LÊ TRƯỜNG HY VÀ BÍ ẨN NGÀY SINH
HOÀNG HẬU NAM PHƯƠNG
Từ khi cô Mariette Nguyễn Hữu Hào gặp vua Bảo Đại
trong một buổi tiếp tân tại Đà Lạt vào tháng 2.1933 cho đến lễ cưới và phong
hoàng hậu một năm sau, không có tài liệu chính thức nào ghi ngày sinh của hoàng
hậu được công bố. Đến năm 1943, Phủ Toàn quyền Pháp tại Đông Dương mới ấn hành
quyển Souverains et notabilités d’Indochine (“Vua chúa và thân
hào Đông Dương”)(1) in tại Hà Nội giới thiệu các nhân vật quan trọng tại 5
xứ Đông Dương. Trong trang dành cho hoàng hậu Nam Phương có ghi như sau: “Sinh
tại Sài Gòn (Nam kỳ) ngày 17 tháng 10 năm Giáp Dần (4 tháng 12 năm 1914), hoàng
hậu Nam Phương là ái nữ của cố Quận công Long Mỹ Nguyễn Hữu Hào” (2).
Ngày và năm sinh của hoàng hậu trong tài
liệu của chính quyền bảo hộ cũng ghi theo âm lịch như truyền thống Đông phương,
tiếp theo trong ngoặc là ngày tương ứng theo dương lịch. Từ đó, mọi người đều
xem ngày 4.12.1914 là ngày sinh của hoàng hậu Nam Phương ghi trong một tài liệu
chính thức không ai chối cãi được.
Năm 1995, tức hơn nửa thế kỷ sau tài liệu
của Phủ Toàn quyền, Hội đồng trị sự Nguyễn Phúc tộc cho xuất bản một tập Nguyễn
Phúc tộc thế phả dày 477 trang, khi viết về hoàng hậu Nam Phương cũng
ghi những chi tiết ngày tháng giống như trên.
Thế nhưng trong cuốn Nam Phương, hoàng
hậu cuối cùng của Việt Nam của nhà sử học người Pháp xuất bản năm
2019, tác giả François Joyaux khẳng định trong phần đầu quyển sách ngày sinh
của hoàng hậu Nam Phương là 14.11.1913, như khắc trên tấm bia nhỏ nơi mộ hoàng
hậu. Kèm theo là một ghi chú đưa về phần cuối sách nguyên văn như sau: “Người
ta đôi khi có thấy, kể cả trong các văn bản chính thức, ngày 4.12.1914. Đó là
một điều sai lầm. Nguyên nhân là ngày sinh thật sự 14.11.1913 không thuận lợi
đối với các chiêm tinh gia của triều đình, và họ thay đổi ngày vào dịp đám
cưới, năm 1934. Hơn nữa, cần để cho hoàng hậu tương lai trẻ hơn nhiều so với
hoàng đế vì hoàng đế sinh ngày 22.10.1913, nghĩa là chỉ trước hoàng hậu có 3
tuần lễ mà thôi”. Nguồn của thông tin này là do cuộc nói chuyện với nhân vật
giấu tên ngày 27.10.2017.
Có một sự kiện quan trọng là hằng năm
triều đình đều tổ chức mừng sinh nhật của hoàng hậu vào ngày 17 tháng 10 âm
lịch. Vì tò mò, chúng tôi muốn biết ngày 14.11.1913 tương ứng với ngày nào theo
âm lịch. Trên mạng có nhiều trang cho phép chuyển đổi tức khắc một ngày dương
lịch sang âm lịch và ngược lại. Kết quả, ngày 14.11.1913 theo âm lịch là ngày
17 tháng 10 năm Quý Sửu.
Như vậy rất có thể các nhà chấm số tử vi
của triều đình thấy tuổi của hoàng hậu tương lai quá gần với tuổi vua Bảo Đại
bèn cho hoàng hậu trẻ đi đúng một năm, để hoàng hậu sinh năm Dần (1914) thay vì
năm Sửu (1913) và vẫn giữ nguyên ngày sinh theo âm lịch là ngày 17 tháng 10. Tổ
chức lễ sinh nhật hoàng hậu mỗi năm theo âm lịch là luôn luôn… đúng! Kết luận
là ngày sinh 14.11.1913 ghi trên mộ hoàng hậu có một lối giải thích hợp lý và
chúng ta có thể tin tưởng đó là ngày sinh thật sự của hoàng hậu Nam Phương.
Sau ngày tấn phong hoàng hậu, mỗi năm triều đình
tổ chức mừng sinh nhật hoàng hậu, gọi là lễ Trường Hy, rất long trọng. Năm 1935
lễ được tổ chức lần đầu tiên vào ngày 17 tháng 10 năm Ất Hợi, nhằm ngày
12.11.1935. Triều đình tổ chức lễ sinh nhật hoàng hậu căn cứ trên âm lịch,
không phải theo dương lịch. Tờ Hà Thành Ngọ Báo tường thuật
như sau:
Nhân dịp sinh nhật của Nam Phương hoàng
hậu, Chánh phủ Nam triều có thiết lễ Trường Hy vào ngày 17 tháng 10 ta
(12.11.1935).
Trước ngày lễ ngài hoàng hậu bận lễ phục
ngự qua 3 cung: Diên Thọ, Trường Sanh và Thái Bình làm lễ thỉnh an 3 ngài thái
hoàng thái hậu và thái hậu. Buổi trưa quan Thượng thư Bộ Lễ nghi Tôn Thất Quảng
vào Đại nội dâng lễ của triều thần mừng ngày Trường Hy.
Sáng 12.11 tại các cung và các điện đều
trần thiết theo ngày Đại khánh hỷ. Ngài Nam Phương hoàng hậu ngự xe rồng tới
cung Diễn Tâm, theo sau có các thái giám, cung nữ, văn phòng hoàng thượng và
quan Đại nội nghi lễ đại thần Bửu Thạch. Các ngài thân vương, các quan thượng
thư Viện Cơ mật, quan thượng thư Phủ Tôn nhân Ưng Bảng, quan trung quân Nguyễn
Hữu Tiển, quản đốc các đội lính tại Đại nội và các quan văn võ cũng tề tựu tại
cung Diễn Tâm.
Đúng giờ định, hoàng hậu ngự vào điện
chánh ngồi trên ghế vàng, các triều thần tới làm lễ mừng. Đoạn, đến các bà
vương phi, phủ thiếp, các bà mệnh phụ đến làm lễ sau. Lễ xong, ngài Nam Phương
đãi rượu mừng. Buổi chiều, quan Khâm sứ Trung kỳ Graffeuil cùng các quan trong
văn phòng và các vị cố vấn tại các bộ bận lễ phục vào điện Kiến Trung mừng
hoàng hậu. Các quan thượng thư đều dự lễ.
Tại các cửa Đông, Nam, Thái Bình đều có
lính bồng súng đứng hầu. Tối, tại các cửa thành và kỳ đài, các phố xá đều có
treo cờ…(4).
Thật là một đại lễ huy động tất cả các
quan văn võ của triều đình, của văn phòng hoàng đế, các bà vương phi, mệnh phụ
phu nhân, cả Khâm sứ Trung kỳ và cố vấn người Pháp tại các bộ, đều đến chúc
tụng ngày sinh nhật của hoàng hậu!
Năm 1936, lễ Trường Hy được tổ chức ngày 17 tháng
10 (năm Bính Tý), tức là ngày 30.11.1936. Tuy nhiên, theo tin các báo, mấy ngày
qua khí trời thay đổi, mưa nắng thất thường, cả hoàng hậu lẫn hoàng thượng đều
“ngọc thể bất an” nên không tham dự được các buổi lễ. Các buổi chầu của các đại
thần Viện Cơ mật cũng như Khâm sứ Trung kỳ đều hủy bỏ. Nhưng các cuộc thi đấu
thể thao, bóng tròn, bóng bàn, quần vợt, đua xe đạp, vẫn diễn ra theo đúng
chương trình. Khắp các đường phố, trước các dinh thự, công sở và các tư gia đều
treo cờ bay phấp phới. Nhân dịp lễ Trường Hy, Bộ Công tác đã mời Khâm sứ Trung
kỳ Maurice Graffeuil khánh thành lầu Bát Giác trên bờ sông Hương mới xây xong
một tuần trước đó. Lễ cắt băng khánh thành diễn ra như dự tính và sau đó quan
khách lên lầu chứng kiến cuộc đua thuyền trên sông Hương để mừng ngày lễ Trường
Hy (5).
Năm 1938, hoàng hậu sinh công chúa Phương
Liên ngày 3.11 tại Đà Lạt. Lễ Trường Hy 17 tháng 10 (năm Mậu Dần) nhằm ngày
8.12.1938 được tổ chức trong 4 ngày, từ tối thứ Sáu 2.12 (rước đèn) đến sáng
thứ Hai 5.12, kết hợp với lễ đầy tháng của công chúa Phương Liên. Chương trình
không có những nghi lễ triều đình, chủ yếu là những cuộc rước đuốc, dạo đèn,
tranh tài thể thao, đấu võ đài tranh giải “Công chúa Phương Liên”…
Tấm ảnh kèm theo bài viết này chụp vào
sáng thứ hai 5.12.1938. Trong ảnh có vua Bảo Đại, hoàng hậu Nam Phương, thái tử
Bảo Long hơn 2 tuổi, công chúa Phương Mai được 1 tuổi 4 tháng. Phía sau là bà
Graffeuil và Công sứ kiêm Đốc lý Đà Lạt Michel de Boiboissel. Hoàng hậu đang
dẫn thái tử và công chúa đến địa điểm học sinh các trường công và tư đang cầm
cờ tụ tập để chào đón và mừng hoàng hậu.
Năm 1939 hoàng hậu Nam Phương và các con vừa ở
Pháp về đến Huế đầu tháng 11. Tình hình căng thẳng vì Chiến tranh thế giới lần
thứ hai vừa bùng nổ. Lễ Trường Hy nhằm ngày 27.11 (17 tháng 10 năm Kỷ Mão) vẫn
được cử hành nhưng đơn giản đến mức tối thiểu. Tuy nhiên, Khâm sứ Trung kỳ
Maurice Graffeuil cùng với phái đoàn chính quyền bảo hộ vẫn đến điện Kiến Trung
chúc mừng hoàng hậu. Bản chúc từ của quan Khâm sứ Trung kỳ Maurice Graffenil
đọc trước mặt hoàng hậu Nam Phương trong dịp lễ Trường Hy của ngài có đoạn (chúng
tôi trích nguyên văn theo tài liệu xưa nên vài chỗ sẽ khác chính tả ngày
nay):
Lễ Trường Hy lại là một nhịp nữa cho chúng
tôi được sự hoan hỹ là chầu ngài ở nơi cảnh trí điều hòa nầy mà hình ảnh trong
ký ức của chúng tôi đều liên lạc với dấu vết kỹ niệm đấng Nữ-Quốc-Vương ngự tại
đấy. Ngài có ban cho tôi được phép nhắc lại cái giá trị đặc biệt của những kỹ
niệm đó, đối với tôi kể từ lần thứ nhất ngài mới ngự về bến nầy, và tôi được
cái vinh dự đến dâng lời kính phục chào mừng và cầu chúc đầu tiên. Kể từ ngày
huy hoàng đó, mỗi năm lễ Trường Hy dân lại cho tôi cái nhiệm vụ êm đềm là được
đến dâng lòng thành kính và lời cầu chúc. Mà ngày đó đã chóng thành ra một ngày
lễ chung cho quốc dân của như những lẽ xưa của hoàng triều. Năm nay tấm lòng
khoan đại của ngài không muốn cho trong ngày ấy có những cuộc vui chung ở chốn
đô hội, vì hiện nay ở mẫu-quốc bao nhiêu quả tim của kẻ phụ nữ làm vợ, làm mẹ
đương lo lắng cho người thân yêu của họ không biết ngày mai sẽ ra sao. Mà chính
những quả tim ấy, trước khi ngài từ giã đất Pháp, ngài đã nghe đánh theo một
nhịp, vừa đau đớn, vừa mãnh mẽ nhưng không phải sợ sệt mà lại đầy đẫy mối
thương tâm và chí tín ngưỡng là những đều mà lòng trắc ẩn của ngài đã hết sức
nhận rỏ. Ngài vừa mới hồi loan, những lời ngài ban đầu tiên e tõ cho chúng tôi
hay mối tình quyến luyến cao quí của ngài đối cùng nước Pháp, mối tình mà trong
những ngày khó khăn nầy, người Pháp chúng tôi rất lấy làm cảm-động. Và trong
khi cảm-động, tôi chỉ có thể tâu một lời là “Xin tạ ân ngài”.
Trước khi cầu chúc ngài hưởng toàn diễm
phúc, tôi muốn tâu lại lời kia để đáp tấm lòng nhân từ khoan đại và sốt sắng
của ngài.
Thay mặt cả người Pháp và người Nam tôi
xin tạ ân ngài đã chóng hồi loan, xin tạ ân cách hành động của ngài đối với các
cuộc tương trợ chiến sĩ, ãnh hưởng của ngài đối với tất cả các điều phúc thiện,
xin tạ ân nét cười và lời ban khuyến khích của ngài đã làm cho ai nấy được vững
tâm. Những ân huệ chúng tôi thọ hưởng đó, tôi trông lời cầu chúc của chúng tôi
dâng lên, trong nhịp lễ Trường Hy này nhờ đó mà được huy hoàng một cách đặc
biệt.
Tâu Hoàng-Hậu
Lòng quyến luyến và kính phục của chúng
tôi xin gưởi vào trong lời cầu chúc nồng nàn và dâng lên ngài cùng tất cả Hoàng
gia. Tôi tâu xin ngài nhận thấy thế khi ngài ban nhận lời cầu chúc mà tôi thay
mặt Chính-phủ bảo-hộ và người Pháp ở Trung kỳ, thay mặt các quan viên hợp tác
với tôi, và riêng về phần tôi nữa, xin dâng lên. Tánh cách sốt sắng và chân
thật của lời cầu chúc đó cân với lòng tri ân và chí tận tâm của chúng tôi (bài đăng trên Tuần Lễ số 83, ngày
2.12.1939).
Đến năm 1941, trong bản tin kèm hình ảnh
trên Tràng An Báo, số 916, ngày 5 tháng 12 năm 1941 - lễ Trường Hy
tổ chức tại điện Kiến Trung cũng vào đúng ngày 17 tháng 10 âm lịch.
Như vậy, mỗi năm triều đình cũng tổ chức
lễ Vạn Thọ để mừng sinh nhật hoàng thượng vào ngày 23 tháng 9 âm lịch (ngày
sinh của vua Bảo Đại 22.10.1913 tức là 23 tháng 9 năm Quý Sửu). Nghi thức cử
hành lễ Vạn Thọ cũng có chiêm bái tại đình Phụng Tiên, thủ tục vấn an các thái
hoàng thái hậu và thái hậu, buổi thiết đại triều tại điện Thái Hòa, đình thần
đọc biểu tạ, Khâm sứ chúc mừng… Lễ Trường Hy cũng không kém phần long trọng,
nhưng các cuộc vui chung quanh lễ Trường Hy còn có phần náo nhiệt hơn lễ sinh
nhật hoàng đế nữa.
Tất cả những sự việc đó nói lên một điều
là triều đình rất coi trọng việc kỷ niệm ngày sinh của hoàng hậu, đánh dấu bằng
một lễ lớn hàng năm.
___________________
(*) Đã đăng trên Người Đô Thị online ngày
12.11.2023
(1) Souverains et notabilités d’Indochine,
Éditions du Gouvernement Général de l’Indochine, 1943
(2) Née à Saigon (Cochinchine) le 17e jour
du 10e mois de l’année Giáp Dần (4 décembre 1914), Sa Majesté est la fille de
feu S.E. Nguyễn Hữu Hào, duc de Long Mỹ
(3) François Joyaux, Nam Phuong. La dernière
impératrice du Vietnam, Paris, Perrin, 2019
(4) Hà Thành Ngọ Báo, số 2454, ra ngày
16.11.1935
(5) Báo Đông Pháp, số 3407, ra ngày
3.12.1936
Mời nhấp chuột đọc thêm:
- Các bài viết về
Chuyện làng văn0
- Các bài viết về
khoa Phong Thủy0
- Các bài viết về
khoa Tướng thuật0
- Các bài viết về
Kiến thức cuộc sống0
Mời nghe Đặng Xuân Xuyến đọc bài thơ HỒN QUÊ:
Ngô Thanh Tuấn giới thiệu
Tác giả: Vĩnh Đào - Thanh Thúy - nguồn: nguoidothi
Ảnh: đám cưới vua Bảo Đại và hoàng hậu Nam Phương năm 1934
Nguồn ảnh: internet
Bài viết là quan điểm riêng của các tác giả.
0 comments:
Đăng nhận xét