OS LUSÍADAS (LES LUSIADES) THI HÀO LUIS DA CAMOẼS (1525-1580) THIÊN TRƯỜNG CA BẤT TỬ BỒ ĐÀO NHA - Tác giả: Phạm Trọng Chánh (Pháp)

OS LUSÍADAS (LES LUSIADES)

THI HÀO LUIS DA CAMOẼS (1525-1580)

THIÊN TRƯỜNG CA BẤT TỬ BỒ ĐÀO NHA

THI CA KHÚC I

Gọi thi hứng. Hải hành Bồ Đào Nha của Vasco de Gama đến Phương Đông. Thiên Đình Olympe hội họp. Bacchus chống lại cuộc viễn hành. Vénus và Mars bảo vệ. Đến Mozambique, thủ lãnh người Maure muốn phá, chiến sự lần thứ nhất chống lại người Gentils, (không theo đạo Hồi). Nhổ neo qua Quiloa và đến Mombasa:

01.

Người, Bồ Đào Nha kiên cường,

Phiêu du thám hiểm lẫy lừng tiếng danh.

Từ bờ Phi Châu phía Đông,

Vượt trùng dương rẽ sóng lần đầu tiên.

Hỡi Người, gió bão xem thường,

Vượt bao nguy khó đại dương sóng ngàn.

Chiến công chinh phục nguy nan,

Một đế quốc mới dựng nên móng nền.

02.

Và Ngài, hùng tráng quân vương,

Hàng trăm dân tộc ngưỡng trông luật Ngài.

Vượt khơi nguy khó để đời,

Châu Phi, Châu Á xa vời Đức Tin.

Vững bền vinh hiển ghi tên,

Mặc dù cái chết kề bên chẳng sờn,

Tôi hát ngợi ca anh hùng,

Lửa lòng nung nấu viết thành lời thơ.

03.

Cho ngừng ca chiến công xưa,

Đoàn thuyền Hy Lạp vây Troie công thành.

Hát hoài chuyện cũ chiến tranh,

Alexandre với Trajean thánh thần.

Bồ Đào con cháu nhớ công,

Sao Mai, sao Thủy long lanh cúi chào,

Thi Thần xưa thẹn biết bao,

Chiến công cao cả thanh tao vang lừng.

04.

Tiên nữ sông Tage tuyệt trần,*

Dâng nàng tôi viết chuyện thành lời ca,

Nàng vinh hiển tiếng danh xa,

Nhiệt thành lòng mới đậm đà giác quan.

Lửa thiêng che chở thi vần,

Cho bao thi điệu vang lừng đài trang,

Từ Phébus, suối Thi Thần,(Hyppocrène)*

Chảy nguồn thi hứng tuôn tràn văn chương.

05.

Lòng tôi rạo rực chiến công,

Vất đi tiếng sáo của Pan điệu buồn.*

Cho tôi tiếng kèn vọng vang,

Cho tim rạo rực, dung nhan hồng hào.

Tiếng ca cao vút thanh tao,

Tiếng ca như thể đi vào sao Mai.

Vọng trong vũ trụ vang hoài,

Lời thơ mãi mãi tuyệt vời cao thanh.

06.

Và Ngài che chở, sinh thành,

Nước tự do đã an bình xưa xa.

Từ Tây phương hy vọng qua,

Lan truyền nước Chúa vượt qua biển ngàn.

Người Maure lo ngại hãi hùng,

Đức Tin bảo vệ công trình thời gian.

Thế giới mặt đất Chúa ban,

Ngài có thể viết lên ngàn chiến công.

07.

Ngài cành cọ mới thong dong,

Cành cây đón Chúa vẫy lên bên đường.

Chẳng có một người Tây phương,

César cai trị tiếng danh chẳng bằng,

Chiến công cổ đại xa xăm,

Vẫn còn ghi chép sử xanh thuở nào.

Cho người hay mãi về sau.

Bên cây Thập Tự, Ngài vào niềm tin.

08.

Ngài là vị vua mạnh hùng,

Vầng dương sáng chói lẫy lừng đế vương.

Mãi còn chiêm ngưỡng bốn phương,

Nghiêng mình chào đấng vượt lên hơn người.

Dù gông cùm có trói người,

Giống dòng Ismaélite dưới trời hung hăng *

Thổ phương đông có hay rằng.(Turc)

Gentil còn uống một dòng sông thiêng.*

09.

Bên tôi một phút nghiêng mình,

Vị quân vương trẻ tôi hằng kính thương.

Sáng láng khuôn mặt thanh niên,

Khi Ngài đi đến điện cung vĩnh hằng.

Đôi mắt vương giả long lanh,

Ngài nhìn quanh, tấm gương lành thanh cao.

Kỳ tích vương quốc biết bao,

Diễn thành ca khúc ly tao dịu dàng.

10.

Tình yêu quê hương mênh mang.

Không hèn vì mãi cao sang vĩnh hằng.

Thấp hèn không thể ghi công,

Là điều từ thuở xưa còn nằm nôi.

Ngợi ca quân vương tuyệt vời,

Khi Ngài quyết định là người ngôi cao.

Vị vua các bậc anh hào,

Mà toàn dân đã nhìn vào tấm gương.

11.

Hãy xem, bạn sẽ thấy rằng,

Không vì ca tụng vinh quang con thuyền.

Bằng những kỳ tích ảo huyền,

Ba hoa giai thoại, hư danh dối lòng.

Như các Thi Thần nước ngoài.

Kỳ tích thật sự, ra khơi vượt trùng.

Roland gần xa chiến công,*

Rodomont thành lũy, sôi hồng Roger. *

12.

Numo can đảm chẳng nề,*

Quân vương phụng sự, giúp quê hương nhà.

Egas, Dom Fuas tài ba,*

Homère xứng đáng lời ca, cung đàn.*

Mười hai pháo thủ ngự lâm.

Mười hai Albion, Magriço tiếng tăm anh hùng.

Gama sáng chói lẫy lừng,

Énée vinh hiển nên danh một người.*

13.

Nếu phải sánh với danh người.

Charlemagne đó, thời César anh hào.*

Alphonse phải nhớ trước nào,*

(Ánh quang cũng tắt chìm vào tối tăm.

Vị vua thắng dân dã man,

Nước non sôi sục rồi tàn tiêu hoang.)

Và Jean dũng sĩ kiên gan,*

Alphonse ba, bốn, thứ năm danh hùng.*

14.

Thơ tôi không quên nhắc tên,

Các anh hùng mới dựng nên nghiệp hùng.

Đến tận nơi xứ Rạng Đông,

Phất cao cờ với chiến công lẫy lừng.

Pacheco can đảm, Almeidas chẳng sờn.*

Sông Tage số phận khóc buồn tiếc thương.

Albuquerque, Castro thánh tâm,*

Và bao người khác tử sinh hành trình.

15.

Khi hát ngợi ca anh hùng,

Vị vua cao thượng tôi không thể ngừng.

Ngôi cao cai trị vững bền,

Lời ca chợt đến lạ lùng lời thơ.

Đội quân hùng hậu chẳng ngờ,

Từ Phi Châu đến biển bờ Đông phương.

Người ngoại đạo nhận quân vương,

Cả vũ trụ cũng kính nhường ngưỡng trông.

16.

Người Maure chăm chú mắt nhìn,

Người man đưa cổ gông cùm sẵn mang.

Đôi tay cũng sẵn còng xiềng.

Téthys lòng sẵn tiếp trang anh hùng.*

Sẵn sàng điện các lịch thanh.

Dành cho vua đẹp trai lòng yêu thương.

Mê vua quý phái thanh xuân,

Ước ao được kết tơ duyên với chàng.

17.

Từ Thiên Sơn đỉnh non thần,

Biết Ngài tuấn tú đôi dòng tổ tông.

Một từ vàng ngọc cao sang,

Một từ dòng dõi chiến công lẫy lừng.

Kết duyên từ đó sinh thành,

Triều đại vinh hiển thanh bình vàng son.

Lưu truyền lời nói nhân gian,

Vị vua bất tử ngọc vàng xứng danh.

18.

Ngôi Ngài cai trị đất lành,

Thần dân sung sướng thái bình dài lâu.

Thật là khó viết nên câu,

Vần thơ sáng chói công đầu ngợi ca.

Thuyền rẽ sóng bạc đi xa,

Khác Argonautes, chỉ là chiến công.*

Mắt Ngài theo dõi mênh mông,

Tai quen với những lời mong khẩn cầu.

19.

Thuyền lướt đại dương xanh màu,

Vượt qua gió dữ, phương nao bão bùng.

Cánh buồm trôi nhẹ mênh mông.

Buồm căng theo ngọn gió lồng biển khơi.

Chỉ còn bóng trắng bên trời,

Con thuyền rẽ sóng vượt khơi tung hoành.

Ai biết số phận mênh mông,

Giữa bầy hải mã vị thần Protée.*

20.

Trên Thiên Sơn đỉnh sáng ngời.

Cai quản số phận con người thế gian.

Thiên đình thần hội luận bàn.

Tương lai định đoạt số phần Phương Đông.

Bầu trời trong sáng thủy tinh,

Cùng đi ra đến bờ sông Ngân Hà.

Số phận Tonnant định ra,*

Cháu của Atlas cõng vai địa cầu.*

21.

Bảy tầng trời vượt qua mau,

Các thần tụ hội ngôi cao Thiên Đình.

Cùng chung ý nghĩ luận bàn,

Trời cao, đất rộng, sóng ngàn biển xanh.

Bước hài bay vượt thần thông,

Kẻ từ Bắc Cực giá băng lạnh lùng.

Kẻ từ Nam Cực tối tăm,

Mặt Trời che khuất ánh hồng dần lên.

22.

Bàn đào sáng láng cõi thiên,

Ngôi Cha Sấm Sét*, ngôi thần Hỏa Sơn.*

Từ ngai tinh tú vàng son,

Đưa tay ra hiệu triều cung luận bàn,

Như vị vua cõi nhân gian,

Cũng mang vương miện, hốt vàng ngọc trâm.

Dáng điệu tỏa sáng quang lâm,

Nghiêm trang chủ tọa thiên cung vĩnh hằng.

23.

Minh châu sáng chói ngai vàng,

Các thần cao thấp vội vàng gần bên.

Tùy theo thứ tự định phân,

Thần vinh quang trước, sau thần kém hơn.

Lý do hội họp rõ ràng.

Triệu tập đông đủ luận bàn thế gian.

Jupiter, cất tiếng Thần Vương*.

Giọng trầm ấp áp, oai hùng trang nghiêm.

24.

“Hỡi dân bất tử cõi thiêng,

Ngàn sao lấp lánh, ánh dương chói vào.

Đến đây định phận ra sao,

Lusus hùng mạnh, nước bao anh hùng.*

Số phận sứ mệnh mở mang,

Bằng đây sắc chiếu rõ ràng thiên cung.

Như sứ mệnh xưa các dân :

Assyriens, Perses, Grecs cùng Romains”.*

25.

“Các thần đã thấy rõ ràng,

Với sức bình thường, đã thắng ngoại xâm,

Đuổi lũ Maure khỏi biên cương,

Một dòng sông Tage thấm nhuần đất đai.

Thắng Castillan hùm oai,*

Mang lại độc lập cõi trời giúp công.

Vượt trùng dương vang tiếng danh,

Vinh quang đã đến lập công lẫy lừng.”

26.

Các thần Cổ Đại giúp công,

Dân Romulus sao đành lặng im.*

Viarate tiếng hùng anh.*

Lãnh đạo kháng chiến chống Rome kẻ thù.

Ta im lặng được sao ư?

Bồ Đào thuyền trưởng vượt mù khơi xa.

Không nhìn nhận xem được là,

Thân nai là biến hóa ta Trí thần.*

27.

“Hôm nay khai hội thiên đình,

Vì con thuyền gỗ tìm đường mới đi.

Biển ngàn giông bão xá gì,

Châu Phi chẳng ngại sóng khi gió lồng.

Đã vượt các nước xa xăm.

Đường dài ngày cũng dần dần lâu hơn.*

Dự định cao đến bốn phương.

Đến tận các cõi nôi hồng rạng đông.”

28.

“Người như ta biết số phần,

Chẳng thể nào cản ngăn bằng luật thiên.

Dân đã chế ngự đại dương.

Bước qua ngưỡng cửa lửa thiêng ánh hồng.

Bước qua mùa đông lạnh lùng,*

Xá gì công sức mệt nhọc lòng đã qua.

Xứng đáng thế giới gần xa,

Xét xem khát vọng thật là đến đâu.”

29.

“Đã đạt đến đích từ lâu,

Vượt qua mùa chướng, hiểm sầu nguy nan.

Vượt qua bão tố đấu tranh,

Vượt qua khí hậu khác trong cõi trời.

Cho phép an lạc nghĩ ngơi,

Châu Phi tìm đến sống thời gian nan.

Con thuyền mới nay cũ mèm,

Hành trình vạn dặm tiếp trong hải đồ.”

30.

Jupiter vừa dứt lời,

Hội Đồng nổi bão giông thời luận tranh.

Khác nhau ý kiến các thần,

Thần đồng ý kiến, thần không đồng tình.

Nhất là Bacchus* nói, làm,

Lời Jupiter chẳng hài lòng lắm khi.

Phương Đông sẽ quên tức thì.

Bồ Đào Nha hãnh diện chi được nào.

31.

Số phận cản trở ra sao,

Tây Ban Nha cũng bước vào cuộc tranh.

Đại dương bão tố tung hoành,

Đặt ách bảo hộ kinh thành Doris,

Biển Ấn Độ thuyền ngược xuôi,

Vượt xa Cổ Đại hải hồ ngày xưa.

Hơn cả danh tiếng Ny Sa*,

Khúc ca lừng lẫy đã qua một thời.

32.

Chinh phục Ấn Độ xa vời,

Số phần may rũi được lời ngợi khen.

Từ kẻ uống nước Thi Sơn,

E rằng tất cả tiếng danh phai tàn.

Theo dòng nước đen thời gian,

Sóng đen quên lãng sẽ làm phôi phai.

Dù vùng đất có được người,

Bồ Đào Nha, cũng như thời chuyện xưa.

33.

Vệ Nữ xinh đẹp thiết tha,

Bồ Đào đức hạnh như là thành Rome.

Thời cổ đại nàng yêu thương,

Nàng muốn che chỡ dân lòng bao dung.

Sao chiếu mệnh lòng can trường,

Đất Phi Châu đã mở đường thành công.

Cùng chung giá trị tiếng danh,

Tương quan với tiếng La Tinh cội nguồn.

34.

Cythère thần nữ đồng tình,*

Như dân Parcas đã từng nghe danh.

Giống nòi dũng sĩ hùng anh,

Mở mang đế quốc với lòng bao dung.

Vinh quang cứu vãn tiếng danh,

Hy vọng mở rộng đức tin phụng thờ.

Các thần tranh luận ồn ào,

Mục tiêu tranh luận dựa vào ý riêng.

35.

Như Austo thổi Bắc Phong,*

Qua ngàn cây cối mênh mông um tùm.

Lá cành run rẫy uốn cong,

Tiếng cây kẻo kẹt lạnh lùng cuồng điên.

Núi gió hú, khi thì thầm,

Cây cành gẫy đổ khắp vùng ngỗn ngang.

Khi thần Olympe cải tranh,

Tỏa ra sấm sét, chớp giăng khắp vùng.

36.

Mars chống ý kiến nữ thần,

Chắc vì thất vọng mối tình thuở xưa.

Hay kiêu căng hùng mạnh ta,

Độc quyền cứu giúp khi nhà nguy nan.

Mars hơn cả tiếng háo danh,

Muốn được kính trọng sức hùm giải nguy.

Nổi cáu quay lao trong tay,

Nắm chiếc khiên xuống trong tay lòng thòng.

37.

Mũ kim cương lên đầu trần,

Lưỡi trai hất xuống anh hùng ra oai,

Như khi ra trận máu rơi,

Bước chân cứng rắn trước Ngài Thần Vương.

Góp ý kiến, hắn dừng chân,

Đập ngọn lao mạnh, tay trần sắt đanh.

Đùng đùng nổi sấm trời xanh,

Apollon cũng tái xanh mặt mày.

38.

Hắn rằng: “Cha các thần trời,

Cai quản các giống con người Ngài sinh.

Bán cầu mới họ đi tìm,

Tùy theo gan dạ mà nên công này.

Xứng đáng cứu giúp của Ngài,

Làm sao cứ mãi để hoài ước mong.

Nghe lời cầu, Ngài định phân,

Chẳng lý gì mối nguy nan của Ngài.

39.

E rằng lý chẳng sáng soi,

Bacchus lo ngại việc thôi chẳng thành.

Chẳng mang gì hơn tiếng danh,

Các con Lusus thần từng giúp cho.*

Nếu thần cản trở ý đồ,

Dự định to lớn, mưu mô khó thành.

Có thể nào không can trường,

Vinh quang xứng đáng, con đường vinh quang.

40.

Ngài trí cả đấng vạn năng,

Không nên đặt lại điều phân định rồi.

Chỉ một điều kiện ấy thôi,

Mercure thần lộng gió khơi nhẹ thuyền.*

Như mũi tên lướt tung lên,

Bay lên để chỉ dẫn đường người đi.

Đến xứ Ấn Độ một khi,

Cho người mệt nhọc đường dài nghỉ chân.

41.

Gật đầu lời nói của thần,

Lời Mars dũng cảm, tán thành Thần Vương.

Hội nghị chấm dứt Thiên cung

Nước cam lồ rót cùng chung tiệc tùng.

Các thần về lại cung mình.

Dãy ngân hà sáng quang minh trên đường,

Các thần dời gót muôn phương,

Hưởng lời cầu khấn khói hương nhân quần.

42.

Khi tương lai đã định phần,

Olympe hiển hách nơi phân toàn quyền.

Người hiếu thắng rẽ biển xanh,

Từ vùng Tây biển phương Đông lướt thuyền.

Ethopie bờ biển đi lên,

Saint Laurent đảo bình minh soi hồng.

Mặt trời lên nóng da thân,

Các thần hoá biến Typhée thành hải ngư.

43.

Gió thổi nhẹ, biển như ru,

Cho người được hưởng ơn sâu của Trời.

Khí không mây xám buồn trôi.

Không gì đe dọa thuyền nơi biển ngàn.

Prasso bến cũ băng ngang,

Ethopie cổ đại tên truyền từ xưa.*

Biển khơi đảo mới hiện ra,

Vây quanh mặt nước bao la chan hòa.

44.

Thuyền trưởng Vacso de Gama,

Lòng cao chí cả, muốn qua nơi này.

Bắt buộc định mệnh đổi thay,

Gama trí dũng thẳng ngay không sờn.

Dừng lại nghỉ chân chẳng cần,

Vì vùng đất chẳng có dân cư gì,

Quyết định tiếp tục đường đi.

Dù điều xảy đến chẳng gì tưởng mong.

45.

Đảo to rộng kề đất bằng,

Nhiều con thuyền nhỏ ra cùng thời gian.

Cánh buồm thổi nhẹ gió ngàn,

Như lướt trên sóng nước ngần trong xanh.

Cả thuyền thủy thủ ngạc nhiên,

Nhìn về hướng họ đang dường bảo nhau:

Người lạ phong tục thế nào?

Luật gì? Vua họ ra sao? luận bàn.

46.

Đám thuyền hiện rõ tầm nhìn,

Thân thuyền dài nhỏ, tàu buồm mỏng manh.

Buồm mỏng nhỏ kết bằng phên,

Toàn bằng lá cọ đan liền sát nhau.

Trên thuyền giống người da màu,

Thuở Phaeton lái chiến xa nào của cha,*

Gây nắng cháy đen cả da,

(Pado đã biết, Lampétusa đà khổ đau)

47.

Mũ bằng vải thêu đủ màu,

Khăn choàng trắng sọc quấn vào quanh thân.

Có người thì mang choàng lên,

Người thì làm dáng đắp mền trên tay.

Ngực lưng trần trụi phô bày,

Người thì kiếm ngắn, người tay dao bầu.

Trên đầu đội quấn khăn câu,

Vừa chào vừa thổi ốc tù tiếng sanh.

48.

Vẩy tay, nắm khố dậm chân,

Họ ra dấu hiệu cho con thuyền Bồ.

Mũi thuyền nhẹ hướng vào bờ,

Cuối cùng dừng lại đứng chờ xãy ra.

Lính và thủy thủ dàn xa.

Sẳn sàng thử thách để mà ra tay.

Buồm xếp cánh chuẩn bị ngay.

Một khi nguy biến lại bày ra khơi.

49.

Thuyền buồm chưa neo xong xuôi,

Đoàn người lạ đã leo rồi bằng dây.

Mừng vui hớn hở mặt mày,

Gama thuyền trưởng tỏ bày thiện tâm.

Bàn được kéo trên sàn sân.

Rượu Bồ Đào rót vào chung tức thì.

Vui vẻ cùng uống cụng ly,

Người Phéaton làm cháy chẳng chi chối từ.*

50.

Rồi cùng ăn nhẹ cùng nhau,

Bằng tiếng Á Rập lời chào hỏi thăm.

“Từ đâu mà đến dừng chân,

Xứ nào đến, kiếm chi bằng biển khơi.

Người Bồ trên thuyền tiếp lời :

Bồ Đào Nha đến cõi trời Phương Tây.

Đi thuyền vượt biển nhiều ngày,

Chúng tôi thám hiểm cõi này Phương Đông.”

51.

“Thuyền chúng tôi vượt đại dương,

Qua phần Nam Cực qua vùng Tây Ban Nha.

Bờ Phi Châu chúng tôi qua,

Vùng trời vùng đất vùng xa ngàn trùng.

Chúng tôi có vua mạnh hùng,

Rất thương yêu tốt với cùng toàn dân.

Cung cấp thuyền vượt đại dương,

Đến cả vùng đất Achéron* tận cùng.

52.

Vâng lệnh chúng tôi kiếm tìm,

Nơi sông Indus tưới miền phù sa.*

Vì họ, muốn vượt khơi xa,

Nơi bầy hải cẩu bến bờ hoang vu.

Bây giờ có lý nếu như,

Cho tôi biết chẳng chối từ làm sao.

Xứ các anh ở thế nào?

Có biết Ấn Độ ra sao nước nhà.

53.

“Chúng tôi một hải đảo xa,

Chẳng biết đất ấy, luật nhà nước non.

Chúng tôi bản xứ thiên nhiên,

Chẳng luật nào hết chẳng riêng trí gì.

Chúng tôi luật thật từ khi.

Abraham sinh cháu con chi giống dòng*.

Cai trị thế giới nay cùng,

Trai mẹ Do Thái, cha dòng Païen*.»

54.

“Đảo nhỏ chúng tôi sống sinh,

Là nơi chắc chắn nhất trong xứ nhà.

Quiloa, Mombasa, Sofala.

Tiếp đón khách lạ đi qua an lành.

Chúng tôi tiếp đón mọi dân,

Đến xứ này ở. như dân sinh thành.

Chẳng gì dấu với các anh,

Đảo này tên gọi Mozambique.

55.

Các anh đến từ xa mờ,

Tìm xứ Ấn Độ đất trời nóng ran.

Nếu mong có kẻ giúp đường,

Chúng tôi hướng dẫn đi tìm chốn xa.

Đảo dù nhỏ, đủ cả mà,

Thức ăn tươi mát, người qua rất cần.

Ông Hoàng chúng tôi trông mong,

Để mà tiếp đón, sẵn lòng làm quen.

56.

Dứt lời Maure và đồng hành,

Trở về thuyền nhỏ vào trong bến rồi.

Còn thuyền trưởng tùy tùng thôi,

Dấu hiệu tốt đẹp đồng thời biết quen.

Như Phébus xong việc làm,*

Xe thủy tinh đã lướt chòm sóng xanh.

Dịu dàng cô em Mặt Trăng,

Đi đến thay thế, giấc lành nghỉ ngơi.

57.

Đêm buông sóng vỗ mòn hơi,

Niềm vui kỳ lạ chẳng lời chờ mong.

Ước mong sẽ được hoàn thành,

Ấn Độ mơ ước du hành gắng công.

Mọi người muốn đến, nóng lòng,

Cũng được bày tỏ bởi dân lạ này.

Ngạc nhiên lòng tin nơi đây,

Tôn giáo ngoại đạo khắp nơi đất lành.

58.

Ánh trăng lấp lánh biển xanh,

Như làn sóng bạc thủy ngân bập bềnh.

Bầu trời tinh tú mông mênh,

Như mùa rãi hạt cánh đồng thóc gieo.

Gió dữ yên ngủ chẳng theo,

Nơi nào hang động cheo veo các miền.

Người thay canh thức trên thuyền,

Như thói quen đã lênh đênh biển ngàn.

59.

Bình minh hồng lên huy hoàng,

Mái tóc rực rỡ tơ vàng mênh mông.

Vén màn đêm con Hypéron,*

Bước ra khỏi giấc mộng lòng đêm đen.

Đoàn thuyền đã kéo cờ lên,

Trên thuyền khăn trướng sẵn sàng tiếp tân.

Đón ông Hoàng của đảo xanh,

Sẽ đến tham dự tiệc chung trên thuyền.

60.

Rồi họ đến, chèo nhẹ buông,

Để được trông thấy trên thuyền Bồ Đào Nha.

Với thức ăn tươi đất nhà,

Mà họ nghĩ đến, người xa lạ miền,

Ở từ vùng biển Caspienne,

Đi qua chinh phục đất miền Á Châu.

Sứ mệnh chẳng biết từ đâu,

Sẽ lập đế quốc địa đầu Constantin.*

61.

Thuyền trưởng tiếp đón Maure dân,

Và cho vài món vật cần đổi trao.

Ông cho mứt ngọt, rượu đào,

Đồ ăn chẳng biết ra sao, dân này.

Họ ăn uống thích thú ngay,

Mùi mứt ngọt lịm, rượu say men nồng.

Rượu ngọt khoan khoái tâm hồn,

Người Maure thích thú thoả lòng vui chơi.

62.

Thủy thủ ngồi trên ghế dài,

Ngạc nhiên nhìn thấy những người địa phương.

Ngôn ngữ phức tạp người man.

Người Maure cũng ngạc nhiên trông sắc màu.

Quần áo, thuyền hùng mạnh sao,

Họ hỏi vồn vả xôn xao lạ lùng.

Từ đâu mà đến hải trình,

Turquie có đến chăng vùng tiếng danh.

63.

Họ còn muốn biết Thánh kinh,

Luật thiêng liêng và đến đức tin nhân quần.

Để xem có giống họ không?

Trung thành với Chúa như lòng họ chăng?

Họ đòi thuyền trưởng cho xem,

Và thử các súng thần công thế nào?

Đặt hai bên sàn thuyền cao.

Khi dùng đánh trận ra sao với thù.

64.

Thuyền trưởng oai dũng trả lời,

Bảo người thông dịch biết nơi tiếng này.

“Tôi sẽ nói cho họ hay,

Vinh danh vị Chúa tôi đầy lòng tin.

Bằng vũ khí tôi trên thuyền,

Tôi không chinh phục các miền Turc đâu.

Nước tôi hùng mạnh Châu Âu,

Đi tìm Ấn Độ địa đầu xa xăm.

65.

Tôi theo Đấng, vương quốc Ngài.

Vạn vật vâng lời, hình tướng hay không.

Đấng sinh ra dưới trời xanh,

Vật chất hay động vật trên đất bằng.

Ngài bị lăng nhục đê hèn,

Ngài chết vô lý, đau buồn nào hơn.

Ngài cứu thế tự trời xanh,

Nâng người sinh tử được lên cõi Trời.

66.

Toàn năng vô hạn Người-Trời,

Tôi mang theo sách những lời Thánh kinh.

Trên giấy điều được viết thành,

Luật dạy nhân loại điều lành khắc ghi.

Nếu muốn xem vũ khí đây,

Sẽ thỏa lòng này theo ý ước mong.

Tôi xem như các bạn thân,

Thân ra thù ý tôi không muốn thành.

67.

Nói rồi bảo trăm hải quân,

Chuẩn bị vũ khí như lâm trận tiền.

Đoàn quân vũ khí sẵn liền,

Áo giáp lưới thép đan mang trên mình.

Ngọn lao sắc, đủ màu khiên.

Đạn đại bác, súng thép tinh ngắn tầm.

Súng thần công, đến nỏ cong,

Bao đựng tên với lao đồng, mâu thương.

68.

Bom lửa, thuốc nổ trong thùng,

Thuyền trưởng chẳng muốn binh đoàn Vulcan.

Châm ngòi kiếp đảm lửa hồng,

E rằng gây nỗi hoảng kinh mất hồn.

Trái tim dũng cảm khoan dung,

Bao kẻ yếu đuối giật mình chẳng nên.

Ấy là lý lẽ tự nhiên,

Con sư tử yếu, giữa đàn cừu non.

69.

Trong lúc người Maure trên thuyền,

Mắt nhìn chăm chú miên man lạ lùng.

Có kẻ mối thù vẫn bền,

Trong ý tưởng xấu, muốn thèm tâm tư.

Mặt người chẳng lộ gì đâu,

Cũng cười vui vẻ, chẳng câu nệ gì.

Những âm mưu mãi nghĩ suy,

Đến khi loạn động ra tay việc làm.

70.

Thuyền trưởng muốn người dẫn đường,

Dẫn đến Ấn Độ nơi miền xa xôi.

Sẽ được trả lương đúng lời,

Công lao bồi đắp đến nơi hành trình.

Người Maure đã hứa phân minh,

Nhưng tim thâm độc thực hành tối đen.

Họ muốn dẫn dắt con thuyền,

Thay vì đến chốn, vào đường tử vong.

71.

Mối thù hận nổi trong lòng,

Xấu xa muốn giết giống dân lạ lùng.

Chẳng là chân lý chung cùng,

Người con David đã từng giảng cho.*

Ôi bí ẩn tự trời cao,

Chẳng thông minh nào, có thể lường đo.

Lòng thù nham hiểm ai dò.

Làm sao biết được lo cho bạn mình.

72.

Người Maure lừa dối đi cùng,

Lên thuyền với nỗi đồng tình dối dang.

Dấu diếm được sự điếm đàng,

Vẻ mặt cười nói luôn luôn hòa đồng.

Thuyền vượt sóng đêm thủy ngân,

Không lâu lướt sóng biển xanh hành trình,

Đất liền tiếp đón ân cần,

Người Maure trở lại về trong xóm làng.

73.

Thiên đình trong sáng cao thành.

Thần Thébain được sanh trong bắp đùi. *

Nhìn người Bồ cùng Maure vui,

Biết trong tâm tưởng ý thời bất lương.

Sẽ dẫn đến sự tổn thương.

Người Maure nham hiểm chỉ mang hận thù.

Chẳng hổ thẹn chi mặc dù,

Thần đà nghĩ đến mưu sâu nói thầm :

74.

“Phải ngừng số phận đã dành,

Bồ Đào hãnh diện chiến công lẫy lừng.

Đặt ách thống trị trên lưng,

Dân quân Ấn Độ xưa từng chiến công.

Riêng ta con của Thần Vương,

Dù cho xứng đáng tấm lòng quang vinh,

Định mệnh cũng thấy bất bình,

Lẽ nào ta để tiếng danh vấy vào.”

75.

“Khi Thần cho phép trên cao,

Con Philippe chiến công nào vinh danh.*

Ta đã im lặng trong lòng,

Nhìn cả vũ trụ trong vòng ách mang.

Có thể định mệnh đa đoan,

Cho dân tộc nhỏ nhiệt thành tài năng.

Macedonienne, Romain đã đành.*

Lại nhường chỗ mới cho dân Bồ Đào.

76.

Thế nên phải rõ ràng nào,

Chẳng để Thuyền trưởng đi vào nơi đây.

Cạm bẩy nham hiểm đặt bày,

Thì sẽ không mất đất này Phương Đông.

Và ta sẽ xuống dương trần,

Kích thích cho được tấm lòng dân Maure.

Những điều trực tiếp đến cho,

Để mà biết được mưu đồ thích nghi.

77.

Nói rồi thần vội làm ngay,

Du hành đến cõi đất này Phi Châu.

Hiện ra người trần dài lâu,

Đến Prasum, có biết đâu ý đồ.

Để làm tinh xảo mưu mô,

Hóa thân dưới dạng người Maure kính sùng.

Tại Mozambique thiết thân,

Già khôn ngoan được kẻ chủ làng lắng nghe.

78.

Đợi thời thuận tiện tỉ tê,

Đặt điều xấu nói đi về âm mưu.

Chuyện cướp bóc đã nghe nhiều,

Những kẻ mới đến với bao con thuyền.

“Các xứ sở dọc biển xanh,

Tiếng đồn vang dội chẳng lành họ đây,

Phiêu lưu cướp bóc ra tay,

Đòi tiền chuộc mạng thân này mới yên.”

79.

“Biết chăng bọn chúng đảo điên,

Tôi còn nghe bọn Chétien bạo tàn,

Cướp bóc đốt phá hoang tàn,

Khắp nơi tất cả xóm làng đi qua.

Mưu mô gài bẩy gạt ta,

Giả vờ tử tế để mà hại nhân,

Cướp người, súc vật bạc vàng,

Bắt đàn bà lẫn trẻ con cả làng.

80.

Tôi biết Thuyền trưởng quyết lòng,

Sẽ lấy nước ngọt cho thuyền sớm hôm.

Có người hộ tống vào làng,

Làm bao điều xấu làm càn hoảng kinh.

Hãy tuyển trai tráng mạnh hùng,

Ẩn nấp kín đáo canh phòng, im hơi.

Đợi họ đi đến nơi rồi,

Nhảy ra phục kích dễ thôi, sẽ thành.

81.

Ta bày cách làm tan tành,

Giết bọn chúng nó đến tên cuối cùng.

Ta nghĩ ra kế an toàn,

Cho người hướng đạo dẫn đường đến chơi.

Khôn ngoan lanh lợi nói lời,

Sẽ dẫn chúng đên tận nơi bẩy này.

Dàn trận phục kích chẳng hay,

Tàn sát giết cả lũ bầy thì xong.

82.

Bacchus bày mưu kế xong,

Người Maure kinh nghiệm chiến tranh đã nhiều,

Đưa tay ôm cổ thân yêu,

Cám ơn thần giúp đỡ điều âm mưu.

Rồi ra, sắp đặt mưu đồ,

Chuẩn bị cuộc chiến đánh vô kẻ thù.

Máu đỏ thay nước uống chừ,

Sẽ làm tan tác thuyền Bồ Đào Nha.

83.

Mưu phục kích bẩy bày ra,

Một người Maure đã tuyển qua đến thuyền.

Khôn lanh khéo léo dẫn đường,

Làm cho tàn hại đối phương chuyến này.

Dẫn Bồ Đào Nha đến đây,

Chỉ bờ chỉ biển chổ này nước ngon.

Sẽ rơi vào bẩy sẵn sàng.

Chẳng có lối thoát, chẳng còn đứng lên.

84.

Apollon toả ánh dương.

Sáng soi trên đỉnh non ngàn Nabathéen.

Gama và bạn đồng hành,

Quyết định tìm nước với đoàn vũ trang.

Đoàn người lên chiếc thuyền con,

Dù là chẳng biết mưu toan đón chờ.

(Nhưng mọi chuyện đều phòng ngừa)

Vì điều linh tính chẳng chừa hiểm nguy.

85.

Vì trước có điều chẳng hay,

Thuyền trưởng mong muốn người đi dẫn đường.

Họ nói chát chúa sóc hông.

Ngược lại tất cả điều mong đợi chờ.

Vì lý do đó nghi ngờ,

Những điều nham hiểm dấu hờ bên trong.

Đi vào ba chiếc thuyền con,

Sẵn mang vũ khí đề phòng nguy nan.

86.

Người Maure chạy dọc bãi thuyền,

Không cho lên để đi tìm nước trong.

Khiên dài, dáo mác cản ngăn,

Nỏ cung và mũi tên ngâm độc đầu,

Đứng chờ người từ bãi tàu,

Và nhiều người khác núp sau đợi chờ.

Xem như chuyện nhỏ người Bồ,

Cử người đi đến hỏi dò nguyên do.

87.

Từ bãi cát trắng trên bờ,

Mang khiên da thú, lao chờ, dọa la.

Thách đố dũng cảm Bồ Đào Nha,

Đoàn người rộng lượng hải hà sợ chăng?

Như sợ chó dữ nhe răng,

Họ đồng một tiếng nhảy nhanh lên bờ.

Chẳng ai sau trước, chẳng chờ.

Ai cũng dũng cảm, chẳng hề sợ chi.

88.

Đấu trường bò mộng máu rơi,

Người thích vui vẻ hả hơi trong lòng.

Theo dõi các mũi dao đâm.

Tiếng la, huýt sáo ầm ầm kêu vang.

Con vật hãnh tiến húc càng.

Cúi cái đầu xuống đôi sừng cong lên.

Tấn công nhắm mắt khó khăn,

Đến khi hết sức thì nằm lăn quay.

89.

Từ trên thuyền pháo bắn ngay,

Những làn lửa nóng vụt bay trận tiền.

Đạn đồng giết, tiếng vang ầm,

Không gian rền rít tiếng làn đạn bay.

Người Maure tan nát chân tay,

Hải hùng máu đổ rơi thây lăn đùng.

Kẻ toan phục kích hãi hùng,

Tiến công chẳng dám, chẳng chường mặt ra.

90.

Chẳng dừng trận người Bồ Đào Nha,

Tiến công chiến thắng dẹp qua con đường.

Tiến bước đốt phá tan tành,

Cả thị trấn chẳng tường thành bao che.

Maure tiếc vũ khí thô sơ,

Nên phải trả giá đắt cho bạo hành.

Nguyền rủa xúc phạm chiến tranh,

Người già thờ thẩn, mẹ dành bú con.

91.

Trốn chạy người Maure hoảng hồn,

Bắn tên loạn xạ, tay còn vung lên,

Ném đá, ném gậy, sõi tung,

Những gì nhặt được, đến còn tay không.

Bỏ hải đảo về đất liền,

Sợ bị đánh đuổi nhảy càn sóng xanh,

Băng eo biển về đất bằng,

Mong được thoát chết an lành nghỉ ngơi.

92.

Kẻ leo thuyền độc mộc dài,*

Người nhào ra biển lội hoài ra xa.

Chìm trong sóng biển bao la.

Sóng ngàn đẩy, đuối tay ra nhận chìm.

Súng bắn đuổi theo triền miên,

Làm tan vỡ những gỗ thuyền lênh đênh.

Người Bồ trừng phạt kẻ hèn,

Hành động nham hiểm mưu toan hận thù.

93.

Chiến thắng trở về đoàn tàu,

Mang theo những phẩm vật nào chiến công.

Và lấy nước uống đủ dùng,

Họ chẳng còn gặp những ngăn cản rồi.

Người Maure nham hiểm thiệt thòi,

Niềm thù hận cũ xưa thời nổi lên.

Thấy thiệt hại chẳng gì nên,

Cho nên họ lại mưu toan khác làm.

94.

Hôm sau thủ lĩnh* đến bàn,

Ước mong ngưng chiến, tỏ lòng hồi tâm.

Người Bồ chẳng nghi chiến tranh,

Hoà bình cái vỏ trống không bề ngoài.

Và người dẫn đường hứa lời,

Ngờ đâu hèn hạ, là người đồng tâm.

Dẫn vào chỗ chết dối dang,

Chẳng chút hổ thẹn nói bàn hiệp thương.

95.

Thuyền trưởng nghĩ hắn thật lòng,

Tiếp tục con đường, thuận hướng thuyền đi.

Mùa tốt, gió thuận mấy khi,

Sẽ đến Ấn Độ chẳng gì khó khăn.

Người dẫn đường mừng trong lòng,

Sẽ được yên nghỉ khi xong hải trình.

Theo lời người hướng dẫn đường,

Cánh buồm căng rộng theo làn gió thanh.

96.

Bỏ qua thị trấn đê hèn,

Amphitrite đến rẽ làn sóng xanh.*

Các tiên Nérée đồng hành,*

Đi theo hộ tống con thuyền lướt nhanh.

Thuyền trưởng biết tính, khôn ngoan,

Không rơi vào bẩy thêm lần nữa thôi.

Coi chừng, nói hỏi, không ngơi,

Về xứ Ấn Độ bến nơi đầy thuyền.

97.

Người Maure khôn ngoan biết lòng,

Theo mưu Bacchus đã căn dặn gì.

Dành một mưu mới đường đi,

Cản ngăn đến Ấn Độ vì mất công.

Trả lời các bến bờ sông,

Theo ý câu hỏi theo lòng Gama.

Chẳng nghi sự thật nói ra.

Tấm lòng dũng cảm chi mà hoài nghi,

98.

Người dẫn đường còn nói gì.

Như Simon gạt lường người Phrygiens*.

Đến gần một hòn đảo con,

Nơi đây sống các Chrétien xưa còn.

Người Thuyền trưởng lắng nghe đường,

Rất vui khi biết được tin tức này.

Muốn dừng thuyền đến gặp ngay,

Mảnh đất theo Chúa nơi đây các người.

99.

Người Maure dối trá nói nơi.

Đất này là cõi của người Chrétiens.

Thật ra đây đất các miền,

Dân Mohamet ở trên đất này.

Hắn bày mưu lừa dối đây,

Âm mưu lường gạt đến ngày tử vong.

Đảo Quiloa nổi tiếng danh,

Quân lực hùng hậu vượt Mozambique.

100.

Vui mừng thuyền hướng đảo chờ,

Cythère thần nữ hải hồ vinh danh.*

Thấy thuyền rời khỏi hành trình,

Để vào nơi chốn tử vong bất ngờ.

Không thấy mặt đất xa mờ,

Có thể nguy khốn những người mình thương.

Thần thổi cơn gió dẫn đường,

Đưa ra xa chốn dẫn đường gian manh.

101.

Người Maure đồi bại bạc lòng,

Không dẫn được đến chỗ vùng hắn mong.

Nghĩ đến mưu khác, dã tâm,

(Luôn luôn hiểm độc trong lòng hắn thôi)

Bảo với Thuyền trưởng một lời,

Rằng cơn gió mạnh thổi thời đã qua.

Đảo khác gần đây không xa,

Dân Maure lẫn lộn cùng là Chrétien.

102.

Càng nói hắn càng dối hơn,

Như ở xứ khác dân miền đất xa.

Dân không theo Chúa mà là,

Sùng kính Mohamet tỏ ra nhiệt cuồng.

Thuyền trưởng tin người dẫn đường.

Bảo thuyền cặp bến vào trong đảo này.

Nhưng Cythère chống đối ngay,

Không cập bến được, thuyền bầy nơi xa.

103.

Đảo gần với đất liền qua,

Một con lạch nhỏ vào ra các thuyền.

Thị trấn dọc bãi cát vàng,

Nơi đây là một phố phường khang trang.

Các thuyền xa bờ biển xanh,

Nơi vào xem cũng an lành thuyền đi.

Vị vua lớn tuổi trị vì,

Mombasa tên đảo, vị chi phố thành.

104.

Thuyền trưởng đến nơi lòng mừng,

Lạ kỳ ý gặp dân cùng đức tin.

Ông nói với người dẫn đường.

Kìa các thuyền mới rời vùng bến đây.

“Mang thông điệp đến vua này,

Giới thiệu vua biết, ai ngày đến thăm.”

Và Bacchus đã báo tin,

Đã từ lâu với dạng hình Maure dân.

105.

Thông điệp mang lại tình thân,

Nhưng nọc độc lại dấu thầm bên trong.

Vì các tư tưởng nghịch tâm,

Các âm mưu giữ trong lòng dối dang.

Ôi ! thật nặng nề đau thương,

Con đường sinh tử vẫn thường xãy ra,

Nơi mà hy vọng chắc là,

Cuộc sống nghịch cảnh can qua vẫn thường?

106.

Trên biển sóng gió hãi hùng,

Cái chết cũng đã sẵn sàng đợi mong.

Mặt đất mưu toan chiến tranh,

Luôn luôn đối diện với cùng rũi ro.

Phận người ai biết bến bờ,

Ai thời che chỡ được giờ tử sinh.

Trời cao có thấu chăng lòng,

Gieo chi số phận con trùn thế gian.

CHÚ THÍCH

Đoạn1 câu 4, Taprobane (Ta Brồ Ban): Theo tác giả là Tích Lan, Ấn Độ theo vài người khác là Sumatra.

Đoạn 3 câu 2. Thành Troie, Sử thi Iliade, quân Hy Lạp hợp binh vây thành Troie của vua Priam, vì hoàng hậu Hélène vợ vua Ménelas bị Paris và Énée, dùng thắt lưng thần Vệ Nữ mê hoặc đem về Troie.

Đoạn 4. Tagides (Ta Gít): dân vùng sông Tage (Tejo, tiếng Bồ Đào Nha) chảy qua Lisbonne.

Phébus (Phổ Bút) một tên khác thần Apollon(A Pô Long, An Long).

Hippocrène: Suối Thi Thần. Dòng suối Hélicon do con ngựa bay đập móng chân làm suối chảy ra, nơi thần Apollon và các Thi Nương ở.

Maure: Người Á Rập Hồi Giáo thánh chiến, chiếm bán đảo Tây Ban Nha 4 thế kỷ.

5. Pan: con thần Hermès và Dryopsm thích thổi sáo.

Đoạn 8: Ismaélite (Ít Ma Lít) ; theo Thánh Kinh là tổ tiên sinh ra người Á Rập.

Gentil: Người không theo Hồi Giáo, người Ấn Độ Bà La Môn uống nước Sông Thiêng (sông Hằng Hà).

Đoạn 11. Rodomont nhân vật trong Orlando innamorato. Thơ Boiardo. Roger, tiếng Ý Rouggierro, nhân vật trong Roland furieux của Aristote.

Đoạn 12: 12 cặp dũng sĩ nước Pháp. của vua Charlemagne.

Homère: Những phiêu lưu thám hiểm đáng được cung đàn Homère ca tụng.

Thi ca khúc VI. 43-68 kể lại dài dòng hơn.

Énée: (É Nê) Sau khi thành Troie thất thủ, Énée dẫn dân Troie trốn chạy sang lập thành Rome.

13. Charlemagne vua nước Pháp chinh phục các nước, thống nhất Âu Châu.

Alphonse: vua Castille cho đất Bồ Đào Nha làm của hồi môn cho con gái thành hôn với kỵ sĩ Henri người Pháp giúp đỡ chiến đấu chống người Maure, Á Rập dành lại được bán đảo Tây Ban Nha. Con của Henri và con gái vua Castille họ trở thành vua Alphonse Đệ Nhất.

Jean: lãnh chúa Aviz thắng Castillan ở Aljubarrota trở thành vua Bồ Đào Nha Jean Đệ Nhất.

Jean II. Vị hoàng tử hoàn hảo.

16. Téthys (Thétis) kết duyên với Vasco de Gama, biểu tượng của Đế Quốc Biển Cả Bồ Đào Nha.

17. D. Sebastião. Sébastien, là cháu nội của Jean III và cháu ngoại của Charles Quint. Người cai trị rất hoà bình và người chinh phục các nước.

18. Chỉ hải hành Vasco de Gama Bồ Đào Nha, khác với chiến công Argonautes, người Hy Lạp đánh thành Troie.

19. Protée (Bồ Tê). Thần Biển Cả buổi trưa lên bờ ngủ chung với đàn hải mã. Trong Odyssée IV.404. Thần Protée biết được tương lai vận mệnh mỗi người. Nhưng phải lập mưu kế thừa lúc ông ngủ say ôm chặt lấy ông để ông khỏi biến thành con vật khác, buộc ông nói lời tiên tri.

20. Jupiter, Thần Vương (Zeus). Vua cõi Thần cõi Người ở Olympe. Zeus trừng trị bằng Sấm Sét.

Vulcan, Héphaïstote. Trong Thần thoại Hy Lạp, truyện Odyssée: Vì bênh mẹ Héra, bị Zeus nắm chân quăng xuống trần rơi xuống núi Etna, nên bị thọt chân. Còn gọi là Thần Hỏa Thái, hay Thần Lò Rèn lấy núi Etna làm Lò Rèn. Héphaïstote có vợ là Thần Vệ Nữ, nhưng Vệ Nữ ngoại tình với Arès (Mars, Thần Chiến Tranh). Héphaïtote làm máy bẩy lưới trên giường trói chặt hai thần đang ân ái, và mời các thần khác đến phân xử. Thần còn đúc khiên giáp và kiếm cho Achille.

Mercure: tiếng Hy Lạp Thần Hermès, Thần Truyền tin, con Jupiter và Maïa . Maïa con gái Atlas thần Nâng Địa Cầu.

21. Camoẽes cho rằng mỗi vị thần ở trong ngôi sao mang tên mình. Theo thứ tự Saturne, Jupiter, Mars, Soleil, Vénus, Mercure, Diane. Thần Mặt Trời là Apollon. Diane là Thần Mặt Trăng. Camões quan niệm vũ trụ bắt nguồn từ thần thoại Hy Lạp, nhưng lại pha trộn ảnh hưởng từ thời Inquisition, Jupiter trở thành Chúa Trời duy nhất, là đấng vạn năng sinh ra và cai quản vũ trụ, và hoá thân thành Jésus.

24. Các nền văn minh sáng chói Cổ Đại. Assyriens: vùng Syrie ngày nay xây dựng Babylonne, tháp Babel. Perses (Ba Tư) : Iran ngày nay. Grecs : Hy Lạp và Romains Đế quốc La Mã.

26. Sertorius (Sẹc Tô Ruýt). Phụ tá của Marius chiến thắng độc tài Sylla ở Bồ Đào Nha trên bán đảo Tây Ban Nha. André de Rescende lập bản dinh tại Evora lãnh đạo kháng chiến chống lại Rome. Để tuyên truyền cho dân tin tưởng mình, ông dắt theo một con nai, bảo rằng đó là một vị thần hóa thân phù hộ mình. Ông bị đánh bại bởi Pompée.

27. Vasco de Gama đi đến các nơi, ngày càng dài hơn. 8 tháng 7 khởi hành tại Lisbonne ngày dài khoảng 15 giờ, thì tại Cap Vert ba tuần sau ngày chỉ còn 12 giờ. Cách giải thích do vùng ôn đới Bắc và Nam. Phía Bắc vùng ôn đới là Lisbonne, người Bồ Đào Nha đến vùng ôn đới Nam Mũi Hảo Vọng vào tháng 11 là bắt đầu mùa hạ Nam Bán Cầu, nơi đây ngày thật dài.

28. Vasco de Gama qua mùa đông từ tháng 11 đến tháng 3 ở gần cực Nam Bán Cầu nơi đây thời tiết mùa hạ, nên không bị giá băng mùa đông.

30. Bacchus: (Bắc Chuýt) Thần Rượu Nho.

31. Nysa (Ni Sa) thành phố Ấn Độ, gần Méros, truyền thuyết dân gian dân ở đây là hậu duệ Luxus, có thuộc địa thành lập bởi Thần Bacchus.

32. Georges le Gentil nhắc lại theo Strabon truyền thuyết Bacchus chiến thắng tại Ấn Độ thời Alexandre.

34. Cythère: một tên khác của Thần Vệ Nữ. Beaudelaire có bài thơ ca ngợi đảo Cythère Hy Lạp Thần Vệ Nữ.

Nghĩa bóng nói sự thanh lịch người Bồ Đào Nha vì là người kỵ sĩ của Thần Vệ Nữ.

35. Lấy ý từ thơ Virgile, Enéide IV.442-444. Borée: Gió Bắc Cực, Bắc Phong, Bắc Khuê, gió thổi các làn ánh sáng như nhảy múa huyền ảo.

38. Bán cầu phương Đông.

39. Lusus (Lu Sút) theo truyền thuyết thần thoại là con Bacchus. Lusitaniens là con cháu Lusus.

42. Chỉ đất cũ Phi Châu.

46. Theo huyền thoại giống da đen là do Phaéton con thần Apollon. lấy chiến xa của cha chạy vì không biết lái nên chạy quá gần mặt đất, làm cháy những người dân gần đó nên sinh ra giống da đen. Éthopienne tiếng Hy Lạp có nghĩa là ‘cháy’, người cháy.

47. Cái tù và bằng võ ốc lớn, người Phi Châu thường thổi.

49. Lyaeus (Ly A Uýt) danh hiệu của Bacchus. Thần Rượu Nho.

51. Chòm sao Đại Hùng Tinh, Bắc Đẩu không thấy ở bán cầu Nam.

Achéron (A Chê Rông) vùng đất tiếp giáp địa ngục, có người đưa đò trên sông Cocyte và sông Styx đi xuống Địa Ngục.

53. Theo Barros (II.10.6) Mahomet (Mô Ha Mét) con người đàn bà Do Thái Amina và người Á Rập Abdallah.

56. Tại Moçambique, Mozambique (Mô Dăm Bích Cờ) mặt trời lặn trên đất liền. Nhưng Camões người Bồ Đào Nha nên mặt trời lặn ờ Đại Tây Dương.

59. Mặt Trời Hélios con của Hypérion và Théia. Nhưng từ Eschyle lại lầm với Apollon là Thần Ánh Sáng.

60. Cheikh: Thủ lĩnh. Ông Hoàng người Maure (Mouro) ban đầu lầm người Bồ Đào Nha với người Turc tín đồ Hồi Giáo chiếm Constantin.

63. Nhìn con tàu, họ đổi ý kiến và kiểm tra xem có phải là người Thiên Chúa Giáo.

71. Jésus dòng dõi David.

73. Bacchus:(Bắc Chuýt) Thần rượu nho sinh non tại Thèbes,

Jupiter cứu nuôi trong bắp đùi cho đến thời kỳ sinh nở đầy đủ.

75. Con Philippe (Phi Líp): Alexandre (A Lịch Sơn) và Trajean(TraDân) chinh phục đến Tây Bắc Ấn Độ.

92. Thuyền độc mộc: Thân cây lớn đục rỗng tạo thành một con thuyền dài.

94. Ông Hoàng: Cheik thủ lãnh người Maure.

95. Người dẫn đường: dịch từ chữ mesageiro chữ Bồ và pilote chữ Pháp.

96. Amphitrite (Âm Phi Trích): Nữ thần của Biển Mặn vợ Thần Poséidon, luôn luôn có các tiên nữ Néphée (Nê Phê) đi theo hộ tống với hình dạng cá heo (dauphin)

98. Simon (Si Mông) trong chuyện Ngựa gỗ thành Troie, giả làm người bị Achéens đánh đập trốn sang thành Troie, khi quân Achéens rút đi chỉ để lại con ngựa gỗ to lớn có Ulysse và đồng bọn ẩn nấp. Simon nói rằng đó là vật hiến dâng quân Hy Lạp cho thần Pallas (Athéné) trước khi rút quân, sẽ mang lại chiến thắng cho ai có nó. Quân Troie tưởng thật phá tường đẩy ngựa gỗ vào thành.. Nửa đêm quân Hy Lạp lại đổ bộ đến, Ulysse và các bạn từ trong ngựa ra đánh mở cửa thành, khiến cho thành Troie kiên cố bị phá tan tành. Énéide II.

103. Mombasa (Mom Ba Xa).

Mời nhấp chuột đọc thêm:

- Chuyện làng văn0

- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 1l

- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 2l

- Bạn đọc cảm nhận về thơ của Đặng Xuân Xuyếnl

- Bạn đọc cảm nhận về một số tác phẩm của Đặng Xuân Xuyếnl

Mời nghe Khề Khà Truyện đọc truyện ngắn

CHUYỆN CỦA GÃ KHỜ của Đặng Xuân Xuyến: