LUÂN HỒI: TỪ BÁNH XE NGHIỆP LỰC
ĐẾN VÒNG TIẾP NỐI HIỆN SINH
(Tác giả Lê Thọ Bình)
Trong lịch sử tư tưởng nhân loại, có lẽ không có ý niệm nào vừa
gây nhiều ám ảnh, vừa mang tính an ủi sâu xa như “luân hồi”.
Đối với nhiều truyền thống tôn giáo phương Đông, luân hồi không
chỉ là một học thuyết siêu hình, mà còn là nền tảng đạo đức và mục tiêu tu tập.
Riêng trong Phật giáo, luân hồi là trung tâm của toàn bộ hệ
thống tư tưởng: hiểu được luân hồi là bước đầu thấy khổ, thấy nhân, và cũng là
manh nha của giải thoát.
Nhưng luân hồi là gì? Và nó còn có ý nghĩa gì trong thế giới
hiện đại hôm nay, khi khoa học chưa xác nhận điều gì vượt ngoài cái chết, còn
tâm linh lại bị phân mảnh thành mê tín hay “thuyết âm mưu”?
Bánh xe sinh tử trong
Phật giáo truyền thống:
Theo quan điểm Phật giáo, luân hồi (saṃsāra) là vòng sinh tử bất
tận mà chúng sinh phải đi qua do sự chi phối của vô minh và nghiệp lực.
Trong tam giới - dục giới, sắc giới và vô sắc giới - chúng sinh
trôi lăn trong sáu nẻo: trời, người, a-tu-la, súc sinh, ngạ quỷ và địa ngục.
Cái chết không phải là điểm dừng, mà chỉ là sự khép lại một kiếp
sống để mở ra một kiếp khác, tương ứng với hành vi, lời nói và ý nghĩ đã gieo
từ trước.
Phật giáo không thừa nhận một “linh hồn” thường hằng; thay vào đó, sự tái sinh diễn ra theo nguyên
lý “duyên khởi” không có một bản ngã
bất biến, nhưng cũng không có sự gián đoạn tuyệt đối.
Như ngọn lửa truyền từ ngọn nến này sang ngọn nến khác, dòng tâm
thức vẫn tiếp tục, mang theo “hành trang”
của nghiệp lực đã tích lũy.
Mục tiêu tối hậu của người tu Phật là ra khỏi vòng luân hồi đó,
đạt được Niết-bàn, trạng thái chấm dứt mọi sinh tử, khổ đau, giải phóng khỏi vô
minh.
Thiền sư Thích Nhất
Hạnh: luân hồi là sự tiếp nối:
Trong thời hiện đại, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã đưa ra một cách
hiểu rất mới mẻ và thấm đẫm tính thiền quán về luân hồi.
Thay vì mô tả một “bản thể” cá nhân di chuyển qua các đời sống,
thầy nhấn mạnh đến khái niệm “tiếp nối” (continuation)- một cái nhìn vừa gần
gũi, vừa thấm đẫm tinh thần vô ngã.
Trong một bài giảng, Thầy từng nói:
“Khi bạn đốt một cây nến,
ngọn lửa tắt không có nghĩa là nó không còn nữa. Nó tiếp tục dưới hình thái
khác - có thể là nhiệt, là ánh sáng, là khói. Bạn không thể nói nó không còn,
mà chỉ là đã thay đổi.”
Theo Thầy, mỗi hành động, lời nói và tư tưởng của ta là một hạt
giống được gieo vào đời. Dù ta có “chết” về mặt sinh học, ta vẫn tiếp tục sống:
trong con cái, trong học trò, trong cộng đồng, và đặc biệt là trong những hậu
quả (thiện hay bất thiện) mà ta để lại.
Tái sinh, như vậy, không nằm trong viễn cảnh siêu hình mà hiện
diện ngay trong từng hơi thở, từng sự lựa chọn trong đời sống hàng ngày.
Hai cách hiểu – mâu
thuẫn hay bổ sung?
Có người cho rằng, cách hiểu “tiếp nối” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh mâu thuẫn với Phật giáo
nguyên thủy. Tuy nhiên, nếu quán chiếu kỹ, sự khác biệt nằm nhiều hơn ở ngôn
ngữ và cách diễn đạt, hơn là ở bản chất.
Phật giáo không khẳng định sự tồn tại của một “ngã” đi từ kiếp này sang kiếp khác -
trái lại, khẳng định vô ngã là một trong ba pháp ấn. Dòng tái sinh trong truyền
thống Phật giáo là sự vận hành của nghiệp, không phải sự du hành của một “cái tôi”.
Cách diễn giải của Thầy Nhất Hạnh giúp đưa giáo lý vào trong
trải nghiệm hiện tại, khiến người học Phật thời hiện đại dễ cảm và dễ sống theo
hơn.
Thay vì sợ “đọa địa ngục”
sau khi chết, ta được nhắc nhở rằng: địa ngục có thể là cơn sân hận hôm nay, và
thiên đường là hành động bao dung ta chọn thực hiện bây giờ.
Luân hồi dưới ánh sáng
khoa học hiện đại:
Khoa học chưa khẳng định sự tồn tại của luân hồi, nhưng cũng
chưa phủ nhận hoàn toàn khả thể của nó. Trái lại, nhiều hướng nghiên cứu trong
sinh học, vật lý, tâm lý học… lại ngẫu nhiên tiếp cận gần với một số yếu tính
của giáo lý Phật.
Di truyền học: Con người thừa hưởng gene từ tổ tiên. Không chỉ
là hình thể, mà cả tính khí, xu hướng tâm lý, thậm chí khuynh hướng bệnh lý -
đều là “tiếp nối”. Nghiệp lực, theo
nghĩa sâu xa, có thể chính là “di truyền
tinh thần”.
Tâm lý học chiều sâu: Carl Jung đưa ra khái niệm “vô thức tập thể” - những biểu tượng, cảm
xúc, ký ức tồn tại vượt khỏi đời sống cá nhân, như một dòng chảy xuyên thời
gian.
Nhiều trường hợp trẻ em nhớ được “kiếp trước” - dù gây tranh cãi - cũng thách thức nhận thức thông
thường về trí nhớ và bản ngã.
Vật lý học: Nguyên lý bảo toàn năng lượng khẳng định: không có
gì mất đi, chỉ chuyển hóa. Stephen Hawking từng nhấn mạnh: thông tin không thể
bị phá hủy.
Vậy nếu ý thức là một hình thức năng lượng hoặc thông tin, thì
nó có thực sự biến mất sau cái chết không?
Khoa học môi sinh: Từng hành động của con người - từ việc ăn một
miếng thịt đến lái một chiếc xe - đều để lại dấu vết lên sinh quyển. Ta đang
sống trong “quả báo tập thể” của
chính mình và đồng loại. Luân hồi, trong nghĩa này, là sự tái sinh của hậu quả.
Sống giữa luân hồi,
tỉnh giữa hiện tại:
Nếu nhìn luân hồi không chỉ là sự “đầu thai” qua các kiếp, mà là sự tiếp nối của tâm, hành và hệ quả,
thì câu hỏi quan trọng không còn là “tôi
sẽ về đâu sau khi chết?” mà là “tôi
đang gieo gì trong từng khoảnh khắc đang sống?”
Với cái nhìn đó, giáo lý luân hồi không còn là sự đe dọa hay
mộng tưởng, mà là một lời nhắc: hãy sống có trách nhiệm, có hiểu biết và tình
thương.
Hãy nhận ra rằng mỗi hành động của ta không chỉ ảnh hưởng đến
một đời này, mà còn tiếp tục chảy vào thế giới ngày mai, qua con người, môi
trường, xã hội, và những sinh linh vô hình.
Luân hồi, dù hiểu theo nghĩa truyền thống hay qua cái nhìn hiện
đại của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, đều không phải là một học thuyết để tin mù
quáng.
Đó là một phép quán chiếu về nhân quả, về vô ngã, và về trách
nhiệm sống tỉnh thức trong từng sát-na.
Thay vì tranh cãi rằng luân hồi có thật hay không, có lẽ câu hỏi
thiết thực hơn là: nếu đời này là một phần trong vòng tiếp nối bất tận, thì ta
sẽ sống thế nào để không tiếp tục khổ đau, mà nuôi lớn được tình thương và tuệ
giác?
MỜI NHẤP CHUỘT ĐỌC THÊM:
- “Tưng tửng” 7
chuyện cùng Nguyễn Đăng Hànhl
- Tâm sự về việc
soạn sách “văn hóa tâm linh”l
- Những lưu ý khi
xem tướng bàn tayl
- Trao đổi thuật
xem tướng tay với bạn đọcl
- Chuyện của tôi
và chị Nguyễn Thị Ngọc Diệpl
- Giải phẫu thẩm
mỹ và kỳ vọng cải sốl
- Ca sĩ chuyển
giới Lâm Chí Khanh và kỳ vọng giải phẫu để cải sốl
- Bạn đọc cảm nhận
về một số tác phẩm của Đặng Xuân Xuyếnl
- Đặng Xuân Xuyến
- Cảm nhận thơ văn 1l
- Đặng Xuân Xuyến
- Cảm nhận thơ văn 2l
CHUYỆN ĐẦU THAI NHẬN LẠI BỐ MẸ Ở HÒA BÌNH:
Đinh Như Quang giới thiệu
Tác giả: Lê Thọ Bình
- nguồn: facebook
Ảnh minh họa sưu tầm từ nguồn: internet
Bài viết là quan điểm riêng của các tác giả.
0 comments:
Đăng nhận xét