TIẾN SĨ CHU VĂN SƠN KHÔNG BIẾT THƯỞNG THỨC THƠ - Tác giả: Trần Mạnh Hảo (Sài Gòn)

Đặng Xuân Xuyến Thứ Ba, tháng 3 28, 2023 Leave a Comment

TIẾN SĨ CHU VĂN SƠN

KHÔNG BIẾT THƯỞNG THỨC THƠ

TIẾN SĨ CHU VĂN SƠN KHÔNG BIẾT THƯỞNG THỨC THƠ THÌ IM ĐI, LẠI DÁM LỘNG NGÔN CA NGỢI XUÂN DIỆU TẢ LIỄU TUYỆT VỜI HƠN NGUYỄN DU; BỞI NGUYỄN DU TẢ LIỄU CHỈ ĐỂ TẢ LIỄU, CÒN XUÂN DIỆU TẢ LIỄU LÀ ĐỂ TẢ NGƯỜI (!)

(Tác giả Trần Mạnh Hảo)

Dưới đây là lời ca ngợi lên mây của ông Văn Giá nào đó in trên báo "Văn Nghệ " ca ngợi cuốn "Ba đỉnh cao thơ mới" (viết về Nguyễn Bính, Xuân Diệu, Hàn Mặc tử - Nhà xuất bản Giáo Dục 2003) của Tiến sĩ Chu Văn Sơn; nếu đem những lời này ca ngợi Hoài Thanh e còn hơi quá, khiến người đọc ngượng chín mặt về sự bốc nhau lên mây xanh của hai bạn hẩu văn chương:

Xin trích lời vàng của ông Văn Giá :

"Công trình này tự nó đã có một dáng dấp của một lý thuyết nghiên cứu riêng"... "Người viết đã như gọi được hồn vía của mỗi nhà thơ hiện lên trang giấy"... "Chu Văn Sơn đã có một ngôn ngữ phê bình riêng... mang ấn tín quyền uy của Chu Văn Sơn"... "Công trình này mang tính chuyên môn cao"... "Công trình này là một minh chứng thuyết phục cho tính chuyên nghiệp của nghiên cứu phê bình văn học"... "Với một tinh thần lao động như thế chữ nghĩa của tác giả đã làm nên tư tưởng làm nên dấu ấn riêng đường nét riêng trên con đường định hình một phong cách nghiên cứu phê bình văn học Chu Văn Sơn". (hết trích ông Văn Giá)

Trước khi có những bài bàn với Chu Văn Sơn về những "phát minh" sáng chói mà ông Văn Giá nào đó ca ngợi ông Sơn hết lời trên báo "Văn Nghệ", trong bài này chúng tôi muốn trao đổi với ông về lối tả liễu của Nguyễn Du mà theo ông chỉ nhằm tả liễu; còn cách tả liễu của Xuân Diệu mới là cách tả liễu hay ho vượt lên cách tả liễu của tác giả Truyện Kiều. Ấy là khi Chu Văn Sơn bình giảng bài thơ: "Đây mùa thu tới" của Xuân Diệu từ trang 98 đến trang 124 (sách đã dẫn) với việc so sánh lối tả liễu của Xuân Diệu mới hơn hay hơn lối tả liễu của Nguyễn Du như sau: "...Còn Xuân Diệu? Ấy là dáng liễu. Khi rặng liễu bắt đầu mang dáng đứng chịu tang thi sĩ biết rằng mùa thu đã hiện diện ở xứ sở này: "Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang / Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng : / Đây mùa thu tới mùa thu tới / Với áo mơ phai dệt lá vàng...". "Chúng ta biết Thơ Mới bắt đầu mới trong cảm xúc.... Nét dễ thấy ở đây là một lối liên tưởng mới. Chính lối liên tưởng này đã tạo ra một vẻ đẹp mới cho đối tượng cũ. Ai cũng biết liễu là hình ảnh quá quen thuộc trong thơ cổ điển. Trong Truyện Kiều thật nhiều những dáng liễu đẹp:

"- Lơ thơ tơ liễu buông mành

- Dưới cầu nước chảy trong veo

Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha"

"...Trong thơ Nguyễn Du liễu có phần nghiêng về vẻ đẹp khách quan liễu chủ yếu hiện lên bằng vẻ đẹp của bản thân liễu. Nhà thơ mới Xuân Diệu không chịu làm thế. Ông đã "áp đặt" vào liễu một vẻ đẹp chủ quan liễu mang trong nó vẻ đẹp người. Từng dòng lá liễu rủ xuống mang trong nó những dòng tóc đang buông xuống và trăm nghìn giọt lệ đang tuôn xuống. Tâm trạng liễu là tâm trạng người. Cảm nhận liễu người ta cứ thấy phảng phất trong liễu bóng dáng những giai nhân đài các kiêu sa mà âu sầu buồn bã. Trước Xuân Diệu xem ra chưa có một dáng liễu nào giống thế".... "Cảm xúc thẩm mỹ mới về mùa thu của Xuân Diệu rõ ràng đã gắn liền với một khía cạnh thi pháp mới đó là một trường liên tưởng tân kỳ : vẻ đẹp tạo vật thiên nhiên được quy chiếu về vẻ đẹp của những giai nhân...".

Qua trích đoạn trên ta thấy Chu Văn Sơn đã bộc lộ một số cái sai sau:

Cái sai thứ nhất là khi Chu Văn Sơn bảo trước Xuân Diệu chưa hề có lối mượn thiên nhiên để tả người chưa có "thi pháp": "Vẻ đẹp tạo vật thiên nhiên được quy chiếu về vẻ đẹp của những giai nhân" mà chính Xuân Diệu mới là người ‘phát minh ra lối dùng thiên nhiên để tả người cụ thể là để tả giai nhân. Thưa rằng tất cả cảnh vật thiên nhiên trong thi ca phương Đông từ Kinh Thi Ly Tao qua thơ của các thời Hán Tấn Tuỳ Đường Tống Minh Thanh... bên Trung Quốc và ca dao thơ Lý Trần qua Nguyễn Trãi Lê Thánh Tông Nguyễn Bỉnh Khiêm Nguyễn Du Đoàn Thị Điểm Nguyễn Gia Thiều Hồ Xuân Hương Nguyễn Huy Tự Cao Bá Quát Nguyễn Công Trứ Nguyễn Khuyến Tú Xương Tản Đà ... của ta đều dùng lối mượn cảnh tả tình mượn cảnh tả tâm trạng tả người dùng non tả nước dùng âm tả dương dùng vật tả tâm... và ngược lại. Ví như Nguyễn Trãi mượn cỏ mượn hoa để nói về người về thời thế về vua và về dân: "Hoa thì hay héo cỏ thường tươi"...Điều này đã được Nguyễn Du khái quát thành nguyên lý: "Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu / Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ".

Cái sai thứ hai của Chu Văn Sơn là dám bảo Nguyễn Du tả liễu cốt để tả liễu; mặc dù mào đầu ông còn giảm "tông" kết luận này bằng từ "có phần" rồi tiến đến "chủ yếu"; rằng "Trong thơ Nguyễn Du liễu có phần nghiêng về vẻ đẹp khách quan LIỄU CHỦ YẾU HIỆN LÊN BẰNG VẺ ĐẸP CỦA BẢN THÂN LIỄU". "Chủ yếu" có nghĩa là gần trăm phần trăm lối tả liễu của Nguyễn Du cốt chỉ nhằm tả liễu tả vẻ đẹp bên ngoài liễu (khách quan). Chu Văn Sơn khẳng định dứt khoát: " Xuân Diệu không chịu làm thế" tức không chịu tả liễu đơn giản như Nguyễn Du. Vậy ta cần xem theo Chu Văn Sơn Xuân Diệu tả liễu kiểu gì? Chu Văn Sơn tấn phong Xuân Diệu lên thành nhà "liễu học" với 3 phong cách nhân hoá liễu như sau: "- "áp đặt" vào liễu một vẻ đẹp chủ quan - liễu mang trong nó vẻ đẹp con người- dáng liễu là dáng người". Ý của Chu Văn Sơn trên đã khẳng định Xuân Diệu không tả liễu như Nguyễn Du. Vậy thì những gì Xuân Diệu phong cho "liễu" tức là Nguyễn Du không có. Và do đó theo Chu Văn Sơn ta thấy Nguyễn Du có 3 cái thiếu khi tả liễu như sau:

- Nguyễn Du không "áp đặt" vào liễu một vẻ đẹp chủ quan tức vẻ đẹp của chủ thể sáng tạo.

- Nguyễn Du không cho "liễu mang trong nó vẻ đẹp người"

- Nguyễn Du không biết tả "dáng liễu là dáng người".

Ở chỗ này Chu Văn Sơn hoặc chưa đọc Truyện Kiều hoặc có đọc mà đọc qua quýt đọc mà không hiểu nên đã nói rất liều đã đổ tiếng oan cho Nguyễn Du trong sự tả liễu kém hơn nhiều hậu bối Xuân Diệu. Nếu Xuân Diệu còn sống đọc tới đoạn này của Chu Văn Sơn chắc thi hào họ Ngô sẽ giật thót mình mà than rằng: "Không dám đâu! Đừng nói thế e tôi tổn thọ rằng về cái khoản tả liễu Diệu tôi đây giỏi lắm chỉ hàng quan cửu phẩm sao sánh được với lối tả liễu "ma ma Phật Phật ảo ảo chân chân" của bậc cửu trùng Tố Như!". Nói rồi chắc Xuân Diệu nhất định chạy đến trước bàn thờ thắp hương vái Nguyễn Tiên Điền xin tha cho kẻ hậu sinh chưa đọc Truyện Kiều mà dám lộng ngôn đến thế!"

Nguyễn Du trong Truyện Kiều đã trên dưới 25 lần nói đến liễu hoặc tả liễu. Phép tả liễu của Nguyễn Du quả là biến hoá khôn lường. Đại thi hào vừa dùng liễu để tả liễu và để không tả liễu. Tả liễu Nguyễn Du tả hồn mình tả dáng giai nhân tả tình nhân vật. Tả liễu Nguyễn Du còn tả cả trời đất trong đó tả cái hữu hạn thướt tha trong cái khôn cùng lại tả cái khôn cùng mượn hữu hạn liễu mà lơi lả mà du dương. Tả liễu đồng thời Nguyễn Du còn như muốn tả hồn của hậu sinh lúc đọc đến dáng liễu-Tiên Điền đang buông thả hết rung cảm lên từng câu Kiều tha thướt... Xin mở ra phép tả liễu của Nguyễn Du: "Tả liễu: ở chỗ không có liễu vẫn có liễu; ở chỗ thấy liễu mà không còn là liễu nữa" như sau:

"Bóng tà như giục cơn buồn

Khách đà lên ngựa người còn ghé theo

Dưới cầu nước chảy trong veo

Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha"

Đoạn thơ trên tả nỗi buồn chia xa lưu luyến của Kim Kiều sau phút ban đầu gặp gỡ khi cả hai cùng bị "tiếng sét ái tình". Trong thơ phương Đông nói chung và thơ cổ Việt Nam nói riêng liễu là một ước lệ dùng để chỉ vẻ đẹp kiều diễm của giai nhân: "liễu yếu đào tơ" "phận bồ liễu"... Nhà thơ nói đến liễu tức là nói đến người con gái đẹp và ngược lại. Liễu là liễu mà không phải là liễu mới là liễu chính là phép tả liễu kỳ ảo của Nguyễn Du. Ví như 4 câu thơ trên nhìn vẻ ngoài chỉ câu thứ tư: "Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha" là có liễu thực : có rặng liễu rủ bên cầu có cả bóng liễu do nắng xiên khoai hoàng hôn in dài trên mặt đất và cả bóng liễu in lơi lả dưới lòng suối trong veo. Nhưng cái hồn của liễu cái vẻ đẹp buồn lê thê của cuộc chia xa Kim-Kiều đã đổ bóng dài xuống 3 câu thơ trên. Câu thơ : "Bóng tà như giục cơn buồn" đã bị "liễu hoá" khiến cả cái "bóng tà" - vệt hoàng hôn đổ sóng xoài lên cuộc chia tay cũng đu đưa lơi lả chập chờn chờn vờn níu kéo vời xa vẫy vẫy bịn rịn không muốn dứt không muốn lìa.

"Bóng tà" này cũng chính là một bóng liễu được phóng đại cùng tham dự vào cuộc run rẩy của xúc cảm chia lìa buổi ban đầu tình yêu "sét đánh" kia. Ở câu thơ tiếp vẻ ngoài chỉ là tả người thư sinh lên ngựa và kẻ hồng quần ngơ ngẩn ngó theo. Nhưng cả nhịp đi của câu bát này cũng là nhịp đùng đình chập chờn níu kéo dây dưa rưng rưng phập phồng muốn loãng ra tan ra của liễu khi bị cơn gió tình yêu làm xao động. Câu thơ thứ 3: "Dưới cầu nước chảy trong veo" thực ra không thấy liễu mà chính là Nguyễn Du đang tả liễu đấy! Vì rằng cái bóng liễu in dưới suối kia mới đẹp mới lung linh mới run rẩy vì cuộc chia tay hơn là cây liễu thật trên bờ đang bị gió tình yêu xô đẩy.

Cả dòng suối mềm lung linh chuyển động cũng chính là một thứ liễu âm âm đã chìm xuống tan thành nước để không còn phân biệt được đâu là liễu đâu là nước nữa. Cũng như cái tình của Kim - Kiều đã nhập lại cùng nhau mà hoá thân thành liễu thành nước thành gió thành bóng chiều giữ lấy cuộc chia tay của mối tình đầu văn học mối tình thi ca vĩnh cửu để chúng ta hôm nay được tham dự vào buổi chiều tơ liễu xưa còn rung động ngàn sau. Câu thứ 4 ta thấy liễu thực nhưng mà không phải đâu chính là bóng dáng Thuý Kiều đấy chính là tình yêu của nàng hoá thành liễu; và vì vậy từ nay liễu của tình đầu này đã bị Kiều hoá Kim Trọng hoá cũng chính là hồn Nguyễn Du hoá thân vào tất cả mà thành!

Xem ra phép tả liễu của Nguyễn Du cao thủ hơn lối tả liễu của Xuân Diệu nhiều. Hai câu mở đầu của Xuân Diệu trong bài "Đây mùa thu tới" mà Chu Văn Sơn cho là hay hơn cao sâu hơn mới mẻ hơn lối tả liễu của Nguyễn Du thực ra là cách viết rất Tây cách nhân cách hoá kiểu Tây : " Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang / Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng" hầu như đã phơi hết liễu lên mặt giấy. Hình ảnh liễu ủ rũ đứng chịu tang mùa thu rồi bóng liễu từng giọt đổ như lệ tuôn là hình ảnh rất cổ trong thơ Tây-Tầu xưa Xuân Diệu mượn lại mà mở đầu cái giọng hổn hển vồ vập cuồng nhiệt của mình mà thôi. Đằng sau cây liễu ủ rũ như người đàn bà đứng chịu tang đằng sau muôn giọt liễu khóc này ta không còn thấy một thứ "liễu" nào nữa.

Nhưng Nguyễn Du ông tổ của ngành: "Thi pháp-Liễu" Việt Nam thì biết tả liễu ở cả những chỗ không có liễu; lại biết tả người ở chỗ chỉ có liễu theo một quy trình biến ảo kiểu: sau liễu là người sau người lại thấy liễu; cứ tưởng là tả nước tả hoàng hôn tả người lên ngựa người ngó theo mà thực ra Nguyễn Du toàn tả liễu mà thôi. Lúc người đọc tưởng ông tả liễu thì rốt cuộc lại hiện ra người hiện ra hồn vía nhân vật hồn vía tác giả và lạ thay hiện ra cả hồn vía của người đang đọc Kiều nữa. Không chừng người đọc "bị" hoá thành liễu lúc nào không hay?

Chúng tôi muốn dẫn ra hàng chục trường hợp tả liễu kỳ ảo của thiên tài Nguyễn Du trong Truyện Kiều để thấy mỗi lúc liễu của ông mỗi khác; nhưng vì khuôn khổ bài báo có hạn hẹn một dịp khác lại được bàn về liễu Nguyễn Du với ông Chu Văn Sơn và ông Văn Giá. Xin hai ông cùng chúng tôi đọc lên gọi lên một thứ Liễu vốn là người người thật trăm phần trăm mà vẫn cứ là bóng liễu đổ dài tha thướt theo nỗi niềm cảm động nhớ thương tiếc nuối đớn đau của Thúy Kiều còn lưu mãi trong hồn chúng ta:

"Khi về hỏi liễu Chương Đài

Cành xuân đã bẻ cho người chuyền tay"

Thương thay cho nàng Liễu thị của Hàn Hoành bị kẻ khác cướp mất để nỗi đau buồn xưa còn hoá liễu Kim Kiều rủ nhớ thương xuống câu lục bát Nguyễn Du. Hi vọng việc lấy mất tài tả liễu tuyệt vời của Nguyễn Du để trao cho Xuân Diệu của ông Chu Văn Sơn sẽ không giống việc nàng Liễu thị của "Toàn Đường thi thoại" bị người Phiên cướp đi để lại Chương Đài một dáng liễu xanh xanh trong nỗi nhớ thương khôn tả của Thuý-Kiều-Liễu. .

Mời nhấp chuột đọc thêm:

- Chuyện làng văn0

- Kho sách0

- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 1l

- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 2l

Mời nghe Khề Khà Truyện đọc truyện ngắn

"CÔ" SƯỚNG CƯỚI VỢ của Đặng Xuân Xuyến: