời gian khi thành cuộc, mỗi câu thơ như tiếng thở dài, như
lời kể lể, làm cho con đường ra pháp trường dường như dài hơn con đường 10 năm
ở núi Lam Sơn thật.
Qua khổ thơ thứ 3, thứ 4 và thứ 5, nhà thơ Trần Mạnh Hảo để cho
Nguyễn Trải thấm thía với con đường dài của đời minh, chua chát với xã tắc mà
mình phụng hiến một đời:
Chừng
như ta đã đi con đường này từ ải Bắc
Tiễn
cha già hay đưa tiễn đời ta?
Đêm mưa
đá, mưa tròng ngươi, mưa xuống nghìn con mắt
Ôi xã
tắc
Con
đường nào cũng dẫn đến pháp trường
Bàn tay
chỉ đường nào cũng bàn tay đao phủ
Thân
tùng bách há phải thân mùng tơi
Mây
trắng xưa ơi
Sao giờ
toàn những đám mây mưng mủ
Ta
thương xã tắc không mất về tay giặc
Lại mất
về tay bọn gian thần
Triều
đình ai cũng là Lê Sát
Mắt
thiên tử như Nam hải, đố ai lấp đầy giai nhân
Luân
thường đem gác gác bếp
Chỉ ba
ông đầu rau nhìn thấy dân
Ba khổ thơ nầy hay ở chổ nào? Hay ở chổ “Đêm mưa đá,
mưa tròng người, mưa xuống nghìn con mắt”. Theo niềm tin dân gian, nằm mơ
thấy mưa đá trên đầu là điềm tai nạn sắp đến. Nguyễn Trãi là bậc khai quốc công
thần mà 3 họ phải ra pháp trường vì bị vu oan, cho nên mưa đá trong đêm là nước
mắt của trời, của thiên nhiên đồng cảm. Nước mắt ấy đọng thành đá là biểu hiện
nỗi hàm oan động đến đất trời. Nước mắt ấy cũng như tròng người, như nghìn con
mắt tái tê hóa đá vì bất lực khi nhìn thấy xã tắc mà người ngay như Nguyễn Trãi
đi con đường nào cũng dẫn đến pháp trường, bất lực khi nhìn thấy nhân tài cạn
kiệt ở giai cấp lảnh đạo: “Luân thường đem gác gác bếp/ Chỉ ba ông đầu rau
nhìn thấy dân”.
Khổ thơ thứ 6 nhắc đến nhưng trung thần bị giết oan thời
xưa bên Trung Quốc. Nguyễn Trãi cất tiếng gọi Thị Lộ, tiếng than của ông như
tiếng kêu tuyệt vọng vì trong giờ phút sắp lâm chung, Nguyễn Trãi thấy quyền
lực đen còn vững chắc:
Ôi Hàn
Tín, Phạm Tăng, Phàn Khoái
Gió
trung thần đang hú gọi hồn đi
Dưới
vòm trời Lã Hậu
Mưa tru
di đỏ rực gió lăng trì
Lẽ nào
gươm Hán Cao Tổ cùn đến vậy?
Thị Lộ
ơi, dưới lòng sông hẳn nàng nóng ruột đợi ta
Rắn
quyền lực muôn đời còn phục đấy
Đôi ta
bị trói chặt vào nhau bằng dây trói mãng xà
Khổ thơ thứ 6 hay ở chổ nào? Hay ở chổ “Rắn quyền lực muôn
đời còn phục đấy/ Đôi ta bị trói chặt vào nhau bằng dây trói mãng xà”. Hai
câu thơ nầy nói đến rắn, tưởng như là nhà thơ nhắc lại tiếng đồn trong dân gian
rằng bà Thị Lộ (vợ lẽ của Nguyễn Trải) nguyên là con rắn ở trong vườn nhà tại
làng Nhị Khê mà Nguyễn Trãi đã giết 3 con của nó trước đây. Sau nầy Thị Lộ hoá
thành giai nhân tài sắc vẹn toàn, lấy Nguyễn Trãi và gây ra vụ thảm án Lệ Chi
Viên tru di tam tộc để trả thù. Thật ra chữ “rắn” ở đây, nhà thơ
nói rõ là “rắn quyền lực”, tức là để chỉ bọn cầm quyền gian ác, ngày xưa
là vua quan, ngày nay là bọn cầm quyền bính trên tay. Thứ rắn đó chính là
SaTan, là ma quỷ, có từ thời sáng thế kỷ đến nay, chúng gian manh độc ác, quấn
chặt nhân tài, trói chặt xã hội, làm cho không phát triển được vì lợi ích cá
nhân của nó.
Qua hai khổ thơ sau, lại đội ơn vua không trói bọn trẻ, lại đội
ơn vua cho cõng bọn trẻ ra pháp trường:
Vẫn
biết vân cẩu bày trò sinh diệt chơi
Lịch sử
cợt đùa sai đúng
Sao cứ
quặn lòng nhìn đám trẻ lôi thôi
Đội ơn
vua không trói chúng
Tội
chết chém còn được ơn vua ban đao phủ cõng
Giá chỉ
mình ta chui qua lỗ nẻ giữa đất dày trời cao
Ừ, mây
mù vừa làm cỏ sạch trăng sao
Chợt
gió dữ tru di mây trời từng đám
Mặt
trời văng ra như đầu thánh hiền bị trảm
Tôi không dám chắc sử sách có ghi lại ân huệ của vua thời đó cho
việc tru di tam tộc Nguyễn Trãi hay không. Tôi nghĩ ân huệ vua ban để Nguyễn
Trãi tạ ơn chỉ là hư cấu của nhà thơ Trần Mạnh Hảo. Nhà thơ cố ý nhắc đi nhắc
lại những đặc ân rất nhỏ của vua cho một khai quốc công thần mà Nguyễn Trãi đội
ơn, mục đích chỉ để trình bày tấm lòng tận trung của Nguyễn Trãi, để khẳng định
Nguyễn Trãi là một trung thần không thể giết vua. Trong 2 khổ thơ nầy, các câu
thơ “Ừ, mây mù vừa làm cỏ sạch trăng sao / chợt gió dữ tru di mây trời từng
đám / Mặt trời văng ra như đầu thánh hiền bị trảm” thật khó hiểu. Tôi
nghĩ đây là giờ hành quyết bắt đầu. Đêm đã qua và mặt trời ló dạng. Ban đêm
trời mưa đá và mây mù đã che hết trăng sao. Bình minh đến, gió tru di hay thổi
nhưng đám mây bay đi hết để cho mặt trời ló dạng. Mặt trời trong giờ hành quyết
đỏ như máu của chiếc đầu bị trảm, thảm thương như chiếc đầu của bậc thánh hiền
bị rơi ra, chớ không bình thường như đầu của tên tội phạm. Chỉ 3 câu thơ thôi,
nó khó hiểu nhưng hiểu ra thì ta thấy một cảnh tượng bi thương cùng cực mà lời
thơ mô tả .
Khổ thơ chót chỉ là những câu hỏi “ngu ngơ”, sự ngu
ngơ biểu hiện một con người đơn sơ, chơn chất, thiệt thà, vì vậy mới thua thiệt
trên đường hoạn lộ:
Sao
phép nước dùng dao chém đại thần
Để chém
trẻ sơ sinh?
Mai sau
lấy gì chém sông núi?
Đầu
người đang rụng quanh ta
Máu là
nước lũ Hồng Hà dời non
Hồn ta
là đứa trẻ con
Đi vào
cõi chết vẫn còn ngu ngơ
Nỗi oan
không chết bao giờ
Ta còn
bị chém dọc bờ thế nhân.
Trần Mạnh Hảo đã cho Nguyễn Trãi nhận ra “Hồn ta là đứa trẻ
con” trước khi bị trảm. Thật dễ nực cười cho những ai có tâm hồn thực tế,
vì họ sẽ chê thơ Trần Mạnh Hảo, bởi họ cho rằng Nguyên Trãi làm đến chức Học Sĩ
mà là trẻ con sao được. Thật ra Trần Mạnh Hảo tuyệt vời khi đặt tâm hồn ngu ngơ
của Nguyễn Trãi vào đây để làm một kết luận của bài thơ. Bởi vì từ cổ chí kim,
những anh hùng lấp biển vá trời đều là người thật thà ngu ngơ không khác gì
Nguyễn Trãi, do đó họ dầu bị đời vùi dập nhưng tên tuổi họ trường tồn cũng sông
núi, hình tượng họ được dựng lên trên đất và trong lòng loài người để tôn vinh
họ ngàn năm. Những bậc vĩ nhân như Nguyễn Trãi, họ thật ngu ngơ về tranh dành
danh lợi, ngu ngơ về hiếp đáp dân lành, ngu ngơ về tham nhũng tài lộc, nhưng
ngược lại, họ là những thánh nhân, rất khôn ngoan về đối nhân xử thế, thương
yêu tha nhân, anh hùng cứu nước…v.v. Tôi nghĩ, với một tâm hồn thánh, Nguyễn
Trãi chưa chắc nhận ra mình ngu ngơ ở phút chót, chẳng qua khổ thơ là của Trần
Mạnh Hảo, nhà thơ muốn thổ lộ cho người đời biết sự quý trọng tinh trong của
một tâm hồn vỹ nhân hiền sĩ thời xa xưa, và cũng gởi vào đó một tâm sự của
chính mình về thời đại ngày nay. Đọc mỗi bài thơ của Trần Mạnh Hảo, như đi vào
một kho văn chương. Hãy nhìn và hãy ngắm tuỳ theo mắt thẩm mỹ của mỗi người, ta
sẽ thấy trong thơ Trần Mạnh Hảo, có sự trong sáng vô biên của thơ còn ẩn chứa
những lung linh nhiều điều suy nghiệm sâu xa dành cho mắt ai tinh tế.
Kính thưa nhà thơ Trần Mạnh Hảo và bạn đọc. Tôi tự nhận mình là
con Dế Già gáy dưới cỏ, nay con Dế Già lại muốn làm tên người mù sờ voi. Vậy
cho nên xin tác giả bài thơ và quý vị cứ đọc như tường thuật của tên người mù
sờ voi. Hãy cười vui và tha thứ những ý tứ bá vơ, những suy tư sai trật. Thành
thật cảm ợn ./.
NGUYỄN TRÃI TRƯỚC GIỜ TRU DI
Trên
đường pháp trường con dâu ta trở dạ
Tiếng
cháu thét chào đời như tiếng ngàn chim lợn báo tang
Đội ơn
vua ban tã lót
Để cháu
khỏi bị chém trần truồng trên thớt
Ôi con
đường ba họ ta đến nơi thọ hình
Sao dài
hơn đường mười năm Lam Sơn phò Thái Tổ
Ông Cao
Xanh bỏ kinh thành về rừng xưa ở
Nơi vua
lấy đất làm ngai, tình huynh đệ làm long bào
Nơi ta
mót dần xã tắc cho vua như mót lúa
Chừng
như ta đã đi con đường này từ ải Bắc
Tiễn
cha già hay đưa tiễn đời ta?
Đêm mưa
đá, mưa tròng ngươi, mưa xuống nghìn con mắt
Ôi xã
tắc
Con
đường nào cũng dẫn đến pháp trường
Bàn tay
chỉ đường nào cũng bàn tay đao phủ
Thân
tùng bách há phải thân mùng tơi
Mây
trắng xưa ơi
Sao giờ
toàn những đám mây mưng mủ
Ta
thương xã tắc không mất về tay giặc
Lại mất
về tay bọn gian thần
Triều
đình ai cũng là Lê Sát
Mắt
thiên tử như Nam hải, đố ai lấp đầy giai nhân
Luân
thường đem gác gác bếp
Chỉ ba
ông đầu rau nhìn thấy dân
Ôi Hàn
Tín, Phạm Tăng, Phàn Khoái
Gió
trung thần đang hú gọi hồn đi
Dưới
vòm trời Lã Hậu
Mưa tru
di đỏ rực gió lăng trì
Lẽ nào
gươm Hán Cao Tổ cùn đến vậy?
Thị Lộ
ơi, dưới lòng sông hẳn nàng nóng ruột đợi ta
Rắn
quyền lực muôn đời còn phục đấy
Đôi ta
bị trói chặt vào nhau bằng dây trói mãng xà
Vẫn
biết vân cẩu bày trò sinh diệt chơi
Lịch sử
cợt đùa sai đúng
Sao cứ
quặn lòng nhìn đám trẻ lôi thôi
Đội ơn
vua không trói chúng
Tội
chết chém còn được ơn vua ban đao phủ cõng
Giá chỉ
mình ta chui qua lỗ nẻ giữa đất dày trời cao
Ừ, mây
mù vừa làm cỏ sạch trăng sao
Chợt
gió dữ tru di mây trời từng đám
Mặt
trời văng ra như đầu thánh hiền bị trảm
Sao
phép nước dùng dao chém đại thần
Để chém
trẻ sơ sinh?
Mai sau
lấy gì chém sông núi?
Đầu
người đang rụng quanh ta
Máu là
nước lũ Hồng Hà dời non
Hồn ta
là đứa trẻ con
Đi vào
cõi chết vẫn còn ngu ngơ
Nỗi oan
không chết bao giờ
Ta còn
bị chém dọc bờ thế nhân.
*
Sài gòn 9-93
TRẦN MẠNH HẢO
Mời nhấp chuột đọc thêm:
- Các bài phê
bình, cảm nhận thơ0
- Các bài viết về
Chuyện làng văn0
- Đặng Xuân Xuyến
- Cảm nhận thơ văn 1l
- Đặng Xuân Xuyến
- Cảm nhận thơ văn 2l
Mời nghe Đặng Xuân Xuyến đọc bài thơ QUÊ NGHÈO:
*.
CHÂU THẠCH
(Trương Văn Trạn)
Địa chỉ: 75 Phan Kế Bính,
Thuận Phước,
Hải Châu, thành phố Đà
Nẵng.
Điện
thoại: 0929128967 - 0842267607
Email: truongvantran@hotmail.com
…………………………………………………………………………
- Cập nhật theo nguyên bản từ email tác giả gửi ngày 30.08.2023.
- Ảnh dùng minh họa cho
bài viết được sưu tầm từ nguồn: internet.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
0 comments:
Đăng nhận xét