ĐÃ CÓ TOÀN TẬP, VẪN CÒN NHỮNG
BÀI THƠ
LƯU LẠC CÓ NGUY CƠ MẤT HẲN!
*
Ngồi nhà những ngày phong tỏa vì đại dịch, lật
giở đôi trang sách cũ, có lúc chợt nhận ra được đôi chỗ khuyết thiếu mà từ ngày
nào đã không thấy!
Dừng lại ở thơ của Nguyễn Bính (1918-1966), tôi
nhớ đã từng có ý định soạn một tập gồm những bài thơ có vẻ như chưa từng được
đưa vào tập sách nào, nhất là những bài từng đăng các báo Hà Nội ngay những
tháng ngày mới tiếp quản, đầu năm 1955.
Nhưng rồi lại nghĩ đến những tập thơ mà Nguyễn
Bính đưa in từ đó về sau như “Đồng Tháp Mười” (1955), “Trả
ta về” (1955), “Đêm sao sáng” (1962), biết đâu chính
tác giả đã đưa những bài thơ lẻ này vô đó rồi? Muốn làm rõ, ắt phải đối chiếu!
Mà để tìm lại đủ các tập thơ ấy tại các thư viện, đâu phải chuyện dễ?
Tôi thử dò tìm với mấy bài thơ nổi nhất của
Nguyễn Bính trên tuần báo Trăm hoa (1956-1957). Không kể những bài được sáng
tác thời kháng chiến trong bưng biền Nam Bộ, chỉ giới hạn trong những bài được
viết ngay những năm Nguyễn Bính ra Bắc tập kết, vừa làm việc ở nhà xuất bản của
Hội Văn nghệ, vừa tham gia tờ Trăm Hoa, tờ báo tư nhân của ông anh, nhà thơ - nhà
viết kịch Trúc Đường (1911-1983). Ban đầu, Nguyễn Bính cộng tác, rồi làm chủ
bút. Sau khi Trăm hoa ngừng lại vì thua lỗ, đến 20.10.1956, Trăm hoa, loại mới
ra mắt, Nguyễn Bính làm chủ nhiệm kiêm chủ bút, ra được cả thảy 16 số, hoạt
động đến đầu năm 1957.
Nổi nhất trong những bài thơ Nguyễn Bính đăng
Trăm hoa loại mới là những bài nào?
Tôi nghĩ đến hai bài, một là “Tỉnh
giấc chiêm bao” (Trăm hoa, s. 7, ngày 9.12.1956), và hai là “Tình
quê” (Trăm hoa, Xuân Đinh Dậu, s. 12, 13, 14, ngày 23.1.1957).
Trong tập thơ "Đêm sao sáng" (Nhà
xuất bản Văn học, 1962), tập thơ giàu chất trữ tình nhất của Nguyễn Bính giai
đoạn sau 1945, dường như không có hai bài này. Lý do vì sao thì nay đã khó hỏi,
bởi các biên tập viên cuốn sách đó hầu hết đã không còn.
Chỉ có một số bạn nghiên cứu phê bình từ xa kịp ghi nhận, ví dụ Thụy Khuê (trong một bài về Nguyễn Bính: thuykhue.free.fr., 2009), hoặc Nguyễn Ước, trong một bài trên trang Văn Chương Việt (Nguyễn Ước: “Nguyễn Bính và Tỉnh Giấc Chiêm Bao”, vanchuongviet.org, 11.02.2010).
Có lẽ nhờ đấy mà tại trang Thi Viện (thivien.net) có bài "Tỉnh giấc chiêm bao"! Tiếc là có một số câu thơ bị đánh máy sai, ví dụ bản trên Trăm hoa là:
“Trăng
khuya súng núi gươm đèo
Anh
đi, thư vẫn nằm theo bên mình”
thì trang Thi Viện lại là:
“Trăng
khuya sáng núi gương đèo
Anh
đi, thư vẫn nằm đeo bên mình”;
hoặc bản trên Trăm hoa là:
“Cho sóng
cho nước tự giờ
Chẳng
còn lỡ chuyện con đò sang ngang”
thì trang Thi Viện lại là:
“Cho sông
cho nước tự giờ
Chẳng
còn lỡ chuyến con đò sang ngang”
và dăm chỗ dị bản khác nữa.
“Tỉnh giấc
chiêm bao” nhắc việc “ngày xưa”
mối tình Anh và Em bị chia lìa, đi kháng chiến vẫn nhớ nhau, rồi ngày hòa bình,
bỗng thấy Em cùng chồng con đang vui bước trên đường phố thủ đô; Anh trở về “viết lại” bài thơ về những lứa đôi hạnh
phúc!
Chừng như bài thơ gói theo cái ý, thơ tình xưa
(của Nguyễn Bính) chỉ nói sự chia lìa dang dở, còn thơ tình nay sẽ nên nói
những hạnh phúc lứa đôi!
Một cách ngoái lại những tập thơ thời “lỡ bước sang ngang”!
Nhưng bài “Tỉnh giấc chiêm bao” này không thấy
đưa vào tập “Đêm sao sáng”, có lẽ lý do là vì nó từng được in trong tập “Giai
phẩm mùa thu, tập 1” (1956).
Bài “Tình quê” chỉ đăng Trăm hoa thôi,
nhưng cũng không thấy trong tập “Đêm sao sáng”!
Cũng không thấy bạn phê bình nghiên cứu nào nhắc
đến bài thơ này.
Trong nhiều bài viết về Nguyễn Bính, chỉ duy nhất
thấy Bùi Hạnh Cẩn nhắc 2 câu cuối bài thơ “Tình quê” ấy: “Tôi đi – Chào núi, tôi đi nhé! /Phơi phới tình quê buổi xuất quân”.
Nhưng Bùi Hạnh Cẩn là người nhà tác giả, ông biết
tường tận từng câu thơ Nguyễn Bính là lẽ đương nhiên!
Bài thơ 62 dòng, kể chuyện Nguyễn Bính về làng
quê sau nhiều năm xa cách:
“Đi đã mười
năm mới trở về / Tâm tình tràn ngập bước đường quê / Nghe sao náo nức như hồi
nhỏ / Níu áo theo cha buổi hội hè.
Dãy
núi Trang Nghiêm đứng chống trời / Mười năm núi vẫn đợi chờ tôi…”
Lời kể bằng thơ ít nhiều cách điệu, nhưng vẫn là
giọng đồng quê chân chất:
“Đi lâu
quên cả màu hoa đại / quên cả mùi hương gạo tám thơm”
“ Nhà em
hàng xóm biết đâu tìm! / Biết đâu vườn táo cành sai quả? / Giếng đá trăng vàng
đâu bóng em?”
“Một cơn
khói lửa mấy tơi bời / Cảnh cũ làng xưa khác cả rồi! / Ngước mắt trông lên,
giời cũng lạ / Nhà ai đâu chứ phải nhà tôi?”
Về làng cố nhiên gặp nhiều cảnh cũ người xưa:
[…..] “trẻ
xóm mười năm đà lớn bổng”, “Vườn táo cô nàng đã bốn con / Nhớ thuở hội xuân
chèo gióng trống / Xin mình giấy đỏ đánh môi son…”
Tất cả, cả hồi ức, cả hiện tại đều có vẻ “nghe được”, đâu có gì trái tai?
Thế nhưng, có lẽ là lý do bài thơ này không được
đưa in vào tập “Đêm sao sáng” (1962) chính là một đoạn dài, câu chuyện của người
cô về sự kiện “sửa sai”:
“Nháo nhác
đầu hồi chim sẻ kêu / Mưa thưa trắng lạnh nửa ao bèo / Sửa sai câu chuyện vôi
trầu mặn / Giọng kể cô tôi nặng bóng chiều.
Hai
đứa con trai vào bộ đội / Một thằng gửi xác trận Đèo Mây / Đứa đi công tác
trong lòng địch / Giặc nậy hầm lên bắn nát thây.
Mẹ
góa chồng, dâu cũng góa chồng / Mẹ buồn, dâu chẳng nỡ sang sông / Bảng vàng Tổ
quốc chưa mờ nét / Bỗng những điều đâu nổi tứ tung…
Khản
tiếng kêu thương chẳng thấu trời / Đất bằng dựng đứng chuyện chông gai / Tám
năm giặc giã mà không chết / Giờ bỗng dưng đeo nặng tội đời…
Đêm
nào cô cũng chiêm bao thấy / Hai đứa về đây khóc vật vờ / Tỉnh dậy cánh tay còn
đẫm lệ / Mới hay mình khóc cả trong mơ.
Những
tưởng ôi thôi một kiếp người / Ngậm hờn chín suối biết bao nguôi / Ngờ đâu còn
có hôm nay nhỉ! / Còn có hôm nay tỏ mặt trời.
Đất
nước qua bao trận mất còn / Vàng son vẫn vẹn giá vàng son / Cô mừng trẻ lại dăm
mười tuổi / Chẳng uống công mình, xương máu con…
Lời kể của người cô dần dần đã đi đến hòa dịu,
yên lòng. Thế nhưng bài thơ vẫn không được đưa vào tập “Đêm sao sáng”, tập thơ
chỉ gồm gần 70 trang in!
Tôi chưa có dịp xem cuốn “Toàn tập tác phẩm” Nguyễn
Bính, nhưng tôi đoán trong đó không có bài thơ “Tình quê” kể trên.
Xin bạn đọc kiểm tra giúp.
Hà Nội, tháng Tám 2021
LẠI NGUYÊN ÂN
PHỤ LỤC:
TÌNH QUÊ
Đi đã mười năm mới trở về
Tâm tình tràn ngập bước đường quê
Nghe sao náo nức như hồi nhỏ
Níu áo theo cha buổi hội hè
Dãy núi Trang Nghiêm đứng chống trời
Mười năm núi vẫn đợi chờ tôi
Sườn cao rêu phủ xanh đồn giặc
Tôi đã về đây, núi mỉm cười
Ruộng vỡ đường cày, ngõ trải rơm
Phải đây Văn Miếu lối vào thôn?
Đi lâu quên cả màu hoa đại
Quên cả mùi hương gạo tám thơm
Ngõ ruối bờ ao chơi ú tim
Nhà em hàng xóm biết đâu tìm!
Biết đâu vườn táo cành sai quả?
Giếng đá trăng vàng đâu bóng em?
Một cơn khói lửa mấy tơi bời
Cảnh cũ làng xưa khác cả rồi!
Ngước mắt trông lên, giời cũng lạ
Nhà ai đâu chứ phải nhà tôi?
Hỏi tên, nhận mặt, nhớ ra rồi!
Mừng tủi bâng khuâng khóc lẫn cười
Trẻ xóm mười năm giờ lớn bổng
Mười năm mất mát biết bao người!
Mẹ cha khuất núi mấy thu tròn
Vườn táo cô nàng đã bốn con
Nhớ thuở hội xuân chèo gióng trống
Xin mình giấy đỏ đánh môi son…
Nháo nhác đầu hồi chim sẻ kêu
Mưa thưa trắng lạnh nửa ao bèo
Sửa sai câu chuyện vôi trầu mặn
Giọng kể cô tôi nặng bóng chiều
Hai đứa con trai vào bộ đội
Một thằng gửi xác trận Đèo Mây
Đứa đi công tác trong lòng địch
Giặc nậy hầm lên bắn nát thây
Mẹ góa chồng, dâu cũng góa chồng
Mẹ buồn, dâu chẳng nỡ sang sông
Bảng vàng Tổ quốc chưa mờ nét
Bỗng những điều đâu nổi tứ tung
Khản tiếng kêu thương chẳng thấu trời
Đất bằng dựng đứng chuyện chông gai
Tám năm giặc giã mà không chết
Giờ bỗng dưng đeo nặng tội đời
Đêm nào cô cũng chiêm bao thấy
Hai đứa về đây khóc vật vờ
Tỉnh dậy cánh tay còn đẫm lệ
Mới hay mình khóc cả trong mơ
Những tưởng ôi thôi một kiếp người
Ngậm hờn chín suối biết bao nguôi
Ngờ đâu còn có hôm nay nhỉ!
Còn có hôm nay tỏ mặt trời
Đất nước qua bao trận mất còn
Vàng son vẫn vẹn giá vàng son
Cô mừng trẻ lại dăm mười tuổi
Chẳng uống công mình, xương máu con…
Xuân này vui tết lại vui quê
Lại chuyện làm ăn chuyện hội hè
Xanh biếc đầu thôn nương mạ sớm
Dậu tầm xuân nở bướm vàng hoe
Vào đám làng tôi nổi trống chèo
Bay cờ lộng gió đỏ đuôi nheo
Lớp mà Thị Kính nuôi con mọn
Tôi biết người xem lệ chảy nhiều
Hôm ấy tôi đi nắng ửng vàng
Bời bời ngõ cũ tím hoa soan
Xóm giềng tiễn biệt, cô đưa cháu
Đến mãi đầu thôn, cạnh giếng làng
Dãy núi Trang Nghiêm nhích lại gần
Trời cao vời vợi một màu xuân
Tôi đi – Chào núi, tôi đi nhé!
Phơi phới tình quê buổi xuất quân
1957
NGUYỄN BÍNH
● Nguồn: "Trăm hoa, loại mới", xuân
Đinh Dậu (s. 12, 13, 14), Hà Nội, 1957, tr.8
Mời nhấp chuột đọc thêm:
- Bạn đọc cảm nhận
về thơ của Đặng Xuân Xuyếnl
- Bạn đọc cảm nhận
về một số tác phẩm của Đặng Xuân Xuyếnl
- Đặng Xuân Xuyến
- Cảm nhận thơ văn 1l
- Đặng Xuân Xuyến
- Cảm nhận thơ văn 2l
Mời nghe nhạc phẩm MÙA XUÂN CHÚC NHAU
của Minh Kỳ, qua tiếng hát nhóm Phù Sa, nhóm Lotus:
Vũ Thị Hương Mai giới thiệu
Tác giả: Lại
Nguyên Ân Nguồn: facebook.com/nguyenan.lai
Ảnh minh họa sưu tầm từ nguồn: internet
Bài viết là quan điểm riêng của các tác giả.
0 comments:
Đăng nhận xét