 |
| (Thôn Vĩ Dạ - Nguồn ảnh: Internet) |
THI PHÁP HÀN MẶC TỬ
QUA BÀI THƠ ĐÂY THÔN
VỸ DẠ
*
ĐÂY THÔN VỸ DẠ
Sao anh không về chơi thôn Vỹ?
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên
Vườn ai mướt quá xanh như ngọc
Lá trúc che ngang mặt chữ điền.
Gió theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở
trăng về kịp tối nay.
Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?
*.
HÀN MẶC TỬ
LỜI BÌNH:
 |
| (Nhà thơ Phạm Ngọc thái) |
Bài thơ được mở đầu với lời trách móc của người con gái. Lời trách ấy có lẽ
do một hoàn cảnh gặp gỡ nào trước đó được thi nhân nhớ lại:
Sao anh không về chơi thôn Vỹ?
Câu mở đầu như thế giúp cho ý tưởng kiến thiết bài thơ thôn Vỹ gắn với nỗi
nhớ người xưa được gợi lên trong kỷ niệm:
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên
Vườn ai mướt quá xanh như ngọc\
Nghĩa là từ hàng cau đến cái nắng mới vào buổi sáng ấy, màu xanh của vườn
cây đều là cảnh hiện trong hồi tưởng. Thôn Vỹ nói riêng cũng như mỗi làng quê
Việt Nam
Nhà tôi có một hàng cau liên phòng
Hàng cau dưới cái nắng mới buổi sớm thì trong mát, thanh thiên lắm! Cảnh
quê cô đọng được hoà quyện vào mối tình đầu trong sáng, mơ mộng của thi nhân,
dù mối tình với nàng Hoàng Cúc ấy chỉ đơn phương về phía Hàn Mặc Tử. Nhưng sự
sâu lắng đã trở thành hoài niệm mãi trong cõi nhớ của ông, bởi thế màu xanh của
lá cây trong vườn cũng lung linh mà "xanh như ngọc"...
Như vậy "cảnh nhớ" ở ba câu đầu tuy chỉ là hồi tưởng nhưng lại
xuất phát từ "cảnh có thực"! Sở dĩ tôi nhấn mạnh về chữ
"thực" ở đây? vì chỉ đến câu thứ tư hình ảnh thơ đã có ý nghĩa tượng
trưng:
Lá trúc che ngang mặt chữ điền.
"lá trúc" và "chữ điền" thuộc những ngôn từ mỹ học!
Hình tượng cây trúc làm tượng trưng trong thơ Hàn Mặc Tử, ta còn thấy ở trong
bài thơ Mùa Xuân Chín:
Thầm thĩ với ai ngồi dưới trúc
"trúc" là hình ảnh biểu tượng cho làng quê, còn "mặt chữ
điền": theo cách nói cổ nho là ví cho gương mặt nam nhi! Trong bài thơ này
gương mặt chữ điền ấy để biểu tượng cho chính bản thân thi nhân. Hai chữ
"che ngang" kia, nghĩa là thôn Vỹ với nhà thơ giờ đây chỉ còn ở trong
kỷ niệm, nỗi nhớ... mãi mãi phải cách xa nên đã bị... "cắt ngang"!
Ngay trong bốn câu của khổ thơ đầu ta đã nhận thấy cấu trúc, tư duy thơ HMT
theo cảm súc đã được thiết lập theo trình tự suy lý về nỗi cảnh mà lập thành
tứ, để phát triển sâu hơn ở khổ thơ thứ hai khi nói đến tình duyên dang dở giữa
hai người:
Gió theo lối gió, mây đường mây...
Ý là:
Em theo đường em, anh đường anh
Duyên phận đôi ta có thế thôi!
Tả cảnh nhưng chính để nói nỗi đời:
Dòng nước buồn thiu (tĩnh), hoa bắp lay
(động)...
Cái (tĩnh) và (động) ấy chỉ để bộc lộ một cõi lòng, một tâm trạng cô đơn và
buồn! Thi nhân ngồi nhớ người xưa, lòng ông lặng lờ buồn bã như dòng nước hắt
hiu, nhưng trái tim ông vẫn bổi hổi, xốn xang như làn "hoa bắp
lay"...
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?
Đây là hai câu thơ thần cảm - Hình ảnh thuyền và sông trăng theo cảm súc ùa
vào trong thơ mà bật ra... làm cho tình thơ thêm rộng rãi, rung rinh, nỗi thơ
càng mênh mang, da diết.
Xin nói thêm, cảnh thuyền và sông trăng ở đây theo như một số nhà bình
luận: Người thì cho đó là cảnh trong một bức ảnh về Huế mà nàng Hoàng Cúc đã
gửi tặng thi nhân khi đang lâm bệnh phải điều trị ở Gành Ráng, Qui Nhơn. Nhưng
cũng có người lại nói rằng nàng Hoàng Cúc đã gửi tặng thi nhân tấm ảnh mặc áo
dài trắng?... chứ không phải là phiến cảnh "thuyền" và "sông
trăng" đó. Nếu vậy thì cảnh trong thơ chỉ là cảnh mà thi nhân nhớ lại nơi
thôn Vỹ chăng? - Cũng chưa thật ngã ngũ về hướng nào.
Nhưng tóm lại cảnh của hai khổ thơ đầu ấy là cảnh thuộc về trí tưởng, dù là
vào buổi sớm dưới hàng cau hay trong một đêm trăng trên sông nước. Trong bài
bình của nhà bình thơ Vũ Quần Phương, đến đây có nhận xét rằng:
"Bốn câu đoạn hai không có liên hệ gì về chi tiết với đoạn một...
thoáng nhìn bài thơ có vẻ đầu Ngô mình Sở...", (hay là) "Những ý thơ
rất xa nhau về ý nghĩa hoá ra lại vẫn có chỗ liền nhau..." và nhà bình thơ
cho rằng "chỗ liền nhau ấy trong thơ Hàn Mặc Tử chỉ là nhờ vào tâm trạng
súc cảm"...
Theo tôi: Hàn Mặc Tử là một thi nhân viết thơ bằng nội tâm theo tư duy thế
giới trong, súc cảm chỉ làm đà cho mạch thơ, hơi thơ tuôn chảy... còn ý tứ
thường được diễn tả rất mạch lạc, rõ ràng. Mượn cảnh làm biểu tượng để diễn đạt
nỗi tình thơ - Đoạn thơ thứ hai ấy cần phải hiểu sâu sắc bằng thế giới bên
trong như đã bình trên, mới thấy cảm súc về ý tứ của bài thơ Đây Thôn Vỹ Dạ
hoàn toàn liên kết chặt chẽ với nhau, từ đoạn thơ đầu tiên cho đến đoạn cuối
cùng. Đấy chính là cốt lõi để tạo ra thi phẩm của ông. Đây thôn Vỹ Dạ là một
tuyệt tác thi ca! Nếu cho rằng đoạn thơ thứ hai chỉ là để tả cảnh buồn mênh
mang... thì sẽ không thấy hết được cái hay và sâu sắc của bài thơ!
Tôi xin bình sang khổ thơ thứ ba:
Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?
Như đã nói mối tình giữa Hàn Mặc Tử với nàng Hoàng Cúc chỉ là một mối tình
đơn phương về phía thi nhân, có thể nàng không hay biết về tình yêu của chàng?
Hơn nữa trong lễ giáo phong kiến thời ấy, giữa gia đình thi nhân với gia đình
nàng còn có một khoảng cách về đẳng cấp xã hội. Hoàng Cúc thuộc gia đình một
quan lại, còn Hàn Mặc Tử là gia đình lớp bình dân. Ông vốn tính lại rụt rè, hay
bẽn lẽn, yêu tha thiết mà chỉ dám đứng từ xa chiêm ngưỡng người đẹp như trong
mộng... rồi thương thầm, nhớ trộm. Thi nhân đã dồn hết tình yêu của mình vào
thơ ca... sáng tác cả một tập, gọi là tập "gái quê" để tặng nàng!
Giờ đây thì cả cái mối tình đơn phương ấy cũng đang trôi vào dĩ vãng. Thi
nhân lâm bệnh nặng phải sống cách ly, sự ngăn trở giữa hai người càng xa hơn.
Nên trong bài thơ nói về người yêu mà thi nhân lại dùng chữ "khách"
là vì thế! Ông mơ về nàng dẫu tình thì sâu nặng... mà vẫn như mơ về một người
khách lạ...
Hình ảnh: Áo em trắng quá.../ - Hẳn là màu áo trắng của nàng Hoàng Cúc
thường mặc phải gây ấn tượng trong trí nhớ của Hàn Mặc Tử hơn các màu áo khác!
Nhưng màu áo trắng ở đây còn là ảnh ảo, khi thi nhân mơ tưởng người đẹp ở trong
trăng... Màu trăng ấy thường hay thấy trong thơ Hàn Mặc Tử:
Người trăng ăn vận toàn trăng cả...
Còn tại sao "áo em trắng quá" mà lại "nhìn không ra"? Ý
là: Mối tình ấy đã cách biệt, giờ đây khoảng cách giữa hai người xa vời như
người khách lạ qua đường. Còn cảnh tượng:
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Đó là cảnh thực của nơi Ông đang sống và chữa bệnh... hiu quạnh, khói sương
heo hút ở Gành Ráng, Qui Nhơn. Nhưng đồng thời cũng để nói lên trong cảnh ngộ
của Người về thân phận "mịt mờ nhân ảnh". Tâm trạng Ông đang rơi vào
trong vực thẳm trước sự quên lãng của người đời. Lòng ông càng da diết mà hỏi:
Ai biết tình ai có đậm đà?
Tiếng "ai" bộc lộ một tâm trạng vẫn rất tha thiết của Ông: Liệu
nàng còn nhớ đến ta chăng? Cái tâm trạng xa xót ai oán ấy, ông cũng đã từng bộc
lộ nhiều lần khác:
Một mai kia ở bên khe nước ngọc
Với sao sương, anh nằm chết như trăng
Không tìm thấy nàng tiên mô đến khóc
Đến hôn anh và rửa vết thương tâm!
"Đây thôn Vỹ Dạ" là một bài thơ được dệt thành một bức tranh
trong mộng, không gian đa sắc đa chiều, đan xen giữa hiện tại và kí ức. Ý, tình
khúc triết, sâu xa. Dù rằng tình thơ được rút trong tập "thơ điên",
nhưng nó không những không phải là thơ điên mà còn là một tình thơ đằm thắm
chứa chan, trái tim của nhà thơ đã thấm đầy huyết lệ!
*.
PHẠM NGỌC THÁI
Địa chỉ: 34 ngõ 194, phố Quán Thánh Hà Nội
Điện thoại: 0168 302 4194
Email: ngocthai1946@gmail.com
.
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 31.07.2015
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
0 comments:
Đăng nhận xét